Gerst geneeskrachtig

Gerst kennen we vooral als basis voor de bierbereiding, maar het is ook een graan dat, in zijn geheel gekookt, gegeten kan worden. Ook medicinaal is het waardevol geweest. Een artikel over de geschiedenis van gerst.

Gerst bij Hippocrates en Lonicerus

Reeds door de Griekse arts Hippocrates werd gerst als ge­neesmiddel aanbevolen in de vorm van een graanaftreksel, het zogenaamde ptisane. Veel later, in de vroege Middeleeuwen werd gerst als medicijn vermeld in de geneesmiddelenleer van de abdis Hildegard von Bingen (1098-1179). Ook in andere Duitse farmacopees wordt gerst ter behandeling van uit- en inwendige kwalen aanbevolen. Zo schrijft Lonicerus in 1564:
'Gerst is een gezonde, krachtige vrucht voor spijs en drank. Zij groeit zoals spelt, heeft scherpe baarden en een bleekgele kleur. Gerst is koud en droog. Zij wordt voor vele dingen gebruikt, maar vooral om te verkoelen. Men bereidt uit gerst polenta: neem gerst en maal die, maar niet te fijn. Kook dit grof meel in water. Dit gekookte water werkt ge­nezend bij verkoudheid. Men moet het altijd lauw of warm, dus niet koud, gebruiken. Gerst met venkel gekookt, is een drank die de melkvorming bij vrouwen weer op gang brengt. Gerstkorrels in water gekookt tot het water een lichtrode kleur krijgt, helpt diegenen die het te heet hebben, want deze drank verdrijft de onnatuurlijke hitte. Gerstenwater drijft de hitte uit die door hete vochtigheid ontstaat. Een brij van gerstemeel met een beetje suiker en rozijnen ver­mengd, helpt goed tegen koorts en hitte van de lever. Gerst-kruidenwater is goed om de ergste oogkwalen te behandelen, want het maakt de ogen helder en klaar'.

Dodonaeus over gerst

In het CruydtBoeck beschrijft Dodonaeus de gerstscompressen voor de rijping van abcessen en gezwellen. 'Tmeel van Gerste met vijghen in huenich water ghesoden doen sceyden die coude morwe ende werme gheswillen. Ende met peck, herst ende duyve mest maeckt oock die herde gheswillen rijp ende morwe'. Duivenmest zullen we nu niet direct meer gebruiken, ook andere merkwaardige mengsels met kruiden doen mij soms twijfelen aan mijn leermeester Dodoens. Bijvoorbeeld: 'Gersten meel met teer, olie, was ende pisse van een ionck knechtken doet die croppen ende clieren aen den hals sceyden ende morwe worden. Tmeel van Gerste met Melilote ende bollekens van Huele versuet die pijne van der sijden. Ende met Lijnsaet, Fenogrecum ende Ruyte vermenght es goet gheleyt op den buyck tseghen die pijne ende winden van den dermen'. Toch lijkt het mij de moeite waard om deze recepten uit te proberen en verder te onderzoeken.

Gerst bij Dinand

In zijn Handboek der geneeskruiden, beveelt Dinand, die steunt op rijke ervaringen en goede tradities, een aftreksel van gerst aan bij algemene zwakte en neiging tot longziekte. Ook bij blaascatarre, koortsachtige ziekten, buikloop en heesheid raadt Dinand gerstwater aan. Gerstmout in de vorm van hete compressen en moutbaden werkt genezend bij jicht. Verder zijn moutbaden samen met moutwikkels en dampbaden aan te bevelen bij nierkwalen en bloedarmoede.

Gerst vooral voor de spijsvertering

De voorgaande aanbevelingen kunnen ook nu nog waarde hebben. Gerstslijm werkt verzachtend bij acute geïrriteerdheid van het slijmvlies van maag en darm. Zelfs patiënten met ernstige ont­stekingen en gezwellen verdragen gerstslijm goed. De kiezel­component in gerst beïnvloedt slijmvliesdefecten gunstig. Het darmmilieu wordt gezonder gemaakt en het herstel van de darmflora gestimuleerd. Ook giftige stofwisselingsprodukten worden gebonden. Hierover publiceerde Boller van de uni­versiteit van Zürich interessante onderzoeksresultaten.

Als dieetmiddel voor de lever is gerst al lang bekend. Gerstslijm regelt immers de darmactiviteit en werkt ontgiftend op ziekmakende processen in de darm. Bovendien wordt de lever­functie door het koolhydraatproces opgewekt. Hoewel tegen­woordig vooral aandacht wordt besteed aan het eiwitprobleem bij de lever, geldt nog steeds de oude ervaring van de medici dat koolhydraten bij leverkwalen een hoge gezondheidswaarde hebben.

De gunstige invloed van gerst beperkt zich niet tot het maag-darmge­bied. Ook op het ontstoken slijmvlies van de luchtpijptakken en de keelholte werkt gerstslijm verzachtend. In En­geland kent men het zogenaamde 'Barley-water', een aftreksel van gerst, als een waardevol volksgeneesmiddel bij verkoudheid en griep. Hier speelt nog een andere genezende component mee, die Lonicerus en Dinand reeds vermeldden, namelijk de verkoelende werking bij hitte en koorts. Volgens de antroposofische geneeskunde ondersteunen de kiezelprocessen in gerst ook de vormkrachten in de longen. Dus mogelijk versterkend voor 'versleten' longen.

Gerst, Barley, Hordeum vulgare. Een plant die duidelijk meer is dan een ingrediënt in de bierbereiding.