Eenzaamheid is heel normaal

Eenzaamheid klinkt ‘zielig’. Dat is het niet. Iedereen kent het. Ook als je een gezin hebt of een onafzienbare vriendenkring. Alleen praten we er niet over. Tijd om het taboe te doorbreken – én erachter te komen wat je er hier en nu aan kunt doen. Eenzaamheid ongewoon? Nou, niet echt. Een tijdje geleden kwam het SCP met onderzoeksresultaten: één op de tien Nederlanders ervaart ‘sociale uitsluiting’. Genoemde oorzaken waren bijvoorbeeld een slechte lichamelijke of geestelijke gezondheid, een laag inkomen en werkloosheid. Niet echt verbazend. Zulke berichten lees je vaker. Maar over het ‘huis-, tuin- en keukengevoel’ van eenzaamheid hoor je weinig. Toch is die vorm van eenzaamheid wijder verbreid dan je denkt. Professor Jenny Gierveld doet al tientallen jaren onderzoek naar het onderwerp. Op de vraag of eenzaamheid iets is voor bepaalde groepen, zoals niet-werkende ouderen, zegt zij: ‘Nee. Eenzaamheid komt onder alle leeftijdsgroepen voor, en ongeveer in gelijke mate. Met één uitzondering: boven de 75 of 80 jaar neemt de kans op eenzaamheid aanzienlijk toe.’

Waarom hoor je dan zo weinig over eenzaamheid onder mensen die werken of studeren, en onder degenen met een gezin, relatie en vrienden? Jenny Gierveld: ‘Eenzaamheid wordt vaak gezien als een persoonlijk falen. In het ideale geval voldoe je aan de “relatiestandaard”: een aardige partner, een goede relatie met eventueel kinderen, broers en zussen en nog levende ouders, en een aantal goede vrienden én kennissen.’

Fijn! De maatstaven van onze prestatiemaatschappij hebben zich uitgebreid naar ons sociale leven. Je moet niet alleen slagen in carrière of bezittingen, maar jezelf ook nog eens sociaal waarmaken. Het ideaalbeeld zie je ‘live’ om je heen, én in de media. Aan de gigantische eettafel uit dat woonblad kun je ál die hordes vrienden kwijt; soep eet je als harmonieus huisgezin en in tv-series als Friends zijn innige vriendenclubs eeuwig verbonden. Op het forum van www.vriendinnenclub.nl verzucht ‘Jackie’ echter: ‘Kennen jullie dat Sex & The City-gevoel? Ik weet ook wel dat het geen realiteit is, maar ben toch jaloers op die vriendschap. Misschien kan ik daar hier een beetje van vinden…’

‘Ons’ gebeurt dat niet?

Oud, afgedankt en eenzaam? Dat zien we wel voor ons (helaas). Maar ‘ons’ gebeurt dat niet. Zelfs al moeten we doen alsof. Het hoge woord kan eruit: eenzaamheid is een taboe. En zo wordt het feit verbloemd dat eenzaamheid heel normaal is. Jeugd of gezondheid ‘beschermt’ er niet tegen, evenmin als de vraag of je in een dorp of stad woont.

Wat dan wel? Twee belangrijke factoren zijn omstandigheden en persoonlijkheid. Om met dat eerste te beginnen: zogenoemde ‘sociale eenzaamheid’ hangt samen met je situatie. Je mist contact met gelijkgestemden. Dat kan gebeuren na een verhuizing, maar ook als oude vriendinnen een andere levensrichting kiezen. Noors man heeft een drukke baan en is vaak van huis. Noor (40): ‘Ook als moeder en echtgenote kun je eenzaam zijn. Kinderen geven op hun eigen manier liefde en het unieke gevoel dat je onvervangbaar bent. Maar dat komt toch vooral voort uit hun afhankelijkheid van jou als “moederdier”. Je krijgt weinig aandacht die écht op jezelf gericht is. Op dagen dat ik er door omstandigheden niet tussenuit kan, voel ik me soms heel eenzaam. Je kunt niet op jouw niveau communiceren. Ik heb zelf ook weinig tijd over voor relaties, met name vriendinnen staan op een laag pitje. Terwijl ik enorm kan opknappen van een avondje contact met volwassenen. Ik geniet echt van een gesprek op mijn eigen niveau!’

