Socratische gespreksvoering om motivatie te veranderen

Verslaving is volgens de medische wetenschap een hersenziekte. Hulpvragen in de verslavingszorg kunnen ondanks de wil van de ander op niets uitlopen. Socratische gespreksvoering is een andere vorm van 'motiveren'. Het is een methode om de ander zelf actief in beweging te krijgen. Of juist om de zaken helder te krijgen over waarom de ander niet wil veranderen. Enerzijds is er het verslavende aspect van het middel zelf. Maar anderzijds speelt de onderliggende oorzaak van een verslaving een veel grotere rol. Dit is van groot belang om met Socratische gespreksvoering iemand te kunnen helpen om zijn of haar verslaving aan te pakken.

Wat is socratisch motiveren?

Mensen veranderen niet onder dwang. Men wil pas veranderen als ze het zelf willen, uit vrije wil. Bij socratisch motiveren gaat het om de innerlijke motivatie en niet om de dwang van het externe advies. Omstandigheden en het moment spelen wel een belangrijke rol hierin. Als je mensen tegen hun wil in wilt veranderen ontstaat er boosheid, verdriet, frustratie, irritatie en wordt de ander als opdringerig ervaren. Tijdens socratisch motiveren wordt er als het ware een voor en nadelen balans opgesteld. Maar niets staat vast met regels en wetten. Alles is relatief. Niet de keus tussen goed en kwaad maar tussen twee min of meer kwade of goede opties.

Conditioneringstheorie van Pavlov

Waarom veranderen sommige mensen niet of nauwelijks? Dit heeft voor een groot deel te maken met vaste patronen, conditionering en triggers. Volgens de conditioneringstheorie van Pavlov wordt gedrag voor een groot deel bepaald door het ontvangen van beloningen. In het bekende voorbeeld van Pavlov met de honden werd er na het horen van een belletje eten aan de hond gevoerd. Vervolgens werd het belletje laten horen maar geen eten gegeven aan de hond. De hond ging kwijlen omdat hij het belletje hoorde en wist dat hij daarna eten zou krijgen.

Patroon in de hersenen
Gedurende vele jaren staat men als het ware in de automatische piloot. Men doet de dingen hoe we ze gewend zijn te doen. Alles draait om de korte termijn bevrediging. Onze hersenen hebben dit patroon opgeslagen. Long term thinking is out is de slogan van de nieuwe hedonistische generatie. We kunnen stellen dat we te maken hebben met een grote groep luie mensen. Veranderen kost veel energie en tijd. En aangezien het moeilijk kan zijn om tijd te maken blijven we de verandering voor ons uitschuiven. Of laten dingen door een ander opknappen. Veranderen is een ander programma aanleren. Verslaving is één van de moeilijkste gedragspatronen om te veranderen.

Basis socratische gespreksvoering

Eigenlijk is de term ´motiveren´ niet helemaal correct. Motiveren is in principe de ander dingen laten doen die hij waarschijnlijk helemaal niet wil. Motiveren is dan het synoniem voor ´aanpassen´ of ´net als de ander moeten zijn´. Dat is nu precies waarom de ander niet wil veranderen. Als iemand niet gemotiveerd is voor iets dan zeggen we eigenlijk dat we iets van de ander verwachten. Het kan soms dwingend overkomen. Dit is een grote valkuil in de gespreksvoering. Misschien wil hij juist wel zo zijn.

Doel van motiveren bij een verslaving is veranderen

De basis van socratische gespreksvoering is het begrijpen waarom de ander niet wil veranderen. Waarom hij of zij zo wil zijn. Het klinkt bizar maar iemand kan bijvoorbeeld ervoor kiezen om te blijven drinken of te blijven gokken. In de literatuur van de Anonieme Alcoholisten (AA) beschrijft men het als 'Live and let live'. Leven en laten leven. Respect voor de ander maar de ander moet ook respect voor mij hebben.

Veranderen
Socratisch motiveren is erop gericht om te veranderen en duidelijkheid te creëren. Geen 'geduw' of 'getrek' in een gesprek. De cliënt hoeft nergens heen. Orde in de chaos creëren en het extreem rekening houden met de ander. Het gaat erom dat we plezier moeten beleven aan het gesprek.

De vijf stappen van socratische gespreksvoering

1. Vast stellen van het probleem
2. Kennis maken. Levensmotieven helder maken. Functie van het probleem vaststellen.
3. Voor en nadelen van het probleem op korte en lange termijn.
4. Moet er volgens cliënt iets veranderen? Weet hij het zeker? Twijfelt hij of wil hij het laten zoals het is?
5. Wil hij veranderen ? Hoe? Sluit aan bij referentiekader. Niet veranderen? Contact houden hoe het gaat.

Lees verder

• Cliëntgerichte psychotherapie van psycholoog Carl Rogers