Fluoride in tandpasta: bescherming tegen gaatjes (caries)

In de negentiende eeuw werd door artsen en tandartsen fluoride aanbevolen tegen gaatjes (cariës), zij zagen namelijk steeds meer tandbederf. In 1907 werd daarom de eerste fluoride-tandpasta op de markt gebracht. Echt wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van fluoride op het gebit werd ook begin twintigste eeuw gestart. Vooral in Amerika werd veel onderzoek gedaan naar fluoride in drinkwater. Nu een eeuw later is er al veel meer bekend.

Fluoride of fluor

Op internet zijn talloze websites te vinden die schreeuwen dat we fluor absoluut niet mogen gebruiken in tandheelkundige middelen. Volkomen terecht. Maar wat ze hier fout doen is dat ze fluor verwarren met fluoride. Fluor is een chemisch element (voor de natuur- en scheikundigen: atoomnummer 9), fluoride is een aanduiding voor het fluor-ion. Dit ion is essentieel voor de opbouw van tanden. Het fluor-ion - gebonden met andere stoffen - komt veel voor in ons milieu. Fluoride is normaal dan ook niet giftig, maar bij hoge concentraties soms wel. Daarom wordt er ook gewerkt met de eenheid ppm: parts per million (delen per miljoen).

Producten en middelen met fluoride

Ter preventie van gaatjes (cariës) zijn er op de markt vele middelen die fluoride bevatten:

• Fluoridetabletten
• Fluoridedruppels
• Fluoridetandpasta
• Spoelen met fluoride-oplossing
• Lokale fluorapplicatie (gels met fluoride, zoals Duraphat of Enamelast)

Effecten van gebit tegen gaatjes (caries)

Op de tand bevindt zich glazuur, dat gevoelig is voor zuren. In aanraking daarmee lost het glazuur op. Door fluoride-ionen te binden ontstaat een molecuul in het glazuur dat minder gevoelig is voor zuur en dus minder snel oplost. Hierdoor is het glazuur beter bestand tegen inwerking van zure producten van bacteriën en is er minder kans op gaatjes (cariës).


Het gaatjesremmende effect van tandpasta's met 0,1 tot 0,15% fluoride varieert van 20 tot 50%. Indien men de concentratie verhoogt naar maximaal 0,25%, dan stijgt de remming (of juist de effectiviteit) met 10%. Kinderen die twee maal per dag of vaker hun tanden poetsen krijgen minder cariës dan kinderen die maximaal eenmaal per dag poetsen.

Gevaar van fluoride bevattende producten

Tabletten met fluoride

Het gebruik van fluoride voor het tegengaan van gaatjes (caries) kan een gevaar opleveren voor de gezondheid. Bij tabletten en tubes tandpasta is deze kans niet heel erg groot. Een kind van 1 jaar (10 kg) loopt een ernstige vergiftiging op (mogelijk letaal) bij het inslikken van 200 fluoridetabletten (0,25 mg/tablet). Bij kinderen van 5 jaar (20 kg) is dit 400 tabletten.

Tandpasta met fluoride

Tabletten worden niet veel meer gebruikt in Nederland. Tandpasta natuurlijk wel. De hoeveelheid tandpasta die toxisch is (mogelijk letaal) voor een kind van 1 jaar (10 kg) is 100 gram (ongeveer 1,5 tubes van 75 ml in met een fluoride-concentratie van 0,05%). Voor een kind van ongeveer 5 jaar (20 kg) is dit 200 gram.

Fluoride-applicatie

Zoals u ziet zijn deze producten bij grote inname pas schadelijk. Daarentegen is de toepassing van een fluoridegel in een applicatielepel wel sneller gevaarlijk. Bij een dergelijke toepassing loop je bij het inslikken van de gel een kans op intoxicatie. Soms klagen mensen na de applicatie over misselijkheid en overgeven. Dit wijst op een reversibele (dus omkeerbare) beschadiging van de maagmucosa (maagslijmlies). Onderzoek wijst ook uit dat de nieren de urine onvoldoende kunnen concentreren. Het gebruik van 1% of 1,23%-gels is dan ook af te raden. In Nederland wordt aangeraden om een 0,4% fluoridegel te gebruiken.

Het Nederlandse fluoridebasisadvies

Het fluoridebasisadvies is in 1998 tot stand gekomen door onder andere de Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Tandheelkunde (NMT) en de Nederlandse Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg. Het advies geeft duidelijke richtlijnen in het gebruik van fluoride. Het basisadvies is opgedeeld in verschillende leeftijden:

Tussen 0 en 1 jaar

Dit geldt dus vanaf de doorbraak van de eerste tanden tot de tweede verjaardag: Eenmaal per dag poetsen met een fluoridepeutertandpasta (500-750 ppm fluoride).

2,3 en 4 jaar

Hier luidt het advies om tweemaal daags te poetsen met een fluoride peutertandpasta (500-750 ppm fluoride).

5 jaar en ouder

Dit geldt voor kinderen vanaf vijf jaar, gedurende de jeugd, adolescentie en volwassenheid:
Tweemaal per dag poetsen met een fluoridetandpasta (1000-1500 ppm fluoride).

Voor alle leeftijden

Er kunnen door de tandarts of mondhygiënist extra maatregelen worden toegepast. Bijvoorbeeld op advies het gebruik van een fluoride-oplossing (mondspoelmiddel) of een lokale fluoride-applicatie.