De waarde van groen

Groen is belangrijk. Maar waarom eigenlijk? Niet allen omdat het gezond is. Over revalidatietuinen, generatietuinen, vermindering van depressies en waardestijging van vastgoed.

De waarde van groen

‘Groen’ wordt als belangrijk ervaren in onze maatschappij. Maar waarom eigenlijk? Vanwege een aantal redenen: groen bevordert de gezondheid en het welbevinden, verbetert het milieu, stimuleert een veilige leefomgeving en genereert stijging van onroerend goed.

Gezondheid

Er is een duidelijk relatie tussen groen en gezondheid, de zogenaamde Vitamine G zoals de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek het noemt. De G staat voor groen en Vitamine voor de positieve effecten van groen op onze gezondheid. In het onderzoeksprogramma Vitamine G staat groen voor zowel het groen van een plantsoen als dat van een tuin en de natuur verstaan.

Groen en beleid

Groen is volgens Hans Verspoor (VROM) verankerd in het Nederlandse beleid in zowel preventie, gezondheid, natuur en recreatie, ruimtelijke ordening en milieukwaliteit. Verspoor heeft een groene omgeving dicht bij huis een bijdrage aan het Nederlandse mobiliteitsprobleem genoemd. Immers: als er groen in de buurt is, hoeven recreanten zich niet naar bijvoorbeeld de Veluwe te verplaatsen.

Bestuurlijke niveaus

De overheid gaat op verschillende bestuurlijke niveaus anders om met groen:
Rijksniveau: sturende en faciliterende rol
Regionaal en lokaal niveau: vormgevende rol

Economische implicaties van groen

De tijd dat groen als leuk en een aardige opvulling werd ervaren, is in veel gemeenten voorbij. De economische waarde ervan krijgt meer aandacht. De positieve indirecte economische effecten van groen liggen in de bijdragen die stedelijk groen levert aan luchtkwaliteit, gezondheid en klimaat.
Investeringen in voldoende en goed groen in Nederland kunnen leiden tot een economische meerwaarde die kan oplopen tot 1,3 miljard euro per jaar. Het gaat hierbij om onder andere de economische winst dankzij gezondere inwoners, lagere zorgkosten, hogere waarden van vastgoed, lagere energiekosten en een hogere arbeidsproductiviteit. Dit was een van de conclusies van de innovatiethemadag ‘Goed Groen’ die Praktijkonderzoek Plant & Omgeving PPO (onderdeel van Wageningen UR) organiseerde. Betere inrichting en beter beheer van openbaar groen hebben directe en indirecte positieve economische effecten op de maatschappij.
Innovaties uit de land- en tuinbouw kunnen daarvoor vaak nieuwe mogelijkheden leveren. Met name deze innovaties stonden centraal tijdens de themadag. Tijdens de themadag werden diverse mechanische onkruidbestrijdingtechnieken gedemonstreerd. PPO heeft deze technieken samen met het bedrijfsleven ontwikkeld voor de biologische landbouw. De technieken blijken ook prima inzetbaar te zijn in stroken openbaar groen met bijvoorbeeld struikrozen of vrouwenmantel. Onderzoekers van PPO toonden ook de mogelijkheden op het gebied van slimme plantkeuze voor verschillende functies, zoals een schonere lucht, meer biodiversiteit, minder onderhoud en natuurlijke onderdrukking van insectenplagen met behulp van nuttige roofinsecten. Daarnaast zijn er slimme en praktische oplossingen voor een aantrekkelijke en veilige woonomgeving door het innovatief toepassen van groen, zoals bij dak- en gevelgroen, groen voor geluidswallen, en groen om de leefbaarheid van wijken te verbeteren en in samenhang daarmee de burgerparticipatie en/of de sociale cohesie van bewoners te verbeteren.
Groen wordt dus als belangrijk ervaren, ook economisch. Voor het kwantificeren van de opbrengsten van groen zijn een aantal instrumenten beschikbaar: een daarvan is de FEBO-methodiek, waarbij marktpartijen bijdragen aan het beheer en onderhoud van gemeenschappelijk groen in de omgeving omdat dit voordelen oplevert voor de bedrijfsvoering. Oftewel binnenlopen, door buiten te wandelen. FEBO staat in dit geval voor Financieel Economisch Besluitvormings Ondersteunend model. Daarnaast is er de methode MKBA, een inschatting van de opbrengsten op basis van een maatschappelijke kosten/batenanalyse. Een Maatschappelijke Kosten-batenanalyse (MKBA) geeft het rendement van een investering voor de gehele maatschappij weer. De kracht van de MKBA is het inzichtelijk maken van alle voor- en nadelen van een investering, waar die ook terecht komen. Alle effecten die onze welvaart en ons welzijn beïnvloeden worden daarin meegenomen. De MKBA is dan ook goed verankerd in de economische theorie over welvaart. MKBA's worden vaak toegepast op investeringen waar publiek geld mee gemoeid is.

