Zelfmoord, zelfdoding of suïcide: hulp en preventie

In Nederland denken jaarlijks honderdduizenden mensen aan zelfmoord. Een deel van hen doet ook daadwerkelijk een poging om zichzelf te doden of pleegt zelfmoord. De meeste mensen willen echter niet zozeer dood, maar zoeken een oplossing voor de pijn in hun leven.

Feiten en cijfers rond zelfdoding

Naar schatting overlijden wereldwijd jaarlijks tussen de 500.000 en 1,2 miljoen mensen door zelfmoord. Het aantal pogingen tot zelfmoord en gedragingen die leiden tot zelfbeschadigingen is vele malen groter.

Mensen met een psychische aandoening hebben negen keer zoveel kans om een zelfmoordpoging te doen dan mensen zonder een aandoening. De gedachten van zelfmoord komen vooral voor onder mensen uit grote steden, ze zijn meestal werkloos en kampen met een alcoholverslaving.

Waarom pleegt iemand zelfmoord?

Iedereen heeft wel eens een dip. Meestal gaat dit vanzelf weer over, maar soms kunnen dingen zo zwaar zijn, dat iemand het leven nu niet meer zit zitten, rust wil van alle problemen, er gewoon even niet meer zijn. De dood kan dan een oplossing lijken. Het doel van zelfmoord is om iets te veranderen en de kwellende gedachten te stoppen. Dat de pijn stopt of om te ontsnappen aan eenzaamheid.

Vaak wordt gedacht dat de zelfmoord voortkwam uit één specifieke gebeurtenis, bijvoorbeeld een stukgelopen relatie. Maar zelfmoord komt meestal juist door meerdere dingen, een samenloop van omstandigheden. Zo kan iemand depressief zijn, emotioneel niet sterk zijn of iets ergs hebben meegemaakt in de jeugd. Dit zijn risicofactoren. Als er dan iets gebeurt, bijvoorbeeld dat iemand zijn baan kwijtraakt, of als het niet goed gaat op school, kan dat de druppel zijn om zelfmoord te plegen.

Preventie van zelfmoord

Er is wel steeds meer bekend over de risicofactoren maar het blijft onmogelijk te voorspellen wie er uiteindelijk een geslaagde poging zal doen.

Als artsen en behandelaars kunnen zien dat het niet goed met iemand gaat, kunnen ze ervoor zorgen dat die persoon (gedwongen) opgenomen wordt in het ziekenhuis of in een psychiatrische kliniek. Daar wordt er dan extra op diegene gelet en krijgt hij of zij goede zorg. Dit is vooral belangrijk als er een onderliggende psychiatrische ziekte behandeld moet worden. Soms heeft (gedwongen) opname meer nadelen dan voordelen. Iemand kan zich er namelijk heel slecht door voelen. Schaamte en wanhoop kunnen toenemen. Alsof je niet dieper kunt zinken en het leven dan helemaal waardeloos is geworden.

Soms hebben mensen het ook nodig dat ze zelf (een stukje van) de verantwoordelijkheid om door te leven blijven dragen. Anders kan de innerlijke strijd tussen wel of niet blijven leven, veranderen in een strijd met de hulpverleners. Het gebeurt nogal vaak dat zelfmoordgedrag juist toeneemt als iemand zelf totaal geen verantwoordelijkheid meer voelt. De kans is dan groter dat iemand overlijdt. Daarom kiezen hulpverleners er soms voor om iemand niet op te nemen. Dat lijkt tegenstrijdig en kan soms zorgen voor onbegrip.

Erfelijkheid

Zelfmoord is niet erfelijk in de zin dat het in het bloed zit. Wel is het zo dat als iemand zelf van dichtbij een zelfmoord meemaakt, hij of zij kan denken dat zelfmoord ook voor zijn/haar problemen een oplossing is. En als er in de familie mensen zijn met een depressie, kan het zijn dat ook andere familieleden aanleg hebben voor het krijgen van een depressie. Daardoor kan het zijn dat zelfmoord wel vaker binnen één familie voorkomt. Maar het is niet zo dat als vader of moeder een psychische aandoening heeft, deze automatisch aan de kinderen wordt doorgegeven.

Fabeltjes

Over zelfmoord en mensen die zelfmoord willen plegen, doen veel fabeltjes de ronde. Er worden allerlei beweringen gemaakt die niet kloppen, zoals deze:

'Mensen die over zelfmoord plegen praten, doen het toch niet.'

Onjuist: Velen maken het vooraf op de een of andere manier bekend. Bijvoorbeeld door op te bellen of te sms-en naar een bekende. Ook hebben veel mensen al vaker pogingen gedaan voordat ze aan de laatste poging overlijden.

'Zelfmoord gebeurt plots, impulsief.'

Onjuist: Er gaat bijna altijd een weg aan vooraf. Een weg van gebeurtenissen, tegenslagen of gedachten. Een suïcidaal persoon maakt een proces door van gedachte naar daad. Voordat iemand zelfmoord pleegt, denkt die er veel aan. Vaak is er een druppel die de emmer doet overlopen.

'Zelfmoordgedrag betekent dat de persoon dood wil.'

Onjuist: De doodswens is heel vaak dubbel. Iemand die zelfmoord wil plegen, wil vaak niet zomaar dood maar ziet geen manier meer om op de huidige manier verder te leven. Vaak is het verlangen naar een ander leven (zonder problemen of pijn) sterker dan het verlangen om dood te zijn.

Taboe

Praten over zelfmoord is nog steeds een groot taboe. Vaak durven mensen er niet naar te vragen, als ze het vermoeden hebben dat iemand met zelfmoordgedachten rondloopt. Ook in de hulpverlening is het niet vanzelfsprekend dat suïcidaliteit openlijk besproken kan worden. Toch is dit voor mensen die suïcidaal zijn wel van groot belang. Het kan ze helpen om een oplossing te vinden voor de problemen die de gedachten veroorzaken, of simpelweg spanning weg te nemen.

Ook voor nabestaanden, die een dierbare verloren zijn, is het vaak moeilijk om te merken dat praten hierover met anderen op weerstand stuit. Dit maakt het verwerken van het verlies nog groter.