Nachtdienst en ploegenarbeid dragelijker maken

Miljoenen mensen werken 's nachts. Onder meer door online winkelen is er sprake van toegenomen ordervolumes die op tijd moeten worden vervuld. Die zorgen ervoor dat het aantal mensen dat in ploegendienst en nachtwerk actief is, gestaag toeneemt. Maar ook in de ambachtelijke sector is er sprake van nachtdienst. Denk alleen al maar aan de talloze bakkersbedrijven die ons land kent. Dergelijke werktijden hebben ook invloed op de gezondheid. Gelukkig kunnen bedrijven en werknemers veel doen om nachtdiensten dragelijker te maken.

Het bioritme speelt een cruciale rol

Bepalend voor het slaapritme van mensen is het vrijkomen van verschillende hormonen. Dat vrijkomen van die hormonen wordt gestimuleerd door de werking van het licht op de receptoren van de ogen. Bedoelde hormonen regelen de interne klok van de mens. Het zorgt ervoor dat we ons wakker voelen of moe, en het verhoogt en verlaagt ons concentratievermogen. Ook de stofwisseling, pijn en zelfs lichaamstemperatuur en groei worden erdoor beïnvloed.

Melatonine komt vooral gedurende de nacht vrij
Melatonine bijvoorbeeld wordt tijdens de nacht vermeerd afgescheiden. Het remt ​​de activiteit van het lichaam af en maakt moe. Licht daarentegen, onderdrukt de melatoninevorming, die sowieso afneemt met het stijgen der jaren. Ook andere hormonale afscheidingsprocessen volgen een dagelijks schema dat afhankelijk is van de natuurlijke lichtomstandigheden, evenals de voedselinname en het drinkgedrag.

Invloed van nachtdienst op de gezondheid

Worden onze natuurlijke ritmes gedurende langere tijd tegengegaan, dan kan dat leiden tot ernstige gezondheidsproblemen zoals:

• slaapstoornissen;
• anorexia;
• aandoeningen van het maag-darmkanaal;
• nervositeit en prikkelbaarheid;
• vermindering van reactiesnelheid en prestatievermogen;
• problemen met het korte-termijn-geheugen.

Deze en andere gezondheidsproblemen kunnen leiden tot een hoger risico op ongevallen. En uiteindelijk kan totale ongeschiktheid voor nachtdiensten het resultaat zijn. Wat bijvoorbeeld te denken van verplegend personeel in ziekenhuizen aan wie ‘s nachts de zorg van tientallen patiënten is toevertrouwd.

Problemen in gezin en sociale omgeving
Werken in ploegendienst kan fungeren als een serieuze stressfactor. En het vrijkomen van stresshormonen op zijn beurt, kan nadelige effecten op de bloeddruk en hartslag hebben, alsook op de stofwisseling van vetten en suikers. Bovendien kan een anticyclisch verlopend levensritme in verband worden gebracht met problemen in het gezin en de sociale omgeving. De vrije tijd laat zich moeilijk met die van kinderen, echtgenoten en vrienden coördineren. Maar zowel werkgevers alsook werknemers kunnen de ontwikkeling gunstig beïnvloeden.

Anders denken over nachtdienst en ploegenarbeid

In veel bedrijven wordt al nagedacht over betere omstandigheden voor nachtdienst en ploegenarbeid. In dat verband zijn er tal van arbeidswetenschappelijke studies beschikbaar die goede suggesties geven voor het verbeteren van de kwaliteit van leven van werknemers en dus ook van de bedrijfssituatie.

Aanbevelingen voor bedrijven
Hoe meer bedrijven en werknemers worden geïnformeerd over de effecten van ploegenarbeid en hoe beter werknemers, ondernemingsraden en bedrijven op dit punt samenwerken, des te beter de resultaten die worden behaald:

• probeer rekening te houden met het bioritme van individuele werknemers bij de indeling van nachtdiensten. Maak dienstregelingen geschikt qua leeftijd; de verdraagbaarheid van nachtdienst neemt af als men ouder wordt;
• pas bij voorkeur een voorwaartse rotatie toe, dat wil zeggen van vroege dienst naar middagdienst en vervolgens naar nachtdienst. Dat schijnt beter te werken dan andersom;
• maak gebruik van kortere ploegencycli. Weekdiensten worden ontraden omdat inmiddels bekend is dat het lichaam zich niet aanpast aan een veranderde cyclus;
• aangeraden wordt om maximaal drie nachtdiensten achter elkaar te laten draaien. Op een nachtdienst-periode zou een aaneengesloten blok van tenminste 24 uur, beter 48 uur, aan vrije tijd moeten volgen. En overwerk zou moeten worden gecompenseerd met vrije tijd;
• verder kunnen bedrijven met een passend verlichtingssysteem tijdens de nachtdienst voor betere arbeidsomstandigheden zorgen;
• daaraan kan ook een harmonische teamsamenstelling, aangename kantines en het aanbod van gezonde snacks voor een betere algehele conditie van de werknemers in ploegendienst bijdragen.

Meer inspraak bij werkrooster en ploegindeling

Hoe meer inspraak de individuele werknemer bij het werkrooster en de ploegindeling heeft, hoe meer dat de sociale contacten kan bevorderen. Des te meer kan hij ook rekening houden met zijn persoonlijke afspraken. Des te beter ook de verdraagbaarheid van ploegendienst.

Tips voor werknemers in ploegendienst

Een gezonde voeding met veel fruit en groenten en afzien van fastfood en snoep, dragen aan het algemeen welbevinden van nachtarbeiders meer nog bij dan aan dat van andere mensen. Wie regelmatig sport, heeft minder last van de ritmeverschuiving. Wie kiest voor een teamsport, houdt naast gezondheid ook met het sociale aspect rekening. Yoga en autogene training bevorderen concentratie en ontspanning.