Wat is digitale dementie?

Het boek ‘Digitale dementie, hoe wij ons verstand kapotmaken’ van Manfred Spitzer in 2013 gaf grote bekendheid aan de term ‘Digitale dementie’, maar wat is digitale dementie? Wie is Manfred Spitzer? Hoe ontstaat digitale dementie? Wat is de 'internetparadox'? Is digitale dementie te voorkomen en hoe kunnen we verstandig omgaan met digitale media?

Het boek ‘Digitale dementie, hoe wij ons verstand kapotmaken’

In 2013 kwam in Nederland het boek ‘Digitale dementie, hoe wij ons verstand kapotmaken’ van Manfred Spitzer uit (ISBN 9789045024332). Met het boek kwam er ook aandacht voor digitale dementie.

Wat is digitale dementie?

Digitale dementie is een ziektebeeld waar de volgende klachten bij horen;

• Geheugenstoornissen
• Aandachtsstoornissen
• Concentratiestoornissen
• Emotionele afvlakking
• Algemene versuffing

De term komt uit Zuid Korea (marktleider op het gebied van IT) waar artsen in 2007 bij jonge mensen die veel digitale media gebruikten steeds vaker deze verschijnselen zagen.

Wat zijn digitale media?

Onder digitale media vallen onder andere;

• Computers
• Tablets
• Smartphones
• Televisie
• Spelcomputers
• iPads

Wie is Manfred Spitzer?

Manfred Spitzer is een geheugenonderzoeker die medicijnen, psychologie en filosofie heeft gestudeerd. In Nederland is hij vooral bekend door zijn boek ‘Digitale dementie’.

Kinderen en digitale media

De digitale media hebben een enorme aantrekkingskracht op kinderen (en volwassenen). Kinderen gebruiken digitale media met name om contact met anderen te hebben en voor spelletjes.

Internetparadox

Hoewel soms anders wordt gedacht heeft internet geen positief effect op de scholing van kinderen. Dit wordt ook wel de internetparadox genoemd en heeft verschillende redenen;

• Jonge kinderen zijn zintuiglijk ingesteld en leren vooral in en van het echte leven
• Het leerproces op en van digitale media is minder intens en er vindt minder verdieping plaats
• Soms gaat er zoveel tijd in de (andere mogelijkheden van de) digitale media zitten dat er minder tijd overblijft voor huiswerk en slapen
• Door de digitale media hoeven bepaalde taken niet meer uitgevoerd te worden (denk aan het weten van de weg), waardoor deze hersenverbindingen verwaarloosd worden of niet eens worden gelegd)
• De digitale media bespaart tijd doordat niet overgeschreven hoeft te worden, maar dit heeft als nadelig leereffect dat de stof minder goed wordt opgeslagen

Directed forgetting

De vraag die gesteld moet worden is: ‘Wordt ons leerproces effectiever door de invoering van de digitale mogelijkheden en wat betekent dit uiteindelijk voor onze hersenen?’ Immers als je je hersenen niet gebruikt, leer je ook niets. Door de digitale media te gebruiken als externe opslagplaats hoef je het zelf niet te onthouden en vergeet je het eerder (ook wel directed forgetting genoemd). Dit hoeft geen probleem te zijn zolang de informatie maar ten alle tijd beschikbaar is, maar wat als van alles in de Cloud is opgeslagen en de Cloud niet langer beschikbaar is?
Met leren programmeer je als het ware jezelf.

Ontwikkeling kinderhersenen

Het hersenvolume van een pasgeboren baby bedraagt ongeveer 350 gram en het hersenvolume van een volwassene ongeveer 1300-1400 gram. De hersenen van kinderen zijn nog niet klaar. Ze hebben nog de opbouw nodig door het leren van allerlei vaardigheden en de kinderhersenen moeten nog uitgroeien tot een volgroeid (volwassen) brein.

In de periode baby-volwassene neemt ook het vet rond de uitlopers (axonen) toe. Hierdoor kunnen de impulsen van de ene hersencel naar de andere hersencel sneller verlopen. Er komen snellere verbindingen en de hersenen kunnen complexere problemen oplossen.

