Virtuele realiteit in de medische wereld (psychische hulp)

De virtuele werkelijkheid werd als eerste omarmd door de gamewereld. Met behulp van virtuele realiteit werd een levensechte fantasiewereld gecreëerd waarin de gamer een aantal uren kon onderduiken en door de vooruitgang van de technologie wordt deze wereld steeds levensechter. Virtuele realiteit kan ook voor andere zaken gebruikt worden. Denk bijvoorbeeld aan gebruik in de medische wereld om zo de kosten van medische behandelingen te drukken door het vervangen van personeel door een computer.

Angsten, het proces

Angsten, fobieën en PTS werken eigenlijk allemaal op dezelfde manier. Alle informatie over prikkels vanuit de buitenwereld bereiken de amygdala in de hersenen op twee manieren. De korte route is die van de thalamus rechtstreeks naar de amygdala en de lange route is die van de thalamus via de cortex naar de amygdala. Via de korte weg reageren we rechtstreeks en emotioneel op de prikkel die binnenkomt (een voordeel in een gevaarlijke situatie). Via de langere weg krijgen we (onder andere via de visuele cortex) meer informatie over hetgeen binnenkomt en reageren we verstandelijker.

Wanneer de korte route gevaar weergeeft schieten we gelijk in de stress en soms is dit systeem door stress, conditionering of traumatische ervaringen te gevoelig afgesteld waardoor dit te snel in werking treedt. De langere weg via de bewuste denkprocessen neemt meer tijd in beslag maar door geregeld met de angst geconfronteerd te worden, wordt deze weg steeds vaker afgelegd en steeds makkelijker te nemen. Hierdoor wordt de tijdsduur tussen de twee wegen steeds korter en schiet je uiteindelijk niet meer in de stress. Door dit proces vindt uitdoving (extinctie) van de angst plaats en dat is waar het in de therapie hiervoor om draait.

Hoe kan virtual reality hier helpen?

Met behulp van een VR-programma kan de cliënt zelf zijn eigen angsten met zijn persoonlijke triggers nabootsen. In het geval van een fobie voor spinnen is dit niet zo lastig, maar ook wanneer er sprake is van seksueel misbruik in de kindertijd kan dit programma helpen. De cliënt kan dan de omgeving waarin het misbruik plaats vond zo natuurgetrouw mogelijk namaken. Eventueel met behulp van foto’s. Ook de dader en het slachtoffer zelf op de leeftijd waarop het misbruik plaatsvond, kan in de computer worden nagebouwd. Dit nabouwen van de stress-opleverende situatie helpt al bij de verwerking. Daarna kan de cliënt zelf rondlopen in de door hem zelf gecreëerde wereld. Hij bepaalt hierbij zelf hoe ver hij gaat in het naspelen van of in de confrontatie met zijn angst. Doordat je jezelf langzaam confronteert met verschillende facetten rondom de te verwerken gebeurtenis of angst, wordt al een deel van de angst weggenomen. Ook kan dit helpen bij het reduceren van ontstane schuldgevoelens en interpretatieveranderingen. Uiteindelijk wordt het dan makkelijker om de angst te verminderen en de nare gebeurtenissen uit het verleden te verwerken.

Het idee van deze vorm van behandelen is ontstaan door mensen die met een PTSS uit Irak terugkwamen. Zij kregen behandeling met de virtuele behandelingsmethode “Virtual Irak”. Hiermee werden goede resultaten geboekt. Het programma is hierna verder uitgebreid en kent inmiddels meerdere toepassingen.

Cognitieve gedragstherapie

Bij cognitieve gedragstherapie bekijkt men het denkproces van de cliënt en probeert men disfunctionele gedachten om te buigen, gebeurtenissen en waarnemingen objectiever te bekijken en zo toe te werken aan een meer realistische interpretatie waardoor negatieve gevoelens afnemen en een gedragsverandering kan plaatsvinden.

In Australië is er een internettherapie voor mensen met angsten, paniekaanvallen en depressies ontwikkeld. Deze internettherapie heet MoodGYM en bestaat uit online modules met oefeningen. MoodGYM biedt daadwerkelijk cognitieve gedragstherapie op basis van de WIDIWIV-strategie (Wat Ik Denk IS Wat Ik Voel) en heeft als goed werkend trainingsprogramma al diverse prijzen in de wacht gesleept.

De therapie zoals deze in MoodGYM gegeven wordt, is nogal algemeen. Het is goed denkbaar dat deze manier van hulp door meer toegespitst te worden op de individuele gebruiker beter gaat aansluiten. Ook hierbij zal dan meer interactie tussen computer en gebruiker plaatsvinden. Een voorbeeld hiervan dat al werkzaam is, is het spel Sparx (afkomstig uit Nieuw-Zeeland), waarbij een virtueel personage door een fantasiewereld reist. Dit is een vorm van cognitieve gedragstherapie waarbij een virtuele wereld iemand van een depressie kan afhelpen.

Apps en psychische klachten

Er zijn inmiddels honderden apps op de markt van wisselende kwaliteit om mensen te helpen met problemen. Apps die mensen met een autistische aandoening helpen in sociale situaties, bij het reizen met openbaar vervoer of bij het op zichzelf wonen. Apps die helpen bij het mediteren en het reduceren van stress. Zelfmoordpreventieapps, apps die helpen om je angst te reduceren, mindfullnesscoaching via de app. enz, enz. Met deze apps op zak heb je altijd je eigen coach bij de hand om je door moeilijke situaties heen te helpen. VR komt er nu anno 2016 nog niet echt aan te pas, maar waarschijnlijk zal dit in de toekomst wel het geval zijn.

Meer begrip kweken met VR

Hoe is het om een psychische aandoening te hebben? Voor veel mensen is het onvoorstelbaar en ze begrijpen ook niet zo goed hoe de wereld er voor mensen met een psychisch aandoening er uit ziet. Hoe is het bijvoorbeeld om autistisch te zijn? Wat zie je dan en wat voel je dan? De National Autistic Society heeft als eerste een virtual reality app gemaakt, waarin je dat kan ervaren. Hiervoor heb je een smartphone, (Google Cardboard) VR-bril en de app nodig.

Een ander voorbeeld is de app ‘A walk through dementia’ waardoor je de problemen van een Alzheimerpatiënt ervaart.

De emoticon als therpeut

Online therapie (e-therapie) volgen werkt en wordt veel gedaan, maar dit blijkt nog beter te werken wanneer je gebruik maakt van een virtueel karakter met emotionele gezichtsuitdrukkingen waardoor het lijkt alsof dit computerpersonage met je meeleeft. Mensen reageren hierop alsof het een echt mens is. Er zijn wel een aantal richtlijnen waaraan deze emoticon moet voldoen:

• De emoticon moet een doorsnee uiterlijk hebben en dus zeker niet te mooi zijn
• Het uiterlijk moet overeenkomen met de rol van het karakter, dus een virtueel karakter dat medische adviezen geeft doet het beter wanneer hij of zij een doktersjas draagt
• De emoticon moet empathisch zijn, dus gezichtsuitdrukkingen en reacties moet in overeenstemming zijn met hetgeen jij vertelt.

Sommige mensen hebben liever een mens als therapeut, maar het overgrote deel van de mensen gaat het om de behandeling en daarbij zien ze weinig verschil tussen een echte therapeut en een computerkarakter. Mensen die een virtueel karakter beter waarderen dan een echte therapeut melden meestal dat ze bij een virtueel karakter geen tijdsdruk ervaren. Hoeveel vragen je ook hebt, het virtuele karakter blijft deze geduldig beantwoorden.