Gasthuis en ouderenzorg door de eeuwen heen

Een gasthuis was een soort verpleeghuis voor zieken en gebrekkige bejaarden dat vanaf de middeleeuwen bestond. Gasthuizen werden aanvankelijk gesticht door bisschoppen en bij kloosters gebouwd met als belangrijkste doel de zielenheil van de patiënten. Later werden ze ook door leken gesticht of overgenomen. De omstandigheden in de gasthuizen was niet vergelijkbaar met de situatie waarin later ouderen werden verzorgd.

Wassen patiënt eerste actie

In de middeleeuwen had een gasthuis vaak de vorm van een lange zaal die op een kapel uitkwam. De bedden die langs de kant stonden konden met gordijnen worden afgeschermd. De matrassen waren gevuld met veren of stro. Bij de opname was de eerste actie het wassen van de patiënt. Het eten bestond uit tweemaal daags een warme maaltijd met vis of vlees en groenten of fruit.

Voor straf geen kaas en brood

Tijdens de renaissance nam de invloed van de kerk af door de hervormingen en werden de gasthuizen overgenomen door de burgerij. Ze stonden voortaan onder het bestuur van regenten en regentessen die voor de leiding een binnenvader benoemde en voor de verpleging een binnenmoeder. Een binnenvader hield toezicht op het personeel, het ziekenbezoek en de gebouwen terwijl een binnenmoeder belast was met toezicht op het vrouwelijke personeel en daarbij werd geholpen door een zaalmoeder. De binnenvader en binnenmoeder hielden ook toezicht op de naleving van de reglementen. Bij overtredingen werd dat gemeld aan de regenten die dan streng optraden waarbij het gebruikelijk was dat er straffen werden uitgedeeld zoals bijvoorbeeld onthouding van kaas en brood.

Gasthuis buiten de stadspoorten

Een gasthuis uit de renaissance was al uitgebreider dan uit de middeleeuwen en had een viertal afdelingen:

1. Een verbandzaal voor de chirurgijn.
2. Een ziekenzaal voor de dokter.
3. Een zaal voor kraamvrouwen.
4. Een zaal voor besmettelijke ziekten.

Maar voor besmettelijke ziekten had een stad soms een zogenaamd Buitengasthuis waar ook pestleiders werden verpleegd. Een Buitengasthuis stond buiten de stadspoorten.

Meer eten tegen betaling

In de achttiende en negentiende eeuw waren de gasthuizen overvol en was de verzorging in het algemeen slecht. Soms lagen er twee personen op één bed. De chirurgijn opereerde in het midden van de zaal waarbij de patiënt op een kribbe lag. Het personeel sliep in dezelfde ruimte waar ook de was werd gedaan. Patiënten die het meeste geld boden kregen meer eten en ook pijnstillers werden verkocht.

Verdwijnen gasthuizen

In de twintigste eeuw zijn veel gasthuizen opgeheven. De gasthuizen die bleven bestaan ontwikkelden zich soms tot een modern verzorgingshuis of ziekenhuis. Soms is in de huidige benaming het woord Gasthuis nog terug te vinden zoals bij het Amersfoortse Sint Pieters en Blokland Gasthuis.

Het Sint Pieters en Blokland Gasthuis in het verleden

Het Sint Pieters en Blokland Gasthuis is ontstaan door een fusie in 1804 tussen het reeds lang bestaande Sint Pieters Gasthuis en het Blokland Gasthuis. Aanvankelijk was het Sint Pieters Gasthuis alleen voor bepaalde patiënten bedoeld hetgeen in de stichtingsakte uit 1393 was opgenomen met de tekst: "...niet voor Kinderen, Razenden en Melaatsen....". Maar al gauw werd ook overgegaan tot het verzorgen van ouderen en proveniers. Proveniers waren mensen die de verzorging zelf betaalden. Aangezien het bij proveniers veelvuldig om agrariërs ging kwam het regelmatig voor dat in ruil voor de verzorging bezittingen als landerijen aan het gasthuis werden afgestaan. Mede door die gulle gaven kon in 1536 een gloednieuw Sint Pieters Gasthuis worden gebouwd.

Het Sint Pieters en Blokland Gasthuis momenteel

Momenteel is het St. Pieters en Bloklandhuis een algemeen zorgcentrum met inmiddels een nieuw gebouw dat voldoet aan de eisen van deze tijd en waar gewerkt wordt met een vooruitstrevende visie op de ouderenzorg. Uitgangspunt daarbij is dat mensen graag hun eigen leven blijven leiden ook ingeval zij zorg of ondersteuning nodig hebben.

Lees verder

• Geschiedenis van de verpleegkunde
• Gasthuizen en hofjes in Groningen