Relatie tussen groen en gezondheid

Groen in de omgeving blijkt gunstig voor gezondheid. Veel mensen kennen uit ervaring het prettige effect van een uitzicht op bomen of een wandeling door een park. In de zorg wordt geregeld gewerkt met wat groen voor patiënten kan doen, bijvoorbeeld in‘helende tuinen’ of op zorgboerderijen. Uiteenlopend wetenschappelijk onderzoek wijst erop dat verblijf in een ‘groene’ omgeving inderdaad gunstig kan zijn voor gezondheid en welbevinden. Zelfs uitzicht op een stadspark helpt mensen al te herstellen van stress, wat de kans op stressgerelateerde ziekte weer kan verminderen.

Health design

In bijvoorbeeld ziekenhuizen met veel licht, planten, uitzicht op natuur en waterpartijen zijn mensen sneller weer gezond. Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog bij onderzoeksinstituut Alterra in Wageningen zegt hierover: “Uitzicht op een park, binnenplanten en zelfs een poster van een mooie waterval aan de muur maakt mensen meer ontspannen. Wanneer in een wachtkamer een video draait met een tv-quiz biedt dat wel afleiding, maar het blijkt dat mensen rustiger de spreekkamer binnenkomen als ze naar natuurfilms hebben gekeken.”
Een binnentuin bijvoorbeeld is niet alleen leuk, maar ook nuttig. Het Londense ziekenhuis St. Thomas bewijst het: de tuin, beplant met een mix van echte en niet natuurlijke planten, grenst aan de afdeling verloskunde. De tuin is zo ontworpen dat het zwangere vrouwen stimuleert tijdens de bevalling in beweging te blijven. Daardoor verloopt de bevalling vaak sneller.

Revalidatietuin

In Nederland ontwierp Paul Casteleijn een tuin bij het Centrum voor Reuma en revalidatie in Rotterdam. De tuin heeft open wandelpaden, speciaal ontworpen tuinmeubels, lage heggen en grassen en een zogenaamd revalidatieparcours. De hagen zijn bewust laag gehouden, zodat de gebruikers er vanuit hun rolstoel over heen kunnen kijken. In de stadstuin staan op diverse plaatsen ‘obstakels’. Door het plaatsen van de obstakels kunnen gebruikers met hun rolstoel oefenen. Met de obstakels worden situaties nagebootst die de gebruikers ook in het dagelijks leven buiten de tuin kunnen tegenkomen.

Overgewicht kinderen

Steeds meer kinderen zijn te dik. Gemiddeld heeft 14% van de schoolgaande jongens en 18% van de schoolgaande meisjes last van overgewicht. Een van de factoren die van invloed zijn op overgewicht, is het krijgen van voldoende beweging. Opvallend zijn daarbij de uitkomsten van een onderzoek van Alterra. Daaruit bleek dat in wijken met groen minder dikke kinderen wonen dan in vergelijkbare wijken zonder groen. Groen in de wijk lijkt een positief effect te hebben op het overgewicht van kinderen. Het is waarschijnlijk dat kinderen die (voldoende) bewegen een kleinere kans hebben op overgewicht dan kinderen die dit niet doen. Het groen moet wel aan bepaalde eisen voldoen. Het moet geschikt zijn om in te spelen en het moet veilig en goed bereikbaar zijn. (Alterra 2006). Een natuurspeelplaats biedt een oplossing voor het gebrek aan speelruimte voor kinderen, vooral in de stedelijke omgeving. Het bevordert de algemene ontwikkeling van kinderen en hun gezondheid in het bijzonder.
De aanwezigheid van groen kan er volgens onderzoekers ook voor zorgen dat depressies minder voorkomen, het aantal nekklachten terugloopt, het aantal kankerpatiënten wordt gereduceerd en het percentage inwoners dat migraine of ernstige hoofdpijn heeft wordt verlaagd.

