Gezelligheid, wat is het nut ervan?

Gezelligheid. Elk mens kent gezelligheid. Maar wat is het nu van gezelligheid? Waarom vinden we kaarsen bij een diner gezellig, wat is het doel ervan? Uit onderzoek is gebleken dat gezelligheid vele voordelen oplevert voor mensen. Zo kan het zorgen dat je minder pijn voelt.

Waarom creëren we gezelligheid?

Waarom vinden we plantjes voor de deur gezellig? En wat is de reden dat we kaarsen aandoen bij een diner? Bestaat er een evolutionair voordeel van gezelligheid? Zonder die tierelantijnen leven we toch ook door?

Koudere regen tikte tegen de ramen, maar binnen stookte de gaskachel het tropisch warm. Uit de boxen klonk rustige muziek. Mijn vriendin stapte uit de keuken. In de ene hand een rood-wit gestippelde theepot, in de andere hand twee mokken. En tussen haar tanden klemde ze een doosje lucifers. Uit mijn ooghoek zag ik hoe ze de bordeauxrode stompkaarsen op tafel aanstak. En opeens veranderde ik van een lezende jongeman in een nieuwsgierige bioloog. Ik nam afstand van het tafereeltje waarvan ik deel uitmaakte. Ik bekeek de mens als een zeldzaam dier, mijn vriendin als een bijzonder exemplaar. Eén simpele vraag spookte door mijn hoofd: waarom stak zij de kaarsen aan?
De vraag die bij de bovenstaande situatie centraal staat is: wat is nou werkelijk het nut van gezelligheid creëren? En wat voor baat hebben mensen dan bij gedimde lampen, een kleurig schaaltje vol eikels en herfstbladeren op de schouw? Gaan mensen zich er misschien beter van voortplanten?

Kennen dieren gezelligheid?

Gezellig onderzoek, bestaat dat? Wie het woord in grote databases intypt komt niet ver. Gezelligheid als onderzoeksthema is niet populair, zo lijkt het. Kunnen we er desondanks iets zinnigs over zeggen? We gaan het proberen.

Laten we de zoektocht beginnen in het dierenrijk. Wat kunnen beesten ons leren over het nut van gezelligheid? Op het eerste gezicht niet bijster veel. Er zijn nauwelijks dieren die net als mensen verzot zijn op een gezellig ingerichte woning. Bevers bouwen weliswaar de prachtigste dammen, er bestaan termietenkolonies die indrukwekkende termietenkathedralen construeren, en molratten graven uitgebreide gangenstelsels. Maar doen ze al die moeite voor de gezelligheid? Niet bepaald. Ze bouwen om te overleven. Het meest gezellig is het dan toch bij een vogel met de prachtige familienaam Ptilonorhychidae, beter bekend als de prieelvogel. Dit zijn kraaiachtige zangvogels die leven in Nieuw-Guinea en Australië. De mannetjes van deze soort hebben zich door de eeuwen heen ontwikkeld tot vliegende architecten. Ze leggen zich met hart en ziel toe op de bouw van priëlen, bouwwerken die variëren van een paar simpele takjes tot complexe takkenconstructies. En sommige prieelvogels schilderen de wanden van hun huis zelfs met het sap van bessen.

Maar waarom sloven die prieelvogels zich zo uit? Simpel: omdat ze geen mooie veren van moeder natuur hebben gekregen. Er zit niets anders op dan te zoeken naar andere manieren om indruk te maken. Door zich toe te leggen op de kunsten proberen de polygame mannetjes zo veel mogelijk dames te verleiden en van zaad te voorzien. De vrouwelijke prieelvogels selecteren hun partner op grond van de kwaliteit van zijn prieel, de hoeveelheid versieringen en de overeenkomsten met de plaatselijke bouwstijl, die varieert per soort en populatie.

Gezelligheid beschermt de relatie

Dus de prieelvogel verleidt de dames met de 'gezelligheid' van zijn woning. Geldt dat misschien ook voor ons? Is mijn vriendin dan de vogel met de lelijke veren, die haar nest gezellig maakt om mij tot paring te verleiden? De mens probeert op veel verschillende manieren het andere geslacht te behagen. Daarom is ook creativiteit ontstaan. Zodat mensen indruk kunnen maken op een ander. Kunst is net zo overbodig als de veren van een pauw, maar juist daarom is het ook aantrekkelijk. Een pauw laat zien dat hij niet alleen de kracht heeft om te overleven, maar dat hij daarnaast nog energie kan steken in zoiets nutteloos als een prachtige bos veren. Voor een kunstenaar geldt hetzelfde.

Gezelligheid om indruk op het andere geslacht te maken, het klinkt interessant. Toch is er iets vreemds aan de hand. Het zijn vaak niet de mannen, maar de vrouwen die zorgen voor gezelligheid in huis. Zij steken meestal de kaarsen aan, schikken de bloemen en leggen een kleurig tafelkleed op tafel als er bezoek komt. Is de mens een wonderlijke diersoort, waarbij de vrouwtjes de mannetjes verleiden? Nee. Mannen en vrouwen verleiden elkaar. Maar vrouwen maken het niet alleen gezellig om mannen voor zich te winnen. Ze doet dat ook met het doel haar partner te behouden. Net als veel vogels leven mensen in paren. Maar er ligt altijd concurrentie op de loer. Een vrouw steekt kaarsen aan om de paarband te verstevigen. Ze maakt het huis gezellig, zodat de man haar niet zal verlaten voor een andere vrouw.

Gezelligheid creëren of territorium verspreiden?

Toch moet er meer zijn dan dat. Want gezelligheid speelt niet alleen tussen geliefden. Ook met mijn vrienden drink ik liever een biertje in mijn eigen woonkamer dan op klapstoeltjes in het leegstaande huis van de buren. Hoe zit dat? Het gezelschap is gelijk, het bier smaakt precies hetzelfde, maar toch zitten we liever in een aangeklede ruimte.

Mensen hebben, net als dieren, een territorium. Ons huis is een veilig toevluchtsoord. We weten dat die plek van ons is, en dat onze privacy er niet geschonden zal worden. Waar dieren de grenzen van hun territorium van een geurend plasje voorzien, hangen wij mensen dus een paar schilderijen op en steken ze kaarsen aan. Alsof we zeggen: deze kamer is van mij!

Minder pijn door planten

Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat een mens beter pijn kan verdragen wanneer hij zich in een kamer mét planten bevindt, dan in een kamer zonder planten. Dit sluit aan bij het onderzoek van de Amerikaanse onderzoeker Roger Ulrich. Hij ontdekte in de jaren tachtig van vorige eeuw dat patiënten met uitzicht op een paar mooie bomen na een operatie eerder uit het ziekenhuis werden ontslagen dan de patiënten een paar kamers verderop, die op een bakstenen muur uitkeken. Ook konden ze zich redden met minder zware pijnstillers. We kunnen er kennelijk niet meer onderuit: onze omgeving bepaalt mede hoe we ons voelen. Soms zelfs op een manier die we nauwelijks kunnen bevatten. Precies dezelfde gebeurtenis kan in een andere omgeving een andere betekenis krijgen.

Mensen richten hun omgeving, al dan niet bewust, in om op een bepaalde manier bij de ander over te komen. Kijk maar naar mensen die visite krijgen. Vaak ruimen ze daarvoor hun huis op. Waarom? Dat is een vorm van impressiemanagement. Ze willen gewoon een nette indruk maken.