De kunst van het nee zeggen

Nee zeggen vinden veel mensen lastig om te doen, want het geeft stress en soms zelfs angstgevoelens. Die ga je het liefste uit de weg. Maar hiermee geef je een deel van de regie over jouw beslissingen uit handen. Je bent dan minder jezelf dan je kunt zijn. Nee zeggen is een kunst die je onder de knie kunt krijgen. Met een beetje inzicht in de menselijke natuur en oefening leer je regie te nemen over jouw ja en nee.

Nee zeggen geeft stress

’Ga je mee een kop koffie drinken?’ vraagt een collega je aan het begin van de pauze. Je merkt dat je dit niet wilt, omdat je van plan bent om lekker je hoofd leeg te maken door te gaan wandelen. Maar een fractie van een seconde later word je door je mind volautomatisch getrakteerd op allerlei gedachten en bijbehorende gevoelens: ‘Wat zal ze ervan vinden als ik nee zeg?’ ‘Laat ik het maar doen.’ ‘Wat zijn de gevolgen als ik weiger?’ Enzovoorts. Je voelt de spanning in jezelf oplopen.

Spanning als gevolg van tegenstrijdige wensen

De spanning die ontstaat is het gevolg van twee tegenstrijdige wensen. Enerzijds de wens om veiligheid te vinden in de groep, met hieronder de angst om er buiten te vallen. Anderzijds de behoefte om uitdrukking te geven aan je persoonlijke voorkeur en verlangen.

Mensen zoeken veiligheid in de groep

Historicus en filosoof Yuval Noah Harari vertelt in zijn boek Sapiens dat mensen sociale instincten hebben. Hierdoor zijn ze in staat om samen te werken en samen te leven. De groep biedt veiligheid. Toen mensen nog tussen de wilde dieren leefden was het voelen van stress en angst een heel handig waarschuwingssignaal. Het liet je weten dat je je mogelijk op gevaarlijk terrein bevond.

Mensen schatten gevaar te hoog in

Statisticus en arts Hans Rosling spreekt over het menselijk angstinstinct. Hij heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar menselijk gedrag en hoe het komt dat mensen geneigd zijn om gevaren en risico’s hoger in te schatten dan nodig blijkt. Angstig zijn hield ons in de wildernis in leven. Je kon beter af en toe een tak aanzien voor een slang en wegrennen, dan er één keer teveel op vertrouwen dat het wel zou meevallen. Het heeft de mens geholpen om te overleven. Al is ons leven tegenwoordig lang zo gevaarlijk niet meer, dit angstinstinct en de neiging om gevaar te hoog in te schatten hebben we nog steeds.

Je bent ten diepste een individu

Hans Knibbe, stichter van de School voor Zijnsoriëntatie stelt dat mensen hun ‘anders-zijn’, hun ‘angst voor tweeheid’ het liefst vermijden. Dit gebeurt vanuit een diepe emotionele behoefte aan hechting en angst om buiten de veiligheid van de groep te vallen. Pas als je je veilig genoeg gehecht voelt, durf je meer van je eigenheid, je eigen willen, te tonen. Alleen is deze hechting volgens hem een illusie, omdat je ten diepste een individu bent. Hij schrijft: "je bent alleen geboren en gaat alleen dood en al die tijd daartussen ben jij de enige die jouw gedachtes denkt, jouw gevoelens hebt, jouw handelingen uitvoert." Door nee te zeggen onderscheid je jezelf van de wens van een ander. Het is een erkenning van je anders-zijn en dit kan bedreigend aanvoelen. Het strijdt namelijk met de overtuiging dat je pas veilig bent als je deel uitmaakt van de groep.

Jij kiest

De spanning die je voelt om nee te zeggen is dus diep in het menselijk bestaan geworteld. Het oude angstinstinct wordt geactiveerd als je iets wilt doen dat ingaat tegen de overtuiging dat je je op onveilig gebied begeeft. De inzichten van Rosling en Knibbe bieden een tegenstem. Is het gevaar wel zo reëel als mijn angst me ingeeft? Ben ik werkelijk van de groep afhankelijk voor veilige grond onder mijn voeten? Vanuit dit perspectief is nee zeggen een optie die je kunt overwegen. Je bent vrij om te kiezen. In de voorbeeldsituatie hierboven is het misschien deze keer wel zo handig om mee te gaan en koffie te drinken met je collega. Dan wordt het als een onverwacht netwerkmoment. Je kunt ook besluiten je nee uit te spreken omdat je voorrang geeft aan wat je zelf wilt. Het gevoel van spanning dat je hierdoor uit de groep zou kunnen vallen neem je op de koop toe. Deze spanning kun je bovendien kleiner maken door je waardering uit te spreken voor haar uitnodiging. Zo blijf je met haar in harmonie, terwijl je toch je eigen gang gaat.

Nee zeggen is ook ja zeggen - en omgekeerd

Dit is een doordenker. Kiezen voor je gevoel van veiligheid heeft als gevolg dat wat je zelf wilt niet aan bod komt. En anderzijds, je eigen gang gaan kan maken dat je je onveilig voelt. Iedere keuze die je maakt is een ja en een nee inéén. Zeg je nee tegen de wens van je collega om koffie te drinken, dan zeg je ja tegen je eigen wens om te wandelen. Als je ja zegt tegen je collega – de veilige keuze – dan zeg je nee tegen je eigen wens om te wandelen. Ja zeggen is tegelijk nee zeggen. De kunst is hier om de regie te nemen over je beslissingen. Dat je er spanning bij voelt is een gegeven van het mens-zijn, het hoort erbij. Je kunt natuurlijk ook slim combineren: nodig je collega uit om al wandelend samen koffie te drinken…