Groen tegen ADHD en depressie

Angst voor beestjes, schoppen naar eenden, wegrennen voor honden: veel kinderen die in de stad leven hebben amper feeling met flora en fauna. Door kinderen op het schoolplein dagelijks in contact te brengen met kleuren, geuren, dieren en planten kunnen ze er meer mee bekend raken. Vanuit deze gedachte is het project Groene Pleinen in Rotterdam ontstaan. De schoolpleinen van basisscholen De Provenier en De Klimop zijn de eerste groene pleinen van Rotterdam Noord. De kale rechttoe rechtaan pleinen, die grotendeels bestonden uit tegels, zijn veranderd in speels ingerichte ruimtes met hoogteverschillen, bomen en planten, natuurlijke muurtjes en een wigwam van wilgentakken. In Rotterdam zijn er in het Groenjaar 2008 al groene pleinen aangelegd bij basisscholen De Zonnehoek en De Dialoog in de wijk Feijenoord. Dat initiatief vormde de aanleiding voor het project waarbinnen de komende twee jaar twaalf pleinen gerealiseerd gaan worden in Charlois, Delfshaven, Feijenoord en Noord. Maar ook schoolpleinen in andere wijken komen in aanmerking voor ondersteuning bij de uitvoer van hun groene plannen. 'Het is belangrijk dat het groene plein een fijne en uitdagende speelplek is voor kinderen', legt Snijders uit. 'Een plein waar bijvoorbeeld veel groenten worden verbouwd, zodat kinderen er niet meer vrij kunnen spelen, is niet de bedoeling. Daarnaast willen we stimuleren dat de schoolpleinen een buurtfunctie gaan krijgen, zodat kinderen er ook buiten schooltijd terecht kunnen.' Het plan voor groene schoolpleinen komt voort uit resultaten van onderzoek naar de invloed van groen op het sociaal welbevinden van mensen. Daaruit blijkt dat het belangrijk is voor de ontwikkeling van kinderen dat ze op jonge leeftijd in aanraking komen met de natuur. Niet alleen door ernaar te kijken, maar ook door er actief mee bezig te zijn. Onderzoeker Richard Louv stelt zelfs dat kinderen die hun tijd voornamelijk binnenshuis doorbrengen vaker last hebben van depressie en ziektes als ADHD.

Nog meer voordelen

De onlangs geplaatste antigeluidswand langs de Zwolse wordt op diverse plaatsen ontsierd door graffiti. Er zijn kant en klare klimophagen geplaatst zodat de graffiti direct onzichtbaar wordt. Ook wordt daarmee verdere bekladding voorkomen en voor een extra natuurlijke uitstraling gezorgd. De gemeente Zwolle besloot na aanleiding van geluidsmetingen in de aangrenzende woonwijk Geren tot het nemen van extra geluiddempende maatregelen. Er werd een geluidswal van 2,25 meter hoog geplaatst over een lengte van 400 meter. Het resulteerde in een gemiddelde geluidsafname van 70 decibel naar 45 decibel.

Creativiteit

Het gunstige effect van planten op de creativiteit van mensen op de werkplaats wordt keer op keer opnieuw bewezen. Robert Ulrich van de Texas A&M University concludeerde aan de hand van een studie die acht maanden duurde dat mannelijke deelnemers tot 15% meer creatieve ideeën bedachten, terwijl vrouwelijke deelnemers met eenzelfde percentage meer flexibele oplossingen kwamen opzetten nadat bloemen en planten in hun kantoor waren geplaatst.
In een andere studie concludeerden de onderzoekers dat kinderen opmerkelijk meer creatieve spelletjes gingen spelen wanneer ze zich op een speelplaats bevonden waar groen aanwezig was in vergelijking met plaatsen waar dat niet het geval was.

