Zingeving bij handicap en beperking

Wat is de zin van je leven als je met beperkingen te maken krijgt? Heb je nog een maatschappelijke functie als je chronisch ziek bent of voel je je uitgerangeerd? Wie ben je nog als je een handicap of beperking hebt? Van veel mensen hoeft het leven niet meer als zij zodanig beperkt worden dat werk of zelfstandig leven in gevaar komt. Dat zeg je op een moment dat je nog gezond bent en alles kunt doen, soms verandert dit als mensen daadwerkelijk ziek worden. Grenzen verschuiven en je probeert tegen wil en dank om te gaan met de nieuwe situatie. Anderen voelen het nog steeds zo als ze met beperkingen te maken krijgen, van hen hoeft het niet meer. In zo’n uitspraak klinkt een enorme angst door voor die blijvende ziekte of beperking en je kunt je niet voorstellen dat het leven dan ooit nog leuk kan zijn. Het is ook het beeld dat we als maatschappij hebben van mensen die blind zijn, in een rolstoel zitten of anderszins gehandicapt zijn. Zielig, niet meer zelfstandig kunnen zijn, afhankelijk zijn, het is een schrikbeeld van veel mensen. Dat de meeste mensen met een beperking dat helemaal niet altijd zo ervaren wil er vaak niet in, het is het schrikbeeld: “dat nooit!”. Wat is de zin van je leven als je met beperkingen te maken krijgt? We kunnen dit uitsplitsen aan de hand van de volgende vragen:

Waar ontleen ik mijn identiteit aan

We ontlenen onze identiteit aan dingen uit onze omgeving, aan mensen om ons heen en aan de dingen die we doen.

Iemand die een goede baan heeft als leidinggevende heeft een identiteit, iemand die een belangrijke schakel is in het fabrieksproces ook. Ze hebben een functie als werknemer in de fabriek of als leidinggevende. Iemand die vrijwilligerswerk doet ontleent net zoveel identiteit aan zijn activiteiten als de moeder die haar kinderen verzorgt en daardoor bewust niet werkt. Bij het hebben van een identiteit gaat het dus niet om wat je doet en of dat een hoge functie is of niet. Het gaat er om dat jij je prettig voelt in wat je doet en dat wát je doet betekenis heeft voor anderen. De moeder heeft betekenis voor haar kinderen, de vrijwilliger voor de oudere waar ze elke dag mee wandelt. Ook de directeur of de fabrieksarbeider ontleent zijn identiteit aan wat hij doet en wat hij betekent voor het bedrijf of de maatschappij.

Als je te maken krijgt met beperkingen verandert dit de dingen die je doet. Sommige dingen kun je niet meer en dat heeft ook gevolgen voor je identiteit. Voor de dingen die je niet meer kunt ga je misschien alternatieven verzinnen waar je wellicht wel weer identiteit aan kunt ontlenen. Dat gaat niet zonder slag of stoot, je krijgt te maken met emoties, het vergt aanpassing en je moet opnieuw op zoek naar zingeving.

Waar wordt ik zelf gelukkig van?

Geluk hangt onder andere samen met wat er in je leven gebeurt. Gaat het je goed dan zul je in de meeste gevallen gelukkig zijn. Krijg je met beperkingen te maken dan wordt dat geluk verstoort en staan angst en onzekerheid op de voorgrond en kom je in een emotionele achtbaan terecht.

Geluk zul je weer moeten hervinden. Dat is niet makkelijk en vergt dat je aandacht hebt voor de kleine dingen. Kleine stapjes vooruit, lichtpuntjes proberen te vinden, de liefde die je krijgt van anderen, je zult er actief naar op zoek moeten. Dat kost tijd en energie en gaat de ene keer beter dan de andere keer. Aarzel niet om hulp te vragen als het je niet lukt om die lichtpuntjes en positieve dingen te zien, je zit zelf waarschijnlijk zo vast in je eigen gedachten dat het niet altijd mogelijk is om daar uit te komen. Hulp van een professional kan dan ondersteunend zijn.

Voor wie ben ik belangrijk?

We staan er niet zo vaak bij stil dat we voor andere belangrijk zijn. Natuurlijk, voor je kinderen, je partner of naaste familie ben je belangrijk. Maar voor wie verder nog? Vraag jezelf eens af voor wie jij belangrijk bent. Vriendschap is vaak zo vanzelfsprekend maar als dat wegvalt besef je pas wat je mist.

