Griep (influenza)

Griep is voor iedereen waarschijnlijk een bekende ziekte. Een volwassene maakt het ziektebeeld gedurende zijn leven enige malen door. Opname in een ziekenhuis is zelden noodzakelijk omdat de ziekte meestal met enige dagen rust vanzelf weer geneest. Slechts in bijzondere omstandigheden, zoals een verminderde afweer, is nauwgezette controle en behandeling noodzakelijk. De verschillende influenza-virussen worden in dit artikel op een rijtje gezet.

Griep

Griep is voor iedereen waarschijnlijk een bekende ziekte. Een volwassene maakt het ziektebeeld gedurende zijn leven enige malen door. Opname in een ziekenhuis is zelden noodzakelijk omdat de ziekte meestal met enige dagen rust vanzelf weer geneest. Slechts in bijzondere omstandigheden, zoals een verminderde afweer, is nauwgezette controle en behandeling noodzakelijk.

Oorzaken

De veroorzakers van het ziektebeeld zijn de influenzavirussen. Hiervan kennen we inmiddels verschillende typen zoals type A, B en C. Het type A is hierbij de belangrijkste en verschijnt periodiek in epidemische vorm. Dit zal hierna uitgebreid ter sprake komen. Het type B leidt tot een gelijksoortig klinisch beeld maar verloopt minder epidemisch. Het type C leidt meer tot een verkoudheidachtig beeld, geeft minder complicaties en is om die reden ook minder van belang.

Influenza-A-virussen

Een van de meest kenmerkende eigenschappen van het influenza-A-virus is de zogenaamde antigene variatie waardoor we steeds weer opnieuw een griep kunnen oplopen.
Deze variatie manifesteert zich op drie manieren:

• antigene 'drift': Eens in de een tot twee jaar treedt in het virus een geringe antigene wijziging op.
• antigene 'shift': Eens in de acht tot twaalf jaar treedt een groter antigeen verschil op.
• totale wijziging: Elke dertig tot veertig jaar vindt er een totale wijziging van het virus plaats.

Symptomen
Na een incubatietijd van enkele dagen stijgt plotseling de temperatuur. Binnen enkele uren kan deze oplopen tot 40 graden Celsius of hoger, vaak gepaard gaande met koude rillingen. Tegelijkertijd ontwikkelt zich een gevoel van algeheel ziek-zijn met hoofdpijn, spierpijn en algemene malaise. Daarnaast kunnen verschijnselen van verkoudheid aanwezig zijn zoals hoesten, 'loopneus', keelklachten en dergelijke. Soms gaat de aandoening gepaard met verschijnselen van het maag-darmkanaal (misselijkheid, braken en dergelijke). Een enkele keer treden (tijdelijke) neurologische uitvalsverschijnselen op. Bij een ongecompliceerd verloop daalt de koorts weer na enkele dagen en treedt genezing in. Doordat de weerstand verminderd is tijdens de griepperiode terdeden er vaak secundaire bacteriële infecties op. In dat geval laat het herstel wat langer op zich wachten en is behandeling met antibiotica noodzakelijk. Ook bij patiënten die horen tot de risicogroepen duurt het herstel langer en is vaak behandeling noodzakelijk.

Complicaties
Afdaling van het virus kan aanleiding geven tot de ontwikkeling van een bronchitis. Verder afdaling kan leiden tot de ontwikkeling van een pneumonie (longontsteking). Er ontwikkelt zich in dit geval een toenemende kortademigheid en de patiënt gaat bloederig sputum ophoesten. Indien het een patiënt betreft die behoort tot een van de risicogroepen (zie hierna) kan deze complicatie zelfs leiden tot de dood.
Secundaire bacteriële infecties komen zeer vaak voor. Het meest frequent betreft het infecties met stafylokokken, pneumokokken en de Haemopilus influenzae. Deze superinfecties treden het meest op in de acute fase van de griep maar kunnen wel tot tien dagen na de eerste verschijnselen optreden.
Neurologische complicaties zoals een encephalitis (hersenontsteking) komen ook voor maar zijn gelukkig zeer zeldzaam. Het kan jaren duren voor de patiënt van zo'n aandoening hersteld is, maar vaak blijven restverschijnselen achter.