Minder vandalisme

Planten en bomen hebben in alle omgevingen een positief effect op de samenleving: in een plantrijke, groene stadsomgeving worden tot 48% minder vandalenstreken en 52% minder gewelddadige misdrijven gepleegd. Volgens onderzoekers hebben planten een positief effect op de gemoedstoestand van mensen en neemt de kans dat ze een misdrijf plegen daardoor af.

Sociale cohesie

Groen wordt ook ingezet om mensen bij elkaar te brengen. Groen geeft kleur aan de buurt, brengt leven in de buurt en brengt mensen bij elkaar. Onderzoek van Alterra (onderdeel van Wageningen UR) heeft het nu ook onomwonden bevestigd, buurtgroen heeft een positief effect op de samenhang in de buurt. Het effect van groen blijkt groter te zijn naarmate een buurt sterker verstedelijkt is. Kleinschalig groen, zoals buurt- en wijkgroen, heeft een groter effect op de sociale cohesie dan grote parken. Deze laatste dragen niet bij aan sociale contacten tussen bewoners, zo blijkt.

Het thema sociale cohesie staat de laatste jaren hoog op de politieke agenda. Vooral als probleem. Het ontbreken van sociale cohesie wordt gezien als oorzaak van kwaden als overlast, onveiligheid, verloedering en criminaliteit. Kan meer groen een bijdrage leveren aan de oplossing? Tot op heden was er weinig bekend over de relatie tussen groen in de stad en sociale cohesie. In opdracht van het ministerie van LNV (nu opgegaan in EL&I) heeft Alterra hier voor het eerst wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Daaruit blijkt dat vooral buurtgroen een positief effect heeft. Dit geldt voor plantsoenen, volkstuinen, natuurlijk groen en water. Het positieve effect neemt toe naarmate een buurt sterker verstedelijkt is. Dit komt waarschijnlijk door de ruimtedruk in deze buurten, waardoor er meer mensen van de groene voorzieningen gebruik maken en deze plekken een belangrijke rol gaan spelen bij de sociale processen in de buurt.
Grote parken echter hebben geen positief effect op de sociale cohesie. Grote parken zijn door hun schaalniveau (‘stadsparken’) minder op een buurt gericht. Buurtbewoners ontmoeten elkaar makkelijker in kleinschaliger groen (‘wijkvoorzieningen’) dichter bij huis. Kleinschalig groen dicht bij huis heeft ook als effect dat buurtbewoners zich makkelijker inzetten voor behoud of zelfbeheer. Het lijkt er volgens de onderzoekers ook op dat activiteiten buiten meer impact hebben dan activiteiten binnen, vermoedelijk omdat deze activiteiten zichtbaarder zijn voor de buurt en daardoor laagdrempeliger. Kleinschalig buurtgroen leidt in hoge mate tot wat wellicht het belangrijkste is bij sociale cohesie, namelijk sociale contacten. En dat leidt weer tot meer wederzijds begrip, waardering, uitwisseling en soms ook tot aanpassing van normen en waarden. In het onderzoek zijn diverse projecten geanalyseerd waaruit dit bleek.

Generatietuin

Groen kan er ook voor zorgen dat verschillede generaties met elkaar in contact komen. Vorig jaar opende Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en de Haagse wethouder Baldewsingh de eerste generatietuin in Nederland. Een generatietuin is een tuin waarin kinderen van een naschoolse opvang samen met de bewoners van verzorgingshuizen bloemen en gewassen zaaien, planten, verzorgen, oogsten en consumeren. Het doel is het groen letterlijk naar kinderen in de stad te brengen. Ongebruikte grond in de binnensteden kan worden ingezet voor deze tuinen om kinderen kennis te laten maken met de verschillende fasen en aspecten van het groeiproces. Stadskinderen komen zodoende op een leuke manier met groen en de natuur in aanraking. Spelen in het groen is niet alleen leuk, maar ook gezond. Het draagt er bijvoorbeeld aan bij dat kinderen minder snel te dik worden. De samenwerking tussen kinderen en ouderen in een generatietuin heeft als positief neveneffect dat het isolement waar steeds meer ouderen in verzorgingshuizen in terecht komen, wordt doorbroken. De eerste generatietuin is een samenwerking tussen het ministerie van LNV, de Haagse kinderopvangorganisatie 2Samen, het verzorgingshuis Royal in Den Haag en de gemeente Den Haag.