De hersenen van kinderen hebben voeding nodig (lees ervaringen) om te groeien. Het gaat om echte ervaringen met echte mensen of dingen. Baby’s zijn weinig tijd actief wakker op een dag. Dit betekent dat er een relatief korte leertijd is. Van mensen en dingen op een beeldscherm leren kinderen minder dan in contact met echte mensen en dingen (zelf onderzoeken). Het is daarom niet voor niets dat bijvoorbeeld Frankrijk , een land dat eerst voorop liep met dvd’s voor baby’s, inmiddels verboden heeft dit soort producten voor kinderen jonger dan twee jaar op de markt te brengen. Hoe schattig het er ook uitziet een baby die heel handig van bladzijde naar bladzijde swiept op de tablet, het ontneemt het kind essentiële leertijd.

Inmiddels hebben verschillende onderzoeken uitgewezen dat kleine kinderen die vaak achter de tablet of tv zitten minder woorden kennen dan kinderen die niet of nauwelijks met digitale media in contact komen. Wanneer kinderen te vaak achter digitale media zitten (of gezet worden) ontstaat een achterstand die uiteindelijk niet meer ingehaald kan worden. Dit heeft te maken met bepaalde gevoelige periodes waarin een kind extra ontvankelijk is om iets te leren (denk aan taal). Later kan dit vaak ook nog, maar het zal veel meer tijd en moeite kosten.

Hoe leren peuters en kleuters?

Ook vanaf twee jaar leren kinderen het meeste van echte ervaringen in het echte leven. Het gaat om de verlichamelijking van gedachteprocessen. Het is niet voor niets be-grijpen. Vingerspelletjes verhogen de rekenvaardigheid. Het gaat om lichamelijke ervaringen;

• Zelf echte bekers tellen
• Zelf tegenstellingen ervaren ; Warm-koud, ver weg-dichtbij, voor-achter et cetera
• Hoe voelt hout, steen, zand, modder en dergelijke

Iets per muisklik of met vingerwijzing ontdekken is anders dan iets zelf ervaren. De manier waarop iets wordt aangeleerd is bepalend voor de manier waarop dit in de hersenen wordt opgeslagen. Iets dat op de computer is geleerd wordt zwakker opgeslagen dan iets waarmee het kind zelf actief aan de slag is geweest.

Sociale vaardigheden leer je met name in het echte leven; hoe ga je met anderen om en zij met jou. Het verzorgen van een computerhuisdier is echt iets anders dan het hebben een echt huisdier en het verzorgen daarvan.

Leren schrijven

Met de opkomst van zogenaamde iPadscholen (onderwijs waarbij de iPad in meer of mindere mate wordt gebruikt) is ook de vraag gesteld of kinderen nog wel moeten leren schrijven. Het antwoord is ja. Met het zelf schrijven wordt een motorisch geheugenspoor aangelegd en dit helpt bij het herkennen van de letters en dus het (leren) lezen.

Hoe ontstaat digitale dementie?

Digitale dementie ontstaat door een te vroeg en te vaak gebruik van digitale media waardoor de hersenen en hun leercapaciteit niet optimaal worden benut. Iedere oudere krijgt uiteindelijk te maken met verval van de hersenen, maar in hoeverre je hier last van krijgt heeft niet alleen te maken met erfelijkheid, leeftijd en ziekte, maar ook met hoe goed je brein zich heeft mogen ontwikkelen. Een goed ontwikkeld brein kan namelijk meer pathologische veranderingen verwerken dan zwakker ontwikkelde hersenen zonder dat het opvalt en de persoon in kwestie en zijn of haar omgeving hier last van heeft. Dit betekent dat iemand met een goed ontwikkeld brein minder snel last zal hebben van het eerste verval dat ontstaat bij dementie.

Commerciële bedrijven en digitale media

De belangen in de digitale media zijn groot en ouders en verzorgers van (jonge) kinderen willen uiteraard het beste voor hun kinderen. De commerciële bedrijven spelen hier handig op in door allerhande leerspellen te ontwerpen die volgens hen ‘echt iets toevoegen’ of ervoor zorgen ‘dat je kind makkelijker op school meekomt’. Helaas zijn alle door hun aangehaalde onderzoeken vaak door de branche zelf gefinancierd en is uit onafhankelijke onderzoeken nog niet aangetoond dat de schoolprestaties van kinderen door digitale media veel beter worden. Zelf of een ander persoon die toeziet dat het huiswerk echt gemaakt en geoefend wordt is veel effectiever.