Vriendschap, familiebanden, werk of vrijwilligersrelaties, het zijn allemaal relaties die we moeten onderhouden, zonder onderhoud verwatert een relatie.

Wie te maken krijgt met beperkingen zal vroeg of laat te maken krijgen met het verwateren van relaties. Vrienden vinden het maar lastig dat ze altijd rekening met je moeten houden, familieleden vinden dat je je niet zo moet aanstellen en op je werk denken ze dat je die baan toch niet volhoudt. Ongewild verwateren de relaties daardoor of veranderen de contacten.
Het vraagt van je omgeving aandacht i.p.v. veroordelen of afschrijven. Hoe andere reageren heb je niet zelf in de hand, je kunt er wel enigszins invloed op uitoefenen.

Neem een actieve houding aan waarin je durft aan te geven wat je nodig hebt en hoe je op een andere manier vorm kunt en wilt geven aan de relatie. Het vraagt ook van jezelf een actieve houding om de relaties te onderhouden en niet af te wachten tot de ander naar je toekomt. Het vraagt ook van jou om niet in de slachtofferrol te blijven maar om actief te worden en te kijken wat je nog kunt en daar energie in te steken. Je kunt dus niet zomaar achterover blijven leunen en verwachten dat anderen wel naar je toekomen. Als je geen beperkingen zou hebben zou je ook actief zijn in het onderhouden van je relaties. Helaas is het zo dat als je niet meer alles kunt, je nog een stapje harder moet doen om de relaties te onderhouden. Maar… uiteindelijk is het aan de ander of die daar op in gaat en om kan gaan met jouw beperkingen. Uit de ervaringen van veel mensen blijkt dat je soms vriendschappen en relaties verliest maar dat je er vaak ook weer andere voor terugkrijgt.

Kijk dus eens goed om je heen en bedenk voor jezelf voor wie jij belangrijk bent, kijk naar de mensen om je heen en koester de fijne contacten. Als je belangrijk bent voor een ander geef je daarmee zin aan je eigen leven. Stop met contacten waar je geen energie van krijgt, het leven kost al moeite genoeg en die energie heb je hard nodig om zelf overeind te blijven.

Wat kan ik voor de maatschappij betekenen?

Als je door je beperkingen je werk of activiteiten verliest kun je het gevoel hebben dat je niet meer interessant bent en geen functie meer hebt voor de maatschappij. Is dat waar of is dat een overtuiging van jezelf? Werken zoals je deed kun je misschien niet meer en daar moet je mee zien te dealen. Dat kost tijd, en energie, houdt daar rekening mee. Je kunt proberen of je met enkele aanpassingen toch de dingen kunt blijven doen die je deed maar als dat niet lukt dan zul je een andere strategie moeten bedenken.

Je zult dus een nieuwe betekenis moeten gaan zoeken, op zoek gaan naar de dingen die je wel kunt. Je zou bv. kunnen kijken of je (met behoud van uitkering) als zelfstandig ondernemer aan de gang kunt waarbij je de werktijden zelf kunt indelen. Je kunt ook kijken of je vrijwilligerswerk kunt gaan doen of andere taken binnen je gezin of relatie kunt vervullen.

In onze maatschappij ben je meestal pas belangrijk als je een goede baan hebt en overal aan mee kunt doen. Veel mensen met een beperking lopen aan tegen deze instelling van de maatschappij waardoor ze uitgerangeerd worden of zich zo voelen. Politiek uitkeringsinstanties en werkgevers werken daar aan mee door uitkeringen te korten, geen mensen met een beperking te willen of door beperkingen op te leggen aan zelfstandig ondernemerschap van mensen met een beperking.

De vraag of je iets voor de maatschappij kunt betekenen is onder andere hiervan afhankelijk maar beslist niet in zijn geheel. Want wat jij voor de maatschappij kunt betekenen is ook afhankelijk van jouw eigen gevoel. Vind je het een prima alternatief om vrijwilligerswerk te gaan doen dan zul je al snel zingeving vinden in deze activiteiten. Ben je blij dat je nu wat meer thuis kunt zijn voor de kinderen dan voel jij dat op dat moment als betekenisvol. Het zijn twee kanten die allebei belangrijk zijn voor jouw gevoel van betekenis voor de maatschappij.

Ga bij jezelf eens na waar je de nadruk op legt als het gaat om betekenis hebben voor de maatschappij en wie of wat je nodig hebt om te bereiken wat je wilt.