Zelfbeschadiging bij jongeren omvangrijk en ernstig probleem

Als je normaal redelijk in je vel zit is, is het moeilijk te begrijpen dat mensen zichzelf opzettelijk kunnen verwonden. Er wordt ook weinig over dit onvoorstelbare fenomeen gesproken, want jezelf verwonden wordt als taboe beschouwd. Maar vooral onder jongeren komt zelfbeschadiging (automutilatie) veel voor. Wat moet je als volwassene ondernemen indien je met dergelijk schokkend gedrag wordt geconfronteerd.

Zelfbeschadiging bij jongeren

Per jaar worden zo’n 3600 jongeren tot 25 jaar, behandeld in het ziekenhuis vanwege verwondingen die ze zichzelf hebben aangedaan. Daarvan zijn er 1600 in de leeftijd van 15 t/m 19 jaar, en 1800 van 20 t/m 24 jaar oud. Dit zijn recente cijfers van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek). Van degenen die zichzelf beschadigen maar niet naar het ziekenhuis gaan zijn geen CBS-cijfers, maar geschat wordt dat zo’n 10% van de middelbare scholieren zichzelf wel eens moedwillig verwondt. Zelfbeschadiging komt vaker voor bij jongeren van lagere opleidingsniveaus en met name bij meisjes.

Vormen van zelfkastijding

De methodes verschillen van licht tot zeer ernstig. Hoofdzakelijk gaat het daarbij om snijden (73%), brandwonden (35%), slaan (30%), bestaande wonden openhalen (22%), hoofdharen uittrekken (10%), en botten breken (8%). Veelal houden jongeren dit voor hun ouders verborgen.

Waarom en hoe begint het

Vaak blijkt dat deze jongeren al een geschiedenis hebben die niet van een leien dak ging. Ze voelen zich klem zitten en zoeken naar een uitweg. Vaak betreft het meisjes en jongens die zijn getraumatiseerd, misbruikt of verwaarloosd.

Het begint dikwijls met het zoeken van ontspanning, of juist spanning ter afleiding van de eigen beklemmende situatie. Soms gaat het om acties die niet direct als zelfkastijding opvallen, zoals:

• onverantwoorde risico’s nemen in het verkeer,
• onder invloed van pillen en/of drank diefstal plegen,
• bewust gevaarlijke situaties opzoeken,
• comazuipen,
• seks zonder condoom.

Daarbij gaat het bij zelfbeschadiging om heel frequent gedrag, dus we spreken niet van zelfbeschadiging als het incidenteel een enkele keer uit de band springen betreft.

Directe vormen van zelfverwonding

Naast bovenstaande indirecte vormen, gaat het bij nog ernstiger gevallen om allerlei vormen van beschadiging, zoals snijden in de huid, met opzet een bot breken, weigeren te eten of te drinken, extreem sporten t/m uitputting.

Wat is het doel

Zoals gezegd is het een signaal dat ze de wanhoop nabij zijn, maar ook dat ze verbetering van hun situatie willen. Ze willen blijven leven maar wel op een andere manier. Als puber ben je in ontwikkeling en ben je niet altijd in staat rationeel en logisch te denken, terwijl je ook in veel opzichten nog te impulsief bent. Psychisch zijn ze kwetsbaar terwijl de sociale druk vaak groot is.

Risicovolle leeftijden

De meeste gevallen van zelfverwonding beginnen na de basisschool op het voortgezet onderwijs, dus op 13- of 14-jarige leeftijd. Dat is het moment dat er hoge eisen aan jongeren wordt gesteld, namelijk andere klasgenoten, nieuw huiswerk etc. Maar ook de volgende stap van middelbaar onderwijs naar hoger onderwijs trekt vaak een stevige wissel. De druk kan bijv. hoog zijn als een veelbelovende leerling de verwachtingen niet kan waar maken.

Andere zaken die meespelen

Op Internet zijn er veel negatieve zaken. Bijvoorbeeld gelijkgestemden die aansporen tot zelfverwonding. Zelfdestructief gedrag wordt daar gepromoot en aangemoedigd, waaronder methoden als jezelf snijden, uithongeren, drugsgebruik. Je voelt je minder eenzaam als je gevoelens met anderen kunt delen die de zelfde gevoelens hebben. Uiteraard wordt dergelijke interesse en contacten vaak voor de ouders verborgen gehouden. Het is een taboe en er spelen ook gevoelens van schaamte.

Hoe kunnen we helpen

Vanzelfsprekend door de signalen van jongeren serieus te nemen. Er is immers van een ernstige situatie sprake. Natuurlijk is er dikwijls al een voorgeschiedenis eer een jongere zichzelf beschadigd. Het zijn dikwijls jongeren die moeilijk over hun problemen en gevoelens praten.

Dus praat met het kind en luister vooral. Als dat niet helpt zoek dan iemand die door het kind wordt vertrouwd of benader een professionele hulpinstantie. Dat kan via de huisarts of de jeugd-GGZ Met goede gesprekken die in een vertrouwelijke begripvolle sfeer plaats vinden is zelfbeschadiging te verhelpen.

Een luisterend oor

Telefonische Hulpdienst De Luisterlijn liet in 2016 weten dat relatief veel jonge vrouwen anoniem contact opnemen naar aanleiding van het thema zelfbeschadiging. Velen van hen voelen zich somber of verdrietig als ze de telefonische hulpdienst bellen over hun zelfbeschadiging. Ook voelen ze zich vaak eenzaam, hebben ze stress en zijn ze bang. Ze zijn bijvoorbeeld angstig om te praten over hun probleem. De Luisterlijn biedt deze vrouwen en ook jonge mannen vooral een steun in de rug via een luisterend oor. Naast de professionele hulpverlening die men vaak al krijgt is er namelijk ook behoefte om het verhaal kwijt te kunnen, waartoe De Luisterlijn de aangewezen instantie is, gedurende 24 uur per etmaal.