Misofonie: geluidsvoorbeelden, symptomen & behandeling

Smakken bij het eten, snurken bij het slapen: het zijn vervelende geluiden die makkelijk tot ergernis kunnen leiden als je het ongewild moet aanhoren. Het kan zelfs leiden tot boosheid, afkeer en woede als je dergelijke geluiden niet kan verdragen. Bij mensen met misofonie of geluidsintolerantie wordt deze ergernis dermate storend dat ze lichamelijke en psychologische symptomen gaan ontwikkelen. Ze gaan bepaalde situaties die irritante geluiden kunnen voortbrengen vermijden, of ze gaan zich sociaal isoleren. Een voorlopige behandeling van deze overgevoeligheid bestaat uit het dragen van oordopjes om irritante geluidshinder af te schermen. Voor een uitgebreide medische behandeling van misofonie biedt het AMC in Amsterdam een therapie aan. Welke storende geluiden kunnen mensen met misofonie zoal irriteren en enerveren?

Wat is misofonie?

Syndroom

De term misofonie is afkomstig van het Griekse "misos" (afkeer, haat) en "fonos" (geluid) en is de aanduiding van een nog niet zo lang ontdekte aandoening. Misofonie, ook wel Selective Sound Sensitivity Syndrome of SSSS genoemd, is een syndroom dat in de psychologie nog vrij nieuw is en waarover nog maar weinig wetenschappelijke literatuur verschenen is. Het gaat om een neurologische aandoening waarbij je last hebt van een overgevoeligheid voor bepaalde geluiden.

Geluidsintolerantie

Bij misofonie gaan bepaalde geluiden je zodanig fel irriteren dat je lichaam bepaalde symptomen ontwikkelt die als erg hinderlijk ervaren worden. Men spreekt daarom ook wel van geluidsintolerantie. Mensen met misofonie zijn extreem gefocust op deze geluiden of triggers, waardoor ze last kunnen hebben van lichamelijke en psychologische symptomen. Hierbij valt het op dat de persoon in kwestie makkelijk zijn zelfcontrole of zelfbeheersing verliest.

Misofonie symptomen

Lichamelijk

Symptomen van misofonie situeren zich zowel op fysiek als psychisch vlak. Lichamelijk ga je bij het horen van enerverende geluiden reageren met symptomen als een verhoogde hartslag en het gevoel dat de woede je naar je hoofd stijgt. Je krijgt het warm en je kan gaan zweten, terwijl je zenuwachtiger wordt dan normaal. Soms is er sprake van kippenvel of rillingen die over je rug lopen, deels uit boosheid, deels uit negatieve opwinding. Dit alles kan ook met hoofdpijn gepaard gaan.

Psychologisch

Op psychologisch vlak brengt misofonie gevoelens van afkeer, walging en soms zelfs agressie met zich mee. Eens je je ergert aan bepaalde geluiden bestaat de kans dat je er een soort van anticiperende angst voor gaat ontwikkelen. Meer bepaald is dit een angst dat je er nadelige gevolgen van zal ondervinden wanneer de geluiden opnieuw ontstaan. Het gevolg hiervan is dan weer dat je situaties gaat mijden die irritant zouden kunnen zijn, bijvoorbeeld etentjes. Door dit vermijdingsgedrag kan je je sociaal gaan isoleren, waardoor je mogelijk niet meer honderd procent normaal kan functioneren op sociaal en/of professioneel vlak.

Irritante geluiden: eten

Smakken

Bij misofonie ben je vooral geïrriteerd door geluiden die gemaakt worden door je medemens. Het meest voor de hand liggende voorbeeld dat als vervelend wordt ervaren is het geluid van etende mensen. Het geluid van iemands kaak bij het kauwen, het geluid dat iemand maakt bij het smakken: het kan mensen met misofonie erg gaan enerveren. Sommige mensen willen bijvoorbeeld altijd muziek op de achtergrond hebben bij een maaltijd omdat ze anders het geluid van etende mensen ondraaglijk vinden. Het toppunt hiervan is wanneer mensen erg luid praten bij het eten; het kan haast niet anders of dat veroorzaakt irritante smakgeluiden. Als je aan misofonie lijdt kan je hierdoor zo erg geïrriteerd geraken dat je honger en je eetlust plots helemaal weg zijn. Sommige mensen met misofonie kunnen boos of zelfs woedend worden op hun partner die veel geluiden produceert bij het eten. In ernstige gevallen kan dit ertoe leiden dat partners apart gaan eten of dat er spanningen ontstaan in een relatie.

