Zwanger: stress kan leiden tot angst en depressie bij kind

Veel mensen hebben last van stress en van ziekten die stress kan veroorzaken. Het is dan ook belangrijk om stress zoveel mogelijk te voorkomen. Dit is zeker het geval voor zwangere vrouwen, omdat stress bij hen tot mogelijk blijvende veranderingen in de hersenen van hun dochters kan leiden. Uit onderzoek, gepubliceerd in september 2018, is namelijk gebleken, dat hoge concentraties van het stresshormoon cortisol in het bloed tijdens de zwangerschap het risico op angst en depressie bij dochters sterk verhogen.

Cortisol en stress

Tijdens stress worden allerlei fysiologische processen in het lichaam in gang gezet om iemand de energie te geven om met de stress om te gaan. Eén van deze processen is de productie van het stresshormoon cortisol door gespecialiseerde cellen in de bijnier. Cortisol wordt afgegeven aan het bloed, en zorgt ervoor, dat de beschikbare energie niet meer aan groei, voortplanting en de afweer wordt besteed. Dit zijn allemaal investeringsprocessen voor de lange termijn, die kunnen wachten. Eerst moet de stresssituatie worden aangepakt, en daar is vaak veel energie voor nodig. Cortisol speelt dus een rol bij de herverdeling van energie over de verschillende lichaamsfuncties, en is dus een nuttig hormoon. Wanneer het echter lang in te hoge concentraties in het bloed blijft, heeft het negatieve effecten op de gezondheid. Blijvend bezuinigen op het afweersysteem leidt ertoe, dat je vatbaarder wordt voor ziekte bijvoorbeeld.

Cortisol en de hersenen

Cortisol is een vet-oplosbaar hormoon, en dat heeft tot gevolg dat het gemakkelijk de hersenen binnen kan dringen. Veel hersencellen hebben receptoren voor cortisol, waarmee ze niet alleen cortisol kunnen waarnemen, maar er ook op kunnen reageren. Een paar van de hersengebieden, waar veel cortisolreceptoren voorkomen, zijn de prefrontale cortex (het deel van de hersenschors vooraan in het hoofd, boven de ogen), de hippocampus (waar het geheugen zetelt) en de amygdala (het angstcentrum). Gedrieën zijn zij onderdeel van een netwerk, het limbisch systeem, dat emoties regelt. De activiteit van dit netwerk wordt beïnvloed door het cortisol, dat tijdens stress wordt geproduceerd en afgegeven. Als dit te lang duurt kunnen daardoor gevoelens van angst of een depressie ontstaan.

Cortisol en stress bij aanstaande moeders hebben vooral effect op dochters

Stress tijdens de zwangerschap verhoogt de concentratie van cortisol niet alleen in het bloed van de moeder, maar ook die van de foetus. Cortisol kan dan ook in de hersenen van het kind terecht komen en daar effecten van stress teweegbrengen op het zich ontwikkelende brein.

Amygdala is sterker verbonden met andere hersendelen bij dochters

Om te kijken of er een verband bestaat tussen de concentratie van cortisol in het bloed tijdens de zwangerschap en hersenontwikkeling bij de kinderen, is in 2018 een studie uitgevoerd door universiteiten in Portland (USA), Irvine (USA) en Berlijn (Duitsland). Daarbij werd van 70 vrouwen gedurende de zwangerschap vier keer bloed afgenomen. Daarin werd de concentratie cortisol bepaald. Vervolgens werden hun baby’s vlak na de geboorte gescand om hun hersenen te analyseren. Door de scans meteen na de geboorte te maken, zijn de hersenen nog niet beïnvloed door omstandigheden van buitenaf. De scans leveren dan ook een soort foto op van de hersenen zoals die gevormd werden tijdens het foetale stadium in de baarmoeder. Bij meisjes die een moeder hebben met hoge cortisolconcentraties tijdens de zwangerschap, werd vastgesteld, dat hun amygdala sterker verbonden is met gedeelten van de hersenen die informatie van de zintuigen doorgeven. Bij meisjes waarbij de moeder lage cortisolconcentraties had, was dit niet het geval.

Amygdala is minder sterk verbonden met andere hersendelen bij zonen

Bij jongetjes bleek de amygdala juist minder sterk verbonden met de deze gedeelten van de hersenen bij moeders met hoge concentraties cortisol in het bloed; bij moeders met laag cortisol werd dit effect bij de jongetjes niet waargenomen. Cortisol heeft dus een tegenovergesteld effect op de verbindingen tussen hersenregio’s bij meisjes en jongens. Hoe dit verschil ontstaat tijdens de embryonale ontwikkeling is anno 2018 nog niet bekend.

Meer angst en symptomen van depressie bij dochters na twee jaar

Doordat de amygdala meer informatie krijgt bij dochters van moeders met hoge cortisolconcentraties in het bloed tijdens de zwangerschap, wordt deze overgevoelig voor prikkels vanuit de omgeving en wordt het actiever. Dit leidt tot angstgevoelens en, via het limbisch systeem, tot symptomen van depressie. Dit kon in dezelfde studie worden vastgesteld in meisjes, twee jaar nadat de scan van hun hersenen was gemaakt vlak na de geboorte. Op een leeftijd van twee jaar worden dergelijke symptomen van stemmingsstoornissen voor het eerst zichtbaar. Jongens hadden geen symptomen van angst of depressief gedrag. Hun amygdala zou juist minder geprikkeld worden als hun moeder veel cortisol in het bloed had tijdens de zwangerschap, waardoor jongetjes niet gevoelig zijn voor stemmingsstoornissen.

Humeur en stemming bij vrouwen al bepaald tijdens de zwangerschap

Angst en depressie komen twee keer zoveel voor bij vrouwen dan bij mannen, en volgens de onderzoekers kan dit verschil deels verklaard worden door de cortisol die de kinderen ervaren als ze nog in de baarmoeder zitten. Vrouwen zouden gevoeliger kunnen zijn voor het krijgen van angststoornissen of depressie door wat hun moeder tijdens de zwangerschap beleeft en meemaakt. Om dit te toetsen zou het goed zijn om de meisjes nog een keer te testen na de pubertijd. Tijdens de pubertijd veranderen de hersenen flink, en mogelijk versterken of verminderen dan de symptomen van angst en depressie. Dit is anno 2018 nog niet onderzocht. Desalniettemin is het belangrijk om stress te voorkomen tijdens de zwangerschap, zoals de onderzoekers zeggen, om cortisolconcentraties laag te houden en het risico op mogelijke stemmingsstoornissen bij dochters te verkleinen.