De geneeskracht van gewone vlier

Vroeger maakte men fluiten van de vlier. Deze werden ´flierefluiten´ genoemd. De vlier kende van oudsher een groot aantal geneestoepassingen. Het werd onder andere gebruikt voor de luchtwegen en tegen koorts, verkoudheid en als vochtafdrijvend medicijn. Vlier is een plant die minstens vanaf de Steentijd door de mens wordt gebruikt. Nu kennen we een aantal geneeskrachtige werkzaamheden van deze plant , maar vroeger zag men er allerlei magische eigenschappen in. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Naamgeving vlier
• De magie van vlier
• Vlier bij de antieken
• Vlier van de Middeleeuwen tot nu
• Werkzame stoffen vlierbloesem en vlierbes
• Vlierbloesem tegen koorts en griep
• Vlierbloesem tegen mond-, neus- en keelproblemen
• Uitwendige toepassing vlierbloesem
• De geneeskracht van vlierbessen
• De geneeskracht van de bladeren van de vlier
• Raadpleeg een fytotherapeut

Naamgeving vlier

De Latijnse, botanische naam voor gewone vlier is Sambucus Nigra. Sambucus is een verbastering van het Griekse sambuka wat ´fluit´ betekent. Van de jonge vlier stammetjes werd in het oude Griekenland fluitjes gemaakt. Nigra betekent zwart; de kleuir van de bessen van deze struik. Het Nederlands kent diverse volksnamen voor de vlier: Gewone vlier, Zwarte vlier, Europese vlier, Boltenboom, Flierenhout, Flieterhout, Geeraard, Geerd, Heulenteer, Holderboom, Holenteer, Hullunder, klapbussenhout, klapbuizenhout, Klotsenhout, Vlaardenboom, Vlierder, Vledder, Vleer, Vlinderboom en Vlaarboom.

De magie van vlier

Gewone vlier werd reeds gebruikt in de Steentijd. Er zijn resten aangetroffen van de vlier in nederzettingen uit dit prehistorische tijdperk. Aan vlier werden in vroegere tijden allerlei magische eigenschappen toegeschreven. Het is een heilige plant bij de zigeuners. In Duitsland nam men vroeger elke kaar als men voorbij een vlierbessenstruik liep de hoed af. Denemarken kende de hyldemoer aan wie iemand toestemming moest vragen voordat er vlierbessen geplukt mochten worden. Je mocht geen meubels maken van vlierhout en het niet als brandhout gebruiken. Wanneer een baby in een wiegje van vlierbessenhout lag dan zou de hyldemoer komen om de baby te doden. Aan de andere kant is in overige culturen vlierhout gebruikt om mensen of overledenen te beschermen. Een kruis van vliertakken werd in vroegere tijden gebruikt om de doden te beschermen. Het kruis werd in de lijkkist meebegraven. Een koetsier van een lijkwagen had een zweepje van vlier. Het kruis op Golgotha zou eveneens zijn gemaakt van vliertakken.

Vlier bij de antieken

Hippocrates, een beroemd geneesheer uit de antieke Griekse tijd, beschouwde vlier als urinedrijvend midel. Dioscorides, pionier der geneeskunde en kruidenwetenschap, schreef het als urinedrijvend, galdrijvend en slijmoplossend middel voor. Vlierblad werd als omslag gebruikt om ontstekingen en zweren tegen te gaan. Plinius behoorde tot de antieke Romeinen. Hij was geneesheer en maakte een papje van vlierblad en parelgerst en bracht het aan op plekken waar een hond had gebeten. Galenus, eveneens een Romein, schreef de plant voor bij verkoudheid en slijmvliesproblemen.

Vlier van de Middeleeuwen tot nu

In de Middeleeuwen groeide de medicinale furore van vlier uit tot grote proporties. Vlier werd ´de medicijnkist van het volk´ genoemd omdat het veelvuldig en meervoudig inzetbaar was. Andere namen waren ´heilplant;´ of ´wonderboom´. Rembert Dodoens, de baanbrekende kruidenwetenschapper, erkende in de 16e eeuw dat vlier laxerende, vochtafdrijvende, slijmoplossende en zwellingsverminderende eigenschappen heeft. In de 18e eeuw werd het populair om vlierbloesemwater te gebruiken als was en bleekmiddel voor de huid; er zouden sproeten mee afgewassen kunnen worden. De bladeren werden tot groene zalf bereid welke werd aangewend om verstuikingen en kneuzingen te genezen, winterhanden en -voeten tegen te gaan, wonden te behandelen en aambeien te bestrijden. In de moderne wetenschap was het Dr. Mumcuoglu die de antivirale werking van proteïnen uit vlierbessen ruim heeft onderzocht en bewezen.