Epidemiologie en preventie
Elk jaar tot elke twee jaar komen gedurende het koude jaargetijde beperkte epidemieën voor ten gevolge van het influenza-A-virus. Door de antigene 'shift' treden er ongeveer elke tien jaar uitgebreidere epidemieën op. Deze maken opmerkelijk meer slachtoffers (5-20% van de bevolking is hierbij betrokken) en zijn in de literatuur ook regelmatig beschreven. Elke dertig tot veertig jaar treedt er een pandemie op. Hierbij is 30-50% van de bevolking betrokken. Dit is een dermate opvallend verschijnsel dat het tot ver voor de Middeleeuwen in de literatuur terug te vinden is. Na afloop van de pandemie van 1957-1958 kon in Nederland worden vastgesteld dat in de leeftijdsgroep van 1-30 jaar 80%, en in de leeftijdsgroep van 30-70 jaar 55% een infectie had doorgemaakt. Gedurende zo'n pandemie is er ook nog een sterk verhoogde sterfte onder patiënten behorende tot zogenaamde risicogroepen.
Denk hierbij aan patiënten met:

• Cardiovasculaire (hart) aandoeningen
• Respiratoire (ademhaling) aandoeningen
• Chronische nieraandoeningen
• Diabetes mellitus

Ook hoogbejaarden, kleine kinderen en zwangeren worden tot de risicogroep gerekend.

Vaccinatie tegen griep is gezien de besproken antigene variatie slechts beperkt mogelijk en moeilijk, maar vormt voor degenen die horen tot de risicogroepen wel een belangrijke manier om ernstige complicaties zoveel moegellijk te voorkomen. Desondanks blijkt uit onderzoek dat in Nederland slechts ongeveer 50% van de patiënten met een verhoogd risico ook daadwerkelijk wordt gevaccineerd. Het ontbreken van een goede organisatie van voorlichting aan patiënten, bijvoorbeeld via de huisarts, lijkt hiervoor verantwoordelijk te zijn. Een vaccinatgraad van ongeveer 100% zou het aantal sterfgevallen in Nederland ten gevolge van influenza met enkele honderden per jaar verminderen. Het vaccin moet wel jaarlijks opnieuw worden aangemaakt en toegediend en verkregen immuniteit is kortdurend.

Behandeling
Een echte, oorzakelijke behandeling van griep is niet mogelijk. Bij patiënten die horen tot de risicogroepen is soms een ondersteunende behandeling noodzakelijk indien zich levensbedreigende toestanden voordoen. Bij superinfecties zijn antibiotica noodzakelijk.
Soms wordt gebruik gemaakt van een antiviraal middel zoals amantadine. Dit is een middel dat werkt tegen het influenza-A-virus (niet tegen type B). Dit medicijn vermindert de duur van de symptomen en kan bij profylactisch (voorbehoedend) gebruik het ziektebeeld soms zelfs voorkómen. Dit laatste kan mogelijk in de toekomst van belang worden indien de wereld weer zou worden getroffen door een pandemie.

Influenza-B-virussen

Dit virus veroorzaakt eens in de drie tot vier jaar gedurende de winter een epidemie die zich meestal tot een kleinere rego beperkt dan het influenza-A-virus. De verspreiding is minder snel. Het ziekteverloop is gelijk aan dat van het A-virus en de complicaties die kunnen voorkomen zijn dezelfde maar komen minder frequent voor. De mortaliteit (dodelijkheid) is lager. Het B-virus veroorzaakt geen pandemieën.

Influenza-C-virussen

Het virus verzoorzaakt een op verkoudheid gelijkend beeld. Ernstige complicaties komen niet voor, hetzelfde gelde voor de epidemieën en de pandemieën. Het balang van het C-virus is dus sterk ondergeschikt aan dat van de A- en B-virussen.