Ofwel: eenzaamheid draait niet (altijd) om gezelschap, maar om de mogelijkheid je écht gekend te voelen, contact te hebben met mensen die iets met je gemeen hebben.

Wat vind je zelf?

Boven alles is de vraag: wat is jouw eigen oordeel over je gevoelens van eenzaamheid? Jenny Gierveld: ‘Eenzaamheid is een persoonlijke, subjectieve ervaring. Het is de uitkomst van de persoonlijke waardering van een situatie, waarbij bestaande relaties met anderen worden afgewogen tegen je wensen of standaards inzake relaties.’ Ofwel: er zijn mensen die zich prima voelen met welgeteld twee vrienden, anderen vinden dat eenzaamheid. De een is eenzaam zonder partner, de ander niet. De vraag is niet of je alleen bént, maar of je je alleen vóélt. Dat hangt ook samen met omstandigheden. Als jij op een zaterdagavond lui voor de tv hangt nadat je drie uitnodigingen van vriendinnen hebt afgewimpeld, voel je je waarschijnlijk zielstevreden: alleen zijn was jouw keuze. Belt er gewoon geen hond om je uit te nodigen, dan voel je je algauw eenzaam, zo alleen op je bank: ‘Niemand zit op me te wachten…’ Dan nog speelt je persoonlijkheid een rol: pak jij zelf de telefoon of durf je niet te hopen dat die ander graag iets van je hoort?

Wat doe je eraan?

Eenzaamheid kan een dipje zijn waar je jezelf uit kunt trekken. Maar het kan ook een terugkerend, fundamenteel probleem zijn. Is eenzaamheid een probleem, ga er dan mee aan de slag. Met of zonder hulp. Zoek eens naar gelijkgestemden, online als de drempel hoog is, of via een organisatie die je aanspreekt. Dit is ter inspiratie de ervaring van Chantal Thijssen, regiocoördinator van de Vereniging van Verlegen Mensen: ‘Ik voelde me heel eenzaam. Ik had het idee dat ik als enige moeite had met contacten leggen. Niemand in mijn omgeving leek me te begrijpen. Tot ik op een dag een boek las over verlegenheid. Ik herkende alle verschijnselen. Uiteindelijk kwam ik terecht bij de Vereniging van Verlegen Mensen. Ik schreef me in voor hun cursus. Je begint bij de basis: wat zit erachter? Als je moeilijk contact legt, is het vaak zo dat je te diep nadenkt. Je probeert bijvoorbeeld te hard om het perfecte gespreksonderwerp te bedenken. Terwijl gespreksmogelijkheden overal om je heen zijn.’

Tijdens de cursus leer je ook negatieve gedachten over jezelf om te buigen. Chantal: ‘Je maakt jezelf misschien kleiner dan je bent, denkt dat je abnormaal bent of sociale vaardigheden mist. Zulke gedachten leren ombuigen is in het begin moeilijk en kost veel tijd en zelfdiscipline. Je bent er elke dag mee bezig, zodat nieuwe gedachten en gedrag een automatisme kunnen worden. Mijn persoonlijke doel was het leggen van contacten. Als “huiswerk” sprak ik mensen aan in winkels of knoopte een praatje aan tijdens het wachten op de tram. In het begin was ik heel zenuwachtig, maar ik zette door. Gelukkig werd het steeds makkelijker. Als ik de vroegere Chantal vergelijk met mezelf nu, is het verschil enorm. Mijn persoonlijke ontwikkeling heeft me veel zelfvertrouwen gegeven. Nu doe ik zelfs de landelijke pr van de VVM.’

Meer weten over de Vereniging? Kijk op www.verlegenmensen.nl.


Dit artikel is een geautoriseerde bewerking uit het boek 'Mijn geluk maak ik zelf wel, psychosurvivalgids voor vrouwen,' Astrid Maria Boshuisen, uitgeverij Het Spectrum. Op de Mariawrites Infoteurpagina vind je meer artikelen gebaseerd op dit boek.