Milieu

Groen heeft een gunstig effect op het microklimaat in de stad of het klimaat op kleine schaal. Het gaat hierbij om het dempen van de wind, de schaduwwerking en het verminderen van de luchtvochtigheid- en temperatuurschommelingen. Groen kan ook een positief effect hebben op de luchtkwaliteit. Dit omdat het de grotere delen van fijnstof opvangt. Fijn stof wordt gezien als een van de meest schadelijke stoffen van luchtverontreiniging. Het is een mengsel van deeltjes die, doordat ze zo klein zijn, diep in de longen en luchtwegen kunnen doordringen. Fijn stof is in feite dus een mengsel van verschillende deeltjes, die verschillen in oorsprong en eigenschappen. Groen neemt een deel van de schadelijke luchtverontreiniging op. Hoeveel is vooralsnog niet bekend. Groen kan ook bijdragen aan het verminderen van geluidshinder, door in beperkte mate geluid te absorberen en te dempen. Bomen bijvoorbeeld hebben een maskerend effect op geluid. Ruisende bomen worden als een meer prettig geluid ervaren dan verkeersherrie. Groene daken kunnen geluid reduceren met 1 tot 5.5 decibel, afhankelijk van de snelheid van het verkeer en de dikte van het dak). Groene daken reduceren bovendien 45 tot 75 procent van het hemelwater. Dit betekent een verminderde druk op het afvoersysteem.

Groen en veiligheid

Onderzoek in het Verenigd Koninkrijk toont aan dat agressie en geweld minder vaak voorkomen in gebieden met groen dan in gebieden zonder groen. Volgens de VHG (de branchevereniging voor ondernemers in het groen) kan deze lijn worden doorgetrokken naar Nederland. Een voorbeeld van een gemeente is Utrecht. In de wijk Overvecht wordt groen op een andere manier toegepast waardoor de criminaliteitscijfers zijn gedaald. Mensen voelen zich veiliger naarmate de hoeveelheid groen toeneemt. Beplanting kan ook een grote rol spelen bij het werken aan de verkeersveiligheid. Laanbomen accentueren het verloop van de weg en het tunneleffect zorgt ervoor dat weggebruikers snelheid minderen. Een groep bomen aan het eind van een kale, rechte weg maakt dat de weggebruiker eerder afremt en de kruising of bocht met een lagere snelheid nadert. Verkeersrotondes hebben dezelfde verkeersremmende functie. Hoe aardiger de rotonde is beplant hoe hoger de attentiewaarde ervan is.

De invloed van bomen in de woonomgeving

In Engeland onderzocht men de invloed van bomen op de waarde van onroerend
goed. Het onderzoek vond plaats in de middelgrote Schotse stad Ayr.5 Hier werden vier straten met bewoners die per straat in verschillende welvaartsniveaus verkeerden onderzocht. Het blijkt dat de waardering voor een groene omgeving sterk afhankelijk is van demografische en culturele factoren. Uitsluitend de hogere sociale milieus spraken waardering uit voor bomen in hun straat. In een koud klimaat wordt de aanwezigheid van bomen ervaren als een factor waardoor het zonlicht wordt getemperd en daardoor is de waardering voor bomen niet zo groot als in zonniger streken. Goed onderhouden groen helpt vandalisme voorkomen Tijdens het symposium De Waarde van het Groen in 20006 bracht een van de sprekers naar voren, dat een aantrekkelijke en goed onderhouden woonomgeving met veel groen ook vandalisme tegengaat. Deze gedachte wordt versterkt door een onderzoek dat al in 1996 werd verricht.7 Hieruit blijkt dat de waarde van onroerend goed erg afhankelijk is van de kwaliteit van dat groen en de mate waarin dit onderhouden wordt.