Probleem of stoornis: Circadiane slaapstoornis

Bij de circadiane slaapstoornis (officieel: slaapstoornis gebonden aan de circadiane ritmiek; voorheen: stoornis in het slaap-waakritme) komen de moeilijkheden niet voort uit een inherent probleem met uw vermogen tot slapen, maar uit een niet op elkaar aansluiten van uw aangeboren slaap-waak cyclus en de u door uw omgeving opgelegde eisen.

Er zijn vier verschillende scenario’s

Het eerste is dat van de ‘nachtuil’. Uw inwendige circadiane ritme is vertraagd zodat u met waken en slapen ettelijke uren achter de rest van de wereld aanloopt. Als u op uw eigen roer kunt varen, valt u ruim na middernacht in slaap en wordt rond het middaguur of nog later wakker. U hebt geen enkel probleem met dit slaappatroon, tenzij u door een werkdag van negen tot vijf wordt gedwongen u aan te passen aan een ‘normaal’ slaap-waakritme. U kunt met geen mogelijkheid in slaap vallen en wakker worden wanneer iedereen dat doet, gaat allengs aan een slaaptekort lijden, bent overdag excessief slaperig, moet ettelijke wekkers inschakelen om uit bed te kunnen komen en voelt u de hele morgen ellendig.

Het patroon van de vooruitgeschoven slaapfase, dat van de ‘vroege vogels’, ziet men bij mensen met het tegengestelde probleem. U valt kort na de avondmaaltijd in slaap en wordt uren voor zonsopgang bruisend van energie wakker. Gewoonlijk leidt dit tot minder last op werk of school dan bij nachtuilen (en mogelijk bent u er zelfs productiever door), maar vroege vogels kunnen ook heel wat avondlijke ontspanning mislopen en een flinke domper op een gezellig gezinsleven zetten.

De derde soort circadiane slaapstoornis wordt veroorzaakt door een frequente jetlag ten gevolge van herhaalde reizen naar totaal verschillende tijdzones. Er bestaat een hoge correlatie tussen de ernst van de aandoening en het aantal zones dat u passeert. De grootste problemen ontstaan wanneer u binnen vierentwintig uur door meer dan acht verschillende tijdzones heen reist. De meeste mensen kunnen zich gemakkelijker aan het reizen in westelijke richting aanpassen en hebben het echt moeilijk wanneer ze naar het oosten gaan. Hierbij doen vroege vogels het beter omdat die minder moeite hebben met de vervroeging van de dag op een vlucht oostwaarts.

De vierde binnen deze klasse stoornissen komt voort uit de ritmeverstorende arbeidstijden van het werken in ploegendienst. Bijna de helft van de Nederlandse werknemers is werkzaam in een betrekking waarin niet de typische werkdag van acht tot vijf wordt gehanteerd. Werken in de nachtdienst, of in voortdurend wisselende ploegendienst, leidt tot onvoldoende uren slaap, slecht doorslapen en verstoring van de circadiane ritmiek. Mensen die in wisselende ploegendienst werken, lopen over het algemeen de meeste schade op, omdat zij hun slaap-waakritme voortdurend moeten bijstellen.

Zelfs degenen met een vaste nachtdienst (waarbij men bijvoorbeeld vier nachten doorwerkt gevolgd door drie dagen vrij) krijgen last, omdat ze op hun vrije dagen graag weer een ‘normale’ dagindeling aanhouden om synchroon te kunnen lopen met andere gezinsleden en de winkel- openingstijden. Slapeloosheid is ook een algemeen gevolg van verstoringen in de omgeving overdag (verkeerslawaai, zonlicht, rinkelende telefoons, verplichtingen aan het gezin en sociale omgeving). De arbeidsprestatie en het moreel kunnen in de knel komen door vermoeidheid op de werkplek ten gevolge van het niet kunnen slapen tijdens de vrije uren.

Diagnose volgens DSM IV

• Volgens het diagnostisch handboek hebt u een circadiane slaapstoornis als sprake is van het volgende:
• U kunt moeilijk in slaap komen of bent overdag excessief slaperig vanwege een slechte aansluiting tussen uw inwendige klok en de eisen die de buitenwereld op het gebied van slapen en waken aan u stelt.
• Deze slechte aansluiting is het gevolg van het feit dat u een nachtuil of een vroege vogel bent, in ploegendienst moet werken of voortdurend tijdzones overschrijdt zodat uw lichaam zich nooit aan de tijdsveranderingen kan aanpassen. Uw slaapproblemen zijn ernstig genoeg om u te hinderen in uw dagelijks functioneren.