Voorbeelden voeding

• appel
• chips (erg lawaaierig knapperig geluid)
• popcorn (vooral in de filmzaal)
• ijs: likken en slurpen aan een ijshoorntje
• gevogelte: het afknagen van kippenboutjes zorgt voor een smakkend geluid
• soepen en noedels: slurpend eten
• sterk gekruid eten (door de prikkeling op de tong en in de mond maakt de eter vaak een "zuigend" geluid)
• het geluid van een lepel die tegen de tanden tikt bij het eten van bv. soep, yoghurt, enz...

Irritante geluiden: drinken

Drinken is ook een van die eetactiviteiten waarbij de trigger voor ergernis erg makkelijk kan worden overgehaald. Je tafelgenoot die bijvoorbeeld erg luidruchtig van zijn soep of koffie slurpt omdat deze dampend heet is, zorgt vaak voor misofonische ergernis. Er kan dan makkelijk een "self fulfilling prophecy" optreden: als je tafelgenoot al maar naar zijn kopje koffie grijpt, ga je al geïrriteerd geraken omdat je weet dat ie ongetwijfeld opnieuw zal slurpen. In dezelfde richting ontlokt iemand die met erg veel geluid een cocktail of drankje drinkt met een rietje een ware kwelling zijn voor de toehoorder die last heeft van misofonie. Ook het geluid van het doorslikken van de drank kan al ergernis opwekken.

Geluidsvoorbeelden: slapen

Slapen is een handeling waarbij we ons lichaam niet meer echt onder controle hebben. We zijn er ons dan ook niet van bewust welke geluiden we allemaal tijdens onze slaap produceren en in welke mate dat hinderlijk kan zijn voor onze slaappartner. Typische voorbeelden van irritante slaapgeluiden zijn snurken en ademhalen. Sommige slapers ademen zwaar, terwijl anderen dan weer erg scherpe neusgeluiden voortbrengen. Voor mensen met misofonie kan het geluid van hun slapende partners aanleiding tot erg veel irritatie, in die mate dat ze zelfs apart gaan slapen. In extreme gevallen kan een relatie er schade van ondervinden of zelfs op de klippen lopen.

Andere voorbeelden van geluiden

• verkouden mensen: kuchen, hoesten, niezen, snotteren, neus ophalen
• nagelknipper
• blaffende honden
• huilende baby's
• kabaal makende spelende kinderen
• krakende en piepende geluiden
• boormachines bij wegenwerken
• tikkende vingers op een toetsenbord
• toetsen op een smartphone ("klikgeluid" van camera, "druppelgeluiden" bij aanraken van het scherm, enz...)
• ringtones van telefoonoproepen en (tril)geluiden van sms'jes
• mensen die "sloffen" over de grond, waarbij de zolen van schoenen of slippers een slepend, schurend geluid maken

Behandeling misofonie

Behandelingstherapie Amsterdam (AMC)

Het Academisch Medisch Centrum (AMC) van de Universiteit van Amsterdam doet onderzoek naar misofonie in het kader van angststoornissen. Ook werd een behandelingstherapie ontwikkeld voor patiënten met misofonie. Het gaat om mensen die in het dagelijks leven extreem veel last ondervinden van hun overgevoeligheid voor bepaalde geluiden. De behandeling van misofonie bestaat uit cognitieve gedragstherapie maar ook uit psychomotorische therapie. Opvallend is dat het AMC de behandeling organiseert in groepen: er wordt gewerkt met acht patiënten die deelnemen aan acht sessies van een halve dag, en dit verspreid over een drietal maanden. In de eerste plaats worden de patiënten aangeleerd om nieuwe verbanden (associaties) te leggen met de storende geluiden, en vervolgens wordt er aan aandachts- en ontspanningstraining gedaan.

Hypnose

In sommige gevallen kan ook hypnose een nuttige rol spelen bij de behandeling van misofonie. Bij mensen met misofonie is de respons op een trigger overdreven sterk, wat kan leiden tot irritatie of woede. Door middel van hypnose kan aangeleerd worden om die hevige respons af te zwakken, waardoor er geruststellende gedachten mogelijk zijn. Hierdoor kan de aandoening misofonie mogelijk als minder belastend ervaren worden.

