mijn kijk op
Meditatie en wetenschap
Meditatie is een fenomeen dat al duizenden jaren in Zuid- en Oost-Azië bekend is. Vele mensen hebben daar al de mogelijkheden van meditatie verkend en er is een hele wetenschap omheen ontstaan. Nu breekt meditatie ook door in de westerse wereld, die nauwelijks een geschiedenis van meditatie kent en de ontdekkingen uit het oosten overneemt en vaak ook herinterpreteert. Wat is meditatie, wat is het nut en het doel en wat kan er waar zijn van de beweringen erover?
Wat is meditatie?
Het woord 'meditatie' zelf is van westerse oorsprong en heeft er altijd de betekenis gehad van 'overdenken' of 'dieper op de zaken ingaan'. Toen het westen in aanraking kwam met de oosterse meditatie, werd het westerse woord 'meditatie' erop geplakt en tegenwoordig denkt men bij meditatie vooral aan oosterse meditatie. De oosterse meditatie verschil echter van het westerse begrip 'meditatie'. Oosterse meditatie is vaak omschreven als concentratie: concentratie op een beeld, op een mantra, op een gedachte, op een god. Dit zijn inderdaad meditatietechnieken, maar er zijn er veel meer en veel daarvan leggen juist de nadruk op het stoppen met elke vorm van concentratie waar dan ook op. Wat de oosterse meditatietechnieken echter met elkaar gemeen hebben is dat het allemaal wegen zijn naar een bepaalde toestand die wel omschreven wordt als 'no-mind', onvoorwaardelijke liefde, eenheid met God, 'ego death'. Mijn definitie van meditatie is 'elke techniek die erop gericht is deze toestand van 'no-mind' te bereiken'.
Wat zijn de heilzame werkingen van meditatie?
Deze toestand lijkt voor het westerse wetenschappelijke denken slechts een filosofisch concept, een fantasie, een speculatie, en wordt daarom vrijwel genegeerd door westerse wetenschappers en psychologen die onderzoek doen naar de heilzame werkingen van meditatie. Het wordt gezien als 'niet-relevant', hoewel het toch het doel zou zijn van alle meditatietechnieken. Dit is begrijpelijk omdat we in het westen weinig voorbeelden kennen van mensen die de toestand van 'no-mind' hebben bereikt, terwijl er in het oosten een hele geschiedenis is van dat soort mensen en er boeken over vol zijn geschreven.
Er zijn wetenschappers die beamen dat meditatie je meer ontspannen kan maken, wat deels bij kan dragen tot het voorkomen en genezen van sommige ziektes. Ook wordt er de laatste tijd veel geëxperimenteerd met hersenscans, maar de bevindingen aan de hand van die techniek blijven controversieel: enerzijds worden er allerlei spectaculaire conclusies getrokken uit de onderzoeken, anderzijds wordt er volgehouden dat die conclusies niet goed wetenschappelijk onderbouwd zijn. Ook zijn er steeds meer psychologen die ideeën van het boeddhisme overnemen en toepassen op de psychologie. Volgens hen helpt meditatie om op een grotere afstand te kunnen kijken naar je problemen en geeft het je meer zelfvertrouwen. Ook deze beweringen zorgen soms voor controverse, maar zijn moeilijker te verifiëren of te falsifiëren dan exact wetenschappelijk onderzoek omdat ze subjectief zijn.
De wetenschap heeft dus hier en daar enkele al dan niet betrouwbare conclusies getrokken over de werkingen van meditatie, maar de wetenschappelijke benadering komt niet veel verder dan de fysisch waarneembare effecten. De psychologie gebruikt meditatie en boeddhistische leerstellingen vooral als therapie maar dringt niet door tot waar meditatie werkelijk om zou draaien, die toestand van 'no-mind'. Doordat de wetenschap nu nog weinig duidelijkheid kan verschaffen over de effecten van meditatie, voelen veel mensen die op zoek zijn naar 'iets meer' zich steeds vaker aangetrokken tot mensen die misschien niet wetenschappelijk onderbouwde, maar wel duidelijk uitspraken doen. Voorbeelden hiervan zijn dat je door meditatie zou kunnen zweven, dat meditatie bijdraagt aan de wereldvrede en dat meditatie ziektes kan genezen. Het is moeilijk te bewijzen dat dit waar is en ook moeilijk om te bewijzen dat het niet waar is. Het is een kwestie van geloof, maar men kan beter niet al te erg op dergelijke beweringen vertrouwen.