Verslaafd aan digitale media

Veel games zijn zo ontworpen dat je ze wilt blijven spelen. Bij wie daar gevoelig voor is ligt verslaving aan de desbetreffende game of digitale media in haar algemeenheid op de loer. Houd daarom goed in de gaten of er:

• Nog interesse is voor de wereld buiten de digitale media
• De persoon in kwestie een poosje zonder digitale media kan
• Een leven buiten de digitale wereld heeft (buiten school en werk)

Zoek bij vermoeden van verslaving zo snel mogelijk deskundige hulp.

Emotionele schade door digitale media

Bij digitale media is het altijd belangrijk om op te passen voor emotionele schade. Niet alleen is het makkelijker om je anders voor te doen dan wie je eigenlijk bent, maar ook voelen mensen (en ook kinderen) vanuit de anonimiteit die de digitale media kan geven minder schroom om naar tegen anderen te doen. Daarnaast stompen digitale geweldsscènes af waarvoor er gevoellozer wordt gereageerd op geweld in de echte wereld.

Gevaren digitale media

Al eerder in dit artikel zijn verschillende gevaren van digitale media aan bod gekomen. Hieronder staan ze op een rij;

• De tijd die besteed wordt aan digitale media gaat ten koste van de tijd die er is voor andere bezigheden (lees: tijd om te leren)
• Digitale geweldsscènes stompen af en dit werkt door in de echte wereld
• Vanuit de anonimiteit reageren mensen (soms) in de digitale wereld anders op elkaar
• Games worden veelal zo gemaakt dat je ze wilt blijven spelen (kan tot verslaving leiden)
• Door het gebruik van digitale media gebruiken wij de mogelijkheden van onze hersenen niet altijd optimaal, hetgeen kan leiden tot eerder last hebben van pathologische veranderingen aan de hersenen

Is digitale dementie te voorkomen?

Ja, digitale dementie is te voorkomen ook wanneer je gebruik blijft maken van digitale media. Het is dan belangrijk om verstandig om te gaan met digitale media en je niet alleen bewust te zijn van de voordelen van digitale media, maar ook de nadelen en de gevaren.

Verstandig omgaan met digitale media

Hoe ga je verstandig om met digitale media en hoe leer je kinderen verstandig omgaan met digitale media;

• Laat jonge kinderen tot 2 jaar niet bezig zijn met digitale media. Kinderen tot 7 jaar zeer beperkt en geef ook oudere kinderen geen onbeperkte toegang tot digitale media.
• Sta er bij stil dat hetgeen geleerd wordt via digitale media minder is dan leren via traditionele kanalen en echte mensen.
• Wees je bewust van de verslavingsgevoeligheid van bepaalde digitale media.
• Gebruik je hersenen (zoek zelf uit hoe je ergens kunt komen, leer telefoonnummers uit je hoofd, voer echte gesprekken met echte mensen) en laat niet alles over aan de digitale media.
• Wijs je kinderen op de gevaren van internet (eens gepost blijft altijd vindbaar en je kunt je op internet als iemand anders voordoen).
• Geef zelf het goede voorbeeld en wees ook eens niet bereikbaar.

CEO’s in Silicon Valley

Interessant is dat veel CEO’s in Silicon Valley (Google, Microsoft, Facebook, Apple et cetera) hun kinderen sturen naar een basisschool waar geen digitale media wordt gebruikt. Op de Waldorf School staat een juf of een meester voor de klas voor een gewoon schoolbord. Zij kiezen hier bewust voor. Steve Job maakte zelf weinig gebruik van zijn iPad en van Mark Zucherberg (bedenker en eigenaar van Facebook) is bekend dat hij zelden e-mailt.

Lees verder

• Voor- en tegenstanders over Steve Jobsscholen (iPadscholen)
• Is leren schrijven belangrijk?