Coca, ook een kruid

In de moderne westerse wereld is de harddrug cocaïne, geïsoleerd in 1860, een relatieve nieuwkomer. Cocaïne is afkomstig van de cocaplant, Erythroxylum coca Lam. en andere Erythroxylum-soorten, die al heel lang in het vóór-Spaanse Zuid-Amerika als opwekkend middel bekend stonden. In de taal van de Aymara's, die tussen de vierde en dertiende eeuw aan de oevers van het Titicacameer leefden, be­tekent coca hetzelfde als plant. Volgens overlevering hebben 'kinderen van de zon' hun het gebruik geleerd zoals de onderstaande legende weergeeft.

Legende over de cocaplant

Lang geleden, toen onze voorouders de Aymara's zich vestigden aan de oevers van het Titicacameer, wisten zij niet hoe ze de gewassen van het veld moesten ver­bouwen en ze leden vaak honger. De zonnegod zag dit en had medelijden. Hij zond twee van zijn kinderen, Manco Capac en diens zuster Manna Oello, de dochter van de maan, om zijn volk over de landbouw te leren. Ook leerden ze de werktuigen te maken die daarbij nodig waren. Maar het werk was zwaar en onze voorvaderen kon­den het bijna niet volhouden. Ook hier wisten de hemelse helpers raad op. Ze brach­ten hun de plant coca en lieten de werkers zien hoe ze die moesten gebruiken om kracht te krijgen. En onze voorouders gebruikten het en werkten hard. En ze zagen dat het een goede raad was. Toen zeiden de priesters en de eersten van ons volk dat we veel bereikt hadden. Ze zeiden dat we niet meer zo heel hard moesten werken, maar dat we nu onze dankbaarheid aan de zonnegod moesten tonen. En omdat zij veel weten en ook weten hoe wij de zonnegod moeten dienen, namen zij de coca en gingen zij voor in de ceremoniën.

Uit dankbaarheid offerden zij de coca. Zij legden haar bloemen op het offervuur en de geest van de bloemen ging als rook naar de zon­negod. En de rook heeft grote kracht. De zonnegod nam de gave aan en verheugde zich. Maar hij wilde ook tonen dat hij zijn volk lief had en daarom verspreidde hij de kostelijke rook. En eenieder die door de rook beroerd werd, werd een deugdzame mens en een gelukkige toekomst was zijn deel.

Geschiedenis van de cocaplant

Al in het derde millennium voor onze jaartelling zou de cocaplant in cultuur gebracht zijn op de oostelijke en westelijke flanken van het Andesgebergte in het huidige Ecuador, vanwaar ze verder verspreid is. Resten van de cocaplant zijn gevonden in graven uil de periode van 1200-500 v. Chr. en soms ook werd cocablad in zakjes aan over­ledenen meegegeven. Onderzoek van de verschillende Zuid-Amerikaanse cultu­ren wijsl erop dat coca in religieus opzicht een sterk bindend element moet zijn geweest. De plant werd ingezet bij initiatierituelen en andere belangrijke gebeurtenissen. Toen al was ze van fundamentele waarde voor de economie. Maar pas rond 1450 tot 1530, tijdens het Incatijdperk, werd de plant heilig verklaard en tot een goddelijke staat verheven. Ook toen pas werd het cocagebruik een algemeen maatschappelijk gebeuren. Vóór die tijd was het een privilege dat aan priesters en prinsen was voorbehouden. Zij grepen de magische oorsprong van het cocagebruik aan om het tot religieuze ceremoniën te beperken.

Gebruik van de cocaplant

Bij voorkeur wordt coca door de indianen gepruimd. Heel soms wordt het ge­droogde en tot fijn poeder gebrachte blad gesnoven en dat gebeurt dan tezamen met tabak. Maar meestal wordt het blad kortdurend gekauwd en met speeksel be­vochtigd tot een pruim ontstaat. Deze wordt dan tussen wang en tanden gestopt, waarna de noodzakelijke kalk wordt toegevoegd. Kalk is namelijk nodig om cocaïne uit het blad vrij te maken. Zonder kalk is er geen effect. Geleidelijk aan komt de vrije cocaïnebase in aanraking met het wangslijmvlies, wordt hierdoor opgenomen in het bloed en kan dan haar werking beginnen. Een deel van de vrijgemaakte co­caïne wordt ook met het speeksel doorgeslikt. De pruim moet minimaal een uur in de mond blijven, terwijl er zachtjes op gezogen wordt. Af en toe moet er een beet­je kalk bij. Het effect van deze cocaconsumptie zou vergelijkbaar zijn met dat van een sterke kop koffie, het houdt alleen veel langer aan en het onderdrukt daar­bij het hongergevoel. Op deze wijze gebruikt is coca niet verslavend en het is zeker niet vergelijkbaar met het effect van de pure stof cocaïne, zoals die nu als verslavend middel overal ter wereld gebruikt wordt.