Misofonie en misokinesie

Een interessant fenomeen dat vaak samengaat met misofonie is misokinesie. Misokinesie staat voor de afkeer of haat voor bewegingen, met name tics of handelingen die steeds herhaald worden. Wanneer mensen in je omgeving bijvoorbeeld voortdurend heen en weer wiebelen met hun voeten, aan hun haar frunniken, of nagelbijten, dan kunnen er symptomen optreden die vergelijkbaar zijn met die van misofonie. In sommige gevallen zijn de triggers zowel visueel (misokinesie) als auditief (misofonie), en treden de twee fenomenen dus samen op. Een voorbeeld daarvan is nagelknippen, waarbij je je ergert aan een herhaalde beweging én een irritant geluid. Anno 2018 wordt misokinesie echter nog niet als een aparte aandoening beschouwd, en dit in tegenstelling tot misofonie. Het waren de onderzoekers Schröder, Vulink en Denys van het AMC die de term voor het eerst bedachten in hun werk over misofonie ("Misophonia: Diagnostic Criteria for a New Psychiatric Disorder", 2013).

Geluidsafkeer: mogelijke oorzaken

Toegenomen technologisering

De geluiden die afkeer, woede en boosheid ontketenen bij de patiënt lijken op het eerste zicht geen bijzondere geluiden. Voor wie geen last heeft van misofonie is het irritatieloos waarnemen van die geluiden heel normaal. Daarom spreekt men vaak van "op het eerste zicht onschuldige" geluiden die afkeer opwekken. Een van de mogelijke oorzaken kan gezocht worden in de alsmaar groter wordende stroom van geluiden waaraan de moderne mens wordt blootgesteld. De toegenomen automatisering en technologisering van het dagelijks leven en de maatschappij maakt dat er altijd wel achtergrondgeluiden hoorbaar zijn (bv. druk telefonerende mensen, luidruchtige muziek op openbare plaatsen, ratelende en zoemende machines, druk verkeer, enz...).
Hierdoor worden we alsmaar gevoeliger wat onze hoorwaarneming betreft en wordt ons zenuwstelsel meer op de proef gesteld. Mogelijk is het mede hierdoor dat we een soort van hypergevoeligheid ontwikkelen voor geluiden, zeker wanneer deze optreden in onze privéwereld, de omgeving bij uitstek waar we eindelijk eens wat stilte kunnen gebruiken om tot rust te komen.

Angst, controle en trauma

In het AMC wordt misofonie behandeld als een angststoornis. Angst die op de een of andere manier een uitweg wil kan een rol spelen bij het ontstaan van misofonie. Op psychologisch vlak kan dit een teken zijn van de angst om de controle te verliezen (bv. Smakken bij het eten hoort niet, het is immers onbeleefd, maar je kan er niets aan doen. Je moet het dus aanvaarden maar daar ligt net het probleem). Voorts kan misofonie te maken hebben met een in de jeugd opgelopen trauma (bv. een patiënt wordt telkens hij iemand hoort smakken herinnerd aan een persoon die hem in zijn jeugd een trauma heeft bezorgd.

Misofonie test

De bovenstaande geluidsvoorbeelden kunnen voor tal van mensen vrij bekend voorkomen: iedereen stoort zich wel eens aan het geluid van een ander. Om te weten of de mate waarin je je daaraan stoort bovenmatig is kan je een misofonietest doen. Aan de hand van je antwoorden kom je tot een puntenaantal dat zal aangeven of je mogelijk te maken hebt met misofonie. Let wel: deze test is een loutere indicatie en het resultaat ervan kan niet beschouwd worden als een diagnose. De werkelijke diagnose van misofonie kan enkel door een arts worden vastgesteld. Deze misofonietest wordt gebruikt door de psychologen van het AMC in Amsterdam en werd daar ook ontwikkeld.

Tips tegen misofonie

Oordopjes

Afgezien van de behandeling die bestaat uit cognitieve gedragstherapie en psychomotorische therapie, is het niet zo eenvoudig om een oplossing te vinden voor misofonie. De aandoening is bovendien nog niet zo lang erkend als ziekte en om die reden zijn er niet zoveel mogelijkheden om de aandoening te bestrijden. Een vanzelfsprekende tip om de gevolgen van misofonie af te remmen is om bijvoorbeeld oordopjes te dragen in "risicovolle" situaties. Op die manier worden vervelende geluiden op zijn minst getemperd.

Hoofdtelefoon

Als je een lange treinreis wilt maken en je weet al op voorhand dat je je gaat storen aan de geluiden van je medereizigers, neem dan alvast oordopjes mee. Ook het dragen van een koptelefoon waarin je muziek beluistert kan een optie zijn. De vraag is dan wel of die afscherming geen tegenovergesteld effect kan hebben op de lange termijn. Het kan immers zijn dat je drempel om geïrriteerd te raken op die manier zal verlagen.