Geschiedenis van de verpleegkunde

Verplegen gebeurde al bij de oudste cultuurvolkeren maar waarschijnlijk werden de verplegingshandelingen verricht door naasten zoals familieleden of stamgenoten en niet door speciaal daarvoor aangewezen personen. De handelingen die werden verricht waren voornamelijk massages, wassingen en wondverzorgingen. Maar in de loop van de eeuwen heeft de verpleegkunde zich enorm ontwikkeld. Sinds enkele tientallen jaren bestaan er ook middelbare en hogere beroepsopleidingen voor verpleegkundigen.

Babylonië

In Babylonië, van 1800 tot 539 voor Christus, was wit al de kleur van de gezondheidszorg. In die tijd verschenen reeds de eerste medische voorschriften met betrekking tot massage, diëten en aderlaten en ontstond er een toenemende belangstelling voor hygiëne en het voorkomen van infectie.

Egypte

In Egypte verschenen voor Christus reeds de eerste onderzoeksmethoden zoals het vaststellen van zwangerschap door graankorrels met urine te overgieten. Bij ontkieming van de korrels zou er sprake zijn van zwangerschap. Tevens was er in Egypte grote belangstelling voor persoonlijke hygiëne.

Israël

Israel kende in die tijd de eerste vormen van dieetleer zoals het advies om geen schelpdieren te eten om ingewandsziekten te voorkomen.

India

Omstreeks 500 voor Christus stond in India de gezondheidszorg en de verpleging hoog aangeschreven. In de dorpen ontstonden gasthuizen waarin zieke reizigers en dieren werden opgenomen en behandeld. In India waren verplegers werkzaam waar eisen aan werden gesteld wat hun vaardigheden betrof zoals patiënten kunnen wassen en masseren en hen helpen bij het lopen en hun pijn kunnen bestrijden.

Griekenland

De eerste echte ziekenhuizen in het oude Griekenland waren eigenlijk tempels waarin goden werden vereerd. De patiënten lagen er in open zuilengalerijen. Allen die met de verpleging te maken hadden waren verplicht om witte kleding te dragen. Er werkten alleen mannen in de ziekenhuizen terwijl de vrouwen thuis voor de verzorging van de eigen familieleden werden ingezet.

Hippocrates

Hippocrates (460-377 voor Christus) ging er als belangrijke geneesheer van uit dat ziekten werden veroorzaakt doordat mensen niet gehoorzaamden aan de natuurwetten. Hippocrates schreef boeken met uitgebreide instructies voor de verzorging van zieken met bijvoorbeeld het aanleggen van een verband en het uitwassen van wonden met gekookt water of regenwater.

Vroeg Christelijke tijd

In de vroege Christelijke periode stond verpleging in het teken van naastenliefde en het verlichten van het lijden door liefdevolle verzorging. De eerste wijkverpleegkundigen waren diaconessen die in opdracht van de kerkgemeente thuis zieken bezochten. Naast het bidden voor de zieken verzorgde zij hen en gaven hen bijbelles. Bisschoppen gaven onderdak aan hulpbehoeftigen waarvoor zij later op last van Karel de Grote speciale gasthuizen bouwden. Elke kathedraal diende een gasthuis te hebben voor armen, zieken en vreemdelingen.

Middeleeuwen 500-1100

In de vroege middeleeuwen waren de centra voor de gezondheidszorg aan de kloosters verbonden. Zo bouwden de Benedictijnen direct buiten de kloostermuren een hospitium. De zorg die zij boden is van grote invloed geweest op de ontwikkeling van de verpleegkunde en nog steeds is het zo dat verpleegkundigen vaak broeders en zusters worden genoemd.

Middeleeuwen 1100-1500

Tijdens deze periode ontstonden verplegersorden door niet geestelijken vanwege de toenemende macht van de burgerij. Ook werd bepaald dat geestelijken geen medische handelingen meer mochten verrichten omdat in het concilie van Tours was opgenomen dat de kerk afkerig was van bloed. Om die reden verschoof de ontwikkeling van de medische wetenschap van de gasthuizen van de kloosters naar de gasthuizen in de stad. In de gezondheidszorg speelden de pest en lepra een grote rol.

Renaissance 1500-1600

Heel belangrijk voor de verspreiding van de medische wetenschap is de uitvinding van de boekdrukkunst geweest waardoor de werken van Andreas Vesalius met betrekking tot de anatomie verspreid werden. In die tijd ging Europa gebukt onder vele oorlogen met een toename van de zorgvraag en overvolle gasthuizen als gevolg.

De donkere tijd 1700-1800

Bij welgestelde zieke mensen vond de zorg veelal thuis plaats en soms werden zelfs operaties thuis uitgevoerd. In de gasthuizen was de zorg zeer slecht omdat de maatschappij weinig geld overhad voor zieken en hulpbehoeftigen. Ook was er gebrek aan persoonlijke hygiëne en was er een gemis aan schoon water. Er heerste een algemene opvatting dat je als goed opgeleide man of vrouw niet in een gasthuis behoorde te werken waardoor het personeel slecht was. De sterfte in de gasthuizen was zeer groot.

Medische ontdekkingen 1800-1950

In de negentiende eeuw waren het belangrijke ontdekkingen op medisch gebied die grote invloed hadden op het verpleegkundig handelen. Het werd onder meer gebruikelijk om de lichaamstemperatuur bij patiënten te meten. Zoals ook eeuwen daarvoor werd de zorg voor zieken weer als een werk van barmhartigheid gezien. Rond 1875 werd verpleegkundige een volwaardig beroep met als bekendste persoonlijkheid Florence Nightingale naast Theodor Fliedner en Frederika Fleidner en werden opleidingen voor verpleegsters ingericht. Na 1900 ontstond een grote vraag naar verpleegkundigen door de opkomst van de ziekenhuizen.

Verpleegkunde vanaf 1950

In de jaren vijftig verdween het idee dat verpleegkundige een roeping is waardoor de afstand tot de patiënt enigszins werd vergroot en de verpleegtechniek meer centraal kwam te staan. Het aantal mannen in de verpleging groeide omdat die zich aangetrokken voelden tot de verpleegtechniek. Vanaf 1966 werden verpleegsters voortaan verpleegkundigen genoemd. In 1972 startten de eerste middelbare en hogere beroepsopleidingen en in 1977 verscheen de Wet tot bescherming van het diploma van verpleegkundige. In de jaren tachtig ontstond het methodische en patiëntgericht verplegen wat daarna weer onder druk kwam te staan vanwege bezuinigingen. In latere jaren werden diverse verenigingen opgericht om de belangen van verpleegkundigen en verzorgenden te verbeteren. Uiteindelijk fuseerden een groot aantal van deze vakverenigingen tot de V&VN (Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland) wat een beroepsvereniging is van zorgprofessionals.

Lees verder

• Verpleegkunde een prachtig beroep
• Gasthuis en ouderenzorg door de eeuwen heen