Tay-Sachs-ziekte: Ernstige stofwisselingsziekte

De Tay-Sachs-ziekte is een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte die de zenuwcellen (neuronen) in de hersenen en het ruggenmerg aantast en vernietigt. Patiënten met deze aandoening overlijden meestal op jonge leeftijd. Het erfelijke en progressieve syndroom werd voor het eerst beschreven door de Engelse oogarts en chirurg Warren Tay en de Amerikaanse neuroloog en psychiater Bernard (Barney) Sachs in 1881.

• Synoniemen Tay-Sachs-ziekte
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken en erfelijkheid afwijking
• Genmutatie
• Overerving
• Risicofactoren
• Symptomen en indeling
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose ziekte van Tay-Sachs
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen Tay-Sachs-ziekte

De Tay-Sachs-ziekte (TSD) is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Amaurotische Familiale Dwaasheid
• Amaurotische Familiale Infantiele Dwaasheid
• B variant GM2 gangliosidosis / gangliosidose
• Cerebromaculaire Degeneratie
• GM2 gangliosidosis / gangliosidose, Type 1
• Hexa-deficiëntie
• Hexoaminidase Alpha subunit Deficiency (Variant B)
• Hexosaminidase alfa-subeenheid deficiëntie (variant B)
• Hexosaminidase Een deficiëntie
• Infantiele Cerebral Ganglioside
• Infantiele Sipoidosis GM-2 Gangliosideosis (Type S)
• Lipidose, ganglioside, infantiele
• Sphingolipidosis, Tay-Sachs

Epidemiologie aandoening

De Tay-Sachs-ziekte komt zeldzaam voor in de algemene bevolking. De genetische mutaties die deze ziekte veroorzaken, komen vaker voor bij mensen van Ashkenazi (Oost- en Midden-Europese) Joodse afkomst, de Frans-Canadese gemeenschap van Quebec, de Oude Orde Amish gemeenschap in Pennsylvania, en de Cajun-bevolking in Louisiana. De incidentie in deze gemeenschappen varieert tussen 1 op 3.500 en 1 op 67.000 pasgeborenen. In de algemene bevolking ligt dit op 1 op de 112.000 tot 320.000 pasgeborenen. Sinds het beschrijven van de ziekte zijn wereldwijd ongeveer honderd gevallen gerapporteerd. Er is weinig informatie over raciale of etnische voorkeuren buiten deze gemeenschappen.

Oorzaken en erfelijkheid afwijking

Genmutatie

Mutaties in het HEXA-gen veroorzaken de Tay-Sachs-ziekte. Deze mutaties resulteren in het ontbreken van een essentieel enzym, hexosaminidase A (Hex-A). Zonder dit enzym stapelt GM2 ganglioside (een lipide) zich op in de zenuwcellen van de hersenen, wat progressieve schade aan deze cellen veroorzaakt.

Overerving

De overerving van de Tay-Sachs-ziekte verloopt meestal autosomaal recessief. Ouders van een patiënt dragen elk één kopie van het gemuteerde gen maar vertonen meestal zelf geen symptomen van de ziekte.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactor voor de Tay-Sachs-ziekte is het behoren tot bevolkingsgroepen waar de genetische mutatie vaker voorkomt, zoals de Ashkenazische Joodse gemeenschap en bepaalde geïsoleerde gemeenschappen zoals de Frans-Canadezen, Amish en Cajun-bevolking. Kinderen van ouders die beide drager zijn van het HEXA-genmutatie hebben een 25% kans op het ontwikkelen van de ziekte.

Symptomen en indeling

De Tay-Sachs-ziekte is een multisystemische aandoening met afwijkingen aan de hersenen, spieren en andere organen. De ernst en het tijdstip waarop de symptomen zich voordoen, variëren per patiënt. De aandoening kent een infantiele vorm, de meest voorkomende, maar ook juveniele en volwassen vormen.

Bij de infantiele vorm, die bij de geboorte aanwezig is, ontwikkelt het kind zich meestal normaal tot ongeveer drie tot zes maanden oud. Daarna verzwakken de spieren en verliest de patiënt motorische vaardigheden zoals zitten, kruipen en omdraaien. Een overdreven schrikreactie op harde geluiden komt vaak voor. Naarmate de ziekte vordert, ontwikkelen zich toevallen, achteruitgang van gezichts- en gehoorvermogen, verstandelijke beperkingen, en uiteindelijk verlamming. Deze symptomen verergeren snel.

De juveniele en volwassen vormen van de ziekte zijn zeldzaam. Symptomen kunnen zich voordoen tijdens de kinderjaren, adolescentie of volwassenheid en zijn milder. Ze omvatten spierzwakte, verlies van spiercoördinatie (ataxie) en psychische afwijkingen.

Alarmsymptomen

Bij de infantiele vorm moeten ouders waakzaam zijn voor het verlies van motorische vaardigheden rond de leeftijd van drie tot zes maanden. Het optreden van toevallen, ernstige spierzwakte en een verslechtering van het gezichts- en gehoorvermogen zijn alarmsignalen. Deze symptomen vereisen onmiddellijke medische aandacht.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose wordt gesteld door middel van een grondig lichamelijk onderzoek en beoordeling van de symptomen. Een oogonderzoek via fundoscopie toont vaak een kersrode vlek op het netvlies, een klassiek kenmerk van de