Werkzame stoffen vlierbloesem en vlierbes

Van vlier worden de vlierbloesem en de vlierbessen gebruikt. De bast wordt niet gebruikt en de bladeren zijn alleen voor uitwendig gebruik geschikt. Er zitten de volgende werkzame stoffen in de bloemen: de flavonoíden rutine, quercetine, isoquercitrine, hyperoside, antragoline, kaemferol, eldrine en ribosome inactieve proteïne. Verder bevat vlierbloesem looistoffen, slijmstoffen, triterpenen, fenolzuren zoals chlorogeenzuur, koffiezuren, p-coumaarzuur en feruleenzuren. Ook zitten er etherische olie, sterolen, vetzuren, organische zuren zoals appelzuur, valeriaanzuur en wijnsteenzuur, sporen blauwzuurglycosiden, kalium, proteïnen, bitterstoffen, hars choline en N-alkanen in. De bessen hebben een andere samenstelling. In vlierbessen zitten de flavonoïden rutine, isoquercitrine en hyperoside, anthocyanisidenzoals chrysanthemine, sambucyanine, sambucine, ribosoom, inactieve proteïne, de organische zuren citroenzuur, wijnsteenzuur, appelzuur en valeriaanzuur, cyaanzuurglycosiden waaronder sambunigrine, holocine, zierine en prunaserine, de suikers fructose, glucose en sucrose en catechinelooistoffen in. Vlierbessen bevatten de volgende inhoudsstoffen in mindere mate: vezels, pectine, vitamine A, B1, B2, B3, B6, C, choline en biotine. Voorts bevat het de mineralen, calcium, ijzer en fosfor.

Vlierbloesem tegen koorts en griep

Aangezien vlier een zweetdrijvende werking heeft kan het goed worden ingezet bij griep. Proteïnen uit vlier spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van bacteriële infecties en de versterking van de weerstand in het algemeen. Het is niet alleen antiseptisch maar het weert ook virussen. Anthocyanen, flavonoïden en de vitamine A en C helpen de proteïnen mee bij het uitvoeren van de antiseptische werkingen. Om deze medicinale redenen wordt vlier door een fytotherapeut voorgeschreven bij:

• Griep, grippale aandoeningen,
• Verkoudheden met koorts, koorts,
• Kinderziekten.

Vlierbloesem tegen mond-, neus- en keelproblemen

Vlier werkt samentrekkend en ontstekingsremmend door de looistoffen en ursolzuur dat het bevat. Het remt overvloedige slijmklierafscheiding, verhoogt de bronchiale secretie wat wil zeggen dat het een slijmoplossend middel is. Hierdoor wordt vlier voorgeschreven bij de volgende indicaties:

• Verkoudheid, bronchitis, hoest, droge hoest, hooikoorts, allergische rhinnitis,
• Chronische mondslijmvliesontsteking, bijholteontsteking,
• Keelpijn, amandelontsteking, strottenhoofdontsteking, heesheid.

Uitwendige toepassing vlierbloesem

De samentrekkende werking en de ontstekingswerende eigenschappen zijn samen met de verzachtende eigenschappen goed voor enkele uitwendige toepassingen van vlierbloesem. Hier staan ze vermeld, gerangschikt op verwerkingsvorm:
Spoelen en gorgelen:

• Mondslijmvliesontsteking,
• Keelpijn, amandelontsteking,
• Strottenhoofdontsteking.

Huidlotion:

• Kneuzingen, Zwellingen,
• Ontstekingen,
• Ruwe huid, kloven.

Ooglotion:

• Oogbindvliesontsteking,
• Jeukende huiduitslag.

De geneeskracht van vlierbessen

• Vlierbessen verkorten de duur van een griep doordat er zweetdrijvende en infectiewerende stoffen in zitten. Het werkt zowel antibacterieel als antiviraal. Het wordt door een fytotherapeut aangewend bij: griep, grippale infecties, koorts en verkoudheid die met koorts gepaard gaat.
• De ontstekingsremmende werking van vlierbessen zorgt er ook voor dat zenuwpijn vermindert wordt. Daarnaast geven de flavonoïden de vlierbes een antioxidantwerking. Het kan worden ingezet bij aangezichtspijn, Ischias en migraine. Je kunt dan het sap van vers geperste vlierbessen drinken. Gebruik geen onrijpe bessen en drink niet teveel vers vlierbessensap.
• De diuretische werking zorgt dat het goed inzetbaar is tegen artrose, artritis en jicht. Hiervoor kun je het sap gebruiken dat eerst is verwarmd, bijvoorbeeld door en een moes of gelei van te maken. Hiervan kun je meer eten dan van rauw perssap.
• De rauwe bes werkt laxerend en kan daarom worden ingezet bij constipatie,
• Een siroop, moes of gelei van vlierbessen kan worden gebruikt als kalmerend middel.

De geneeskracht van de bladeren van de vlier

Normaliter zul je de bladeren weinig gebruiken maar in noodgevallen kan het handig zijn om te weten dat je de bladeren kunt kneuzen om ze als verzachtend middel voor een wond te gebruiken. De wond zal sneller helen. Een groter aantal gekneusde bladeren kun je als omslag gebruiken op een plek waar een kneuzing of verzwikking heeft plaats gevonden.

Raadpleeg een fytotherapeut

Wie vlier als geneeskrachtig middel wilt gebruiken wordt aangeraden een consult te nemen bij een fytotherapeut. Vlierextracten en medicijnen in de vorm van moedertincturen, poeders, nebulisaat, vloeibaar extract, zalf, creme en capsules dienen alleen op voorschrift van bevoegden gebruikt te worden. Een fytotherapeut kan je daarover meer vertellen net als over de eventuele bijwerkingen en interacties met andere medicijnen of kruiden. Daarnaast bestaan er heilzame combinaties met kruiden. Alle in dit artikel genoemde medicinale werkingen van dit geneeskruid zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en komen uit het Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst, een standaardwerk op het gebied van genezende planten. Het boek wordt gebruikt in de fytotherapie.