De psychologie van de kindertekening

Je zult niet gelijk het karakter van je kind kunnen aflezen aan wat hij of zij tekent, maar... kindertekeningen zeggen wel verrassend veel over de ontwikkeling en geestesgesteldheid van een kind. De psychologie achter de kindertekening is dan ook eentje die zeer interessant is, vooral als je kijkt naar de tekeningen die je kind in een bepaalde levensfase maakt.

Universeel

Waar kinderen ook wonen, ze maken ongeveer dezelfde tekeningen. De gemiddelde driejarige tekent mensen als zogeheten 'koppoters', met slechts een rondje als hoofd en verder bestaande uit streepjes (romp, armen en benen). Vlak nadat kinderen naar de basisschool gaan, komen de lachende zonnetjes in beeld.

Aan deze mijlpalen in het tekengedrag kun je zien of een kind zich naar de norm ontwikkelt. Hoe ingewikkelder en gedetailleerder de afbeeldingen die een kind maakt, hoe verder het in zijn of haar ontwikkeling is. Ook de pengreep zegt iets over de vorderingen van een kind.

Symboliek

Tekeningen geven inzicht in de fijnmotorische vaardigheden. Daarnaast speelt symboliek en geestelijk welzijn een rol. Je kunt van tekeningen soms heel duidelijk (en soms pijnlijk duidelijk) aflezen wat kinderen bezighoudt. Zelfs de familiedynamiek kan zichtbaar zijn.

Zo tekende een tienjarige ooit een stripverhaal. In één van de afbeeldingen was te zien hoe de hoofdpersoon thuis om een puppy vroeg - dat wilde ze zo graag. Haar moeder-poppetje zei in een tekstwolkje dat het geen goed idee was. De moeder stond met haar gezicht naar het kind toe. Het vader-poppetje zat op een stoel, verborgen achter de krant. 'Ik vind het ook niet goed', zei zijn tekstwolkje. Het kind dat de tekening maakte had het gevoel dat haar vader minder betrokken was bij haar problemen en wensen dan de moeder. De tekening maakte dit heel duidelijk; vader hield afstand, terwijl moeder de aandacht richtte op het kind.

De zon en de buitenwereld

Vanaf een jaar of vijf tekenen kinderen zoals gezegd vaker een zon. Deze zon kan lachen, simpelweg stralen, en soms is de zon helemaal afwezig. Volgend de Jungiaanse theorie staat de zon symbool voor de buitenwereld en zet hij je aan om de wereld te verkennen. Kinderen die niet vanuit zichzelf een zon tekenen, missen vaak die stimulans. Uit onderzoek blijkt dat deze kinderen vaak een vaderfiguur missen (een rol die overigens ook een moeder kan hebben).

Huisje, boompje, beestje

Getekende huizen zeggen veel over de gezinssituatie en hoe het kind zich voelt. Weinig ramen in een huis tekenen kan duiden op een verborgen gevoelsleven - dit komt vaak voor bij verlegen, introverte kinderen. Tralies voor een raam tekenen kan duiden op bescherming die nodig is - niemand mag bij het gevoel van het kind komen. Onzekere kinderen tekenen meestal geen streep onder het huis.

Bomen zeggen iets over de levensloop van kinderen. Kijk om te beginnen naar de stam: hobbels hierin geven figuurlijke hobbels in het leven van een kind aan. Of de boom recht, schuin, hoog of laag is kan ook iets zeggen: hoe ontwikkelt en groeit het kind? Zijn er bovendien veel vertakkingen, is de stam dik of juist dun? Hangen er bladeren aan de takken? Veel of weinig? Tot slot zegt het tekenen van vruchten in of bij de boom iets over positive ontwikkelingen.

Meer symboliek

Een nek tekenen doen kinderen vaak pas als ze zich bewust zijn van hun eigen wilskracht en een eigen mening. Cirkels en achtjes staan vaak voor hun 'eigen ik'.

Leeftijden

Vanaf 1 jaar

Dreumesen en kleuters tekenen nog niet echt, maar krassen in het begin vooral. Alle beweging komt vanuit de elleboog in plaats van uit de pols. Tekenen begint niet altijd met een pen of potlood: ook met saus kun je 'tekenen'. Laat kinderen dus gerust met eten spelen - het is een vorm van expressie. Leg eerder wat extra handdoeken neer, of een zeiltje. Vanaf een jaar of twee gaat het krassen over in vormen en zullen kinderen achteraf zeggen wat ze hebben getekend.

Vanaf ongeveer 3 jaar

Soms begint het al bij 2,5 jaar, maar de meeste kinderen zullen vanaf drie jaar herkenbare figuren tekenen. Vooraf wordt bedacht wat ze gaan tekenen, zoals een rondje. Na een jaar oefenen met tekenen, zo ongeveer op de basisschoolleeftijd, is er ook meer interesse voor letters natekeken (echt schrijven is het nog niet). De penseelgreep verandert langzaam in de pincetgreep. Het is goed om deze ontwikkeling te stimuleren. Dit kan helpen bij het schrijven.

De verhoudingen van de tekeningen kloppen vaak niet: zo kan een boom in een huis staan, of is een poppetje groter dan een flat.

Vanaf ongeveer 5 jaar

De onderkant van het tekenblad wordt nu vaak de onderkant van de tekening. Ook andere onderdelen van de tekening krijgen meer en meer een vaste plek, zoals de lucht aan de bovenkant van het vel (met wolken). Verder worden de tekeningen gedetailleerder. Fantasiefiguren spelen een grote rol, maar ook de realiteit wordt getekend.

De pengreep wordt nu verder ontwikkeld en is bij sommige kinderen al goed. De onderarm rust vaak op tafel. In deze fase, waarin de pengreep wordt aangeleerd, is het goed om erop te letten dat er geen verkeerde greep ontstaat. Een geknakte of overstrekte wijsvinger kan op een probleem duiden. De duim kan in het begin nog over de wijsvinger kruisen, maar dat is vrij normaal.

Vanaf ongeveer 7 jaar

De pengreep hoort nu compleet ontwikkeld te zijn. Kinderen richting zich dan ook vanaf deze leeftijd op waarheidsgetrouw tekenen. Ze willen tekeningen zo echt mogelijk maken.

Tekenen als therapie

Behalve dat je van kindertekeningen een hoop kunt leren, heeft een kind er veel aan. Zelfexpressie staat centraal. Niet elk kind tekent. Dat geeft niet - er zijn andere vormen van zelfexpressie. Zo kunnen sommige kinderen rennen, bouwen of met knuffels spelen. Dwing je kind dus niet om te tekenen, maar bied het zeker de mogelijkheid om op wat voor manier dan ook een tekening te maken: met kleurpotloden, stiften, (stoep)krijt of gewoon een pen.

Lees verder

• Wat kinderen leren tijdens het spelen