Los van alle effecten die de wetenschap nog mag ontdekken, blijft het bereiken van de toestand van 'no-mind' veruit het belangrijkste effect van meditatie; de andere effecten zijn slechts bij-effecten.
Hoe werkt meditatie?
Meditatietechnieken zijn er veel, maar er is maar één meditatie. Meditatietechnieken kunnen in verschillende houdingen gedaan worden: in de lotushouding, zittend op een stoel, liggend, staand, lopend, dansend of in één van de talloze yogahoudingen. De bedoeling is dat je de houding opzoekt die bij je past en bij jou werkt. Tijdens meditatie kan je dingen doen, zoals het reciteren van mantra's (speciale klanken), staren naar een stip op de muur, je een godheid visualiseren, op allerlei verschillende manieren ademen of alleen maar naar je adem kijken, zen-raadsels overdenken, positieve gedachtes denken of gewoon niets doen en kijken naar alle gedachtes en gevoelens die in je opkomen zonder er zelf iets aan proberen te doen. Wat voor jou goed voelt is goed voor jou.
De sleutel bij alle houdingen en alle technieken is aandacht. Ik zeg aandacht omdat dat woord het dichtst erbij in de buurt komt. Het is de bedoeling dat je kijkt naar wat er in je gebeurt, wat de meditatie met je doet. Het observeren schept een afstand tussen hij of zij die ziet en alle processen die zich in hem of haar afspelen, zoals gedachtes, emoties, pijn en jeuk. Wanneer die afstand er is, is er meditatie. De technieken zijn uiteindelijk niet belangrijk, het zijn voertuigen om je tot meditatie te brengen.
Wanneer je de toestand van meditatie hebt bereikt heb je de identificatie met alles wat er in je omgaat (tijdelijk) verbroken. Als je pijn of negatieve gedachtes of emoties hebt kan je daar vanaf een afstand naar kijken en onbewogen blijven, terwijl normaliter bijna alles wat in je op komt meteen bezit van je neemt. Meditatie creëert een (niet werkelijk bestaand) centrum in je dat sterk en onbewogen blijft. De toestand van meditatie is echter vluchtig en je kan er zo uitvallen wanneer je afgeleid wordt.
Meestal pas na vele ervaringen met meditatie kan het zijn dat je tijdens de meditatie op een punt komt waarop je 'centrum' opeens wegvalt. Je ziet dat er geen zelf is. Het zelf is slechts een illusie van de algemene menselijke perceptie en in een toestand van meditatie kan je opeens de dingen gaan zien zoals ze zijn: er is nergens een zelf! Dit is de toestand van 'no-mind', tot hier kan meditatie je brengen. Het is echter nog niet het einde. Eeuwenlang hebben mensen in het oosten ervan getuigd dat in een toestand van 'no-mind' de verlichting je kan overkomen. Je kan er zelf niets voor doen, het overkomt je. Over de verlichting kan ik verder niets zeggen, ik heb het zelf niet meegemaakt. Je kunt erin geloven of niet.
Meditatie als wetenschap?
Zoals ik al eerder aantoonde is het moeilijk om op exact wetenschappelijke manier onderzoek te doen naar meditatie. Dat komt vooral doordat alles wat met meditatie te maken heeft subjectief is. Het heeft te maken met persoonlijke ervaring en je eigen bewustzijn. Zo kan ik bijvoorbeeld wel vertellen dat ik iets gedroomd heb, maar het is niet te bewijzen.
Toch is meditatie meer dan dromen. Meditatie is een onderzoek naar je eigen bewustzijn. Net zoals we nu in het westen heel veel weten over de natuurwetten, weten ze in het oosten na duizenden jaren van ervaring heel veel over het bewustzijn. Het westen heeft nooit zo naar binnen gekeken, naar het bewustzijn, en als wetenschappers al onderzoek doen naar bewustzijn doen ze dat van buiten af, via hersenscans. Beter is om het bewustzijn van binnenuit te onderzoeken, in je eigen ervaring. Wie mediteert experimenteert met zijn bewustzijn en de mogelijkheden daarvan en je kan met recht zeggen dat hij of zij wetenschappelijk bezig is. Wetenschap en meditatie zijn twee betrouwbare manieren van zoeken naar waarheid, de manier van kijken is alleen anders: de wetenschap kijkt van buiten naar binnen, meditators kijken van binnen naar buiten. Voor het westen ligt er nog een heel terrein van onontdekte mogelijkheden op het gebied van bewustzijn open om verkend te worden. Het wordt tijd dat de meest ontwikkelde beschaving die de wereld ooit gekend heeft zijn grootste achterstand inloopt!
© 2008 - 2024 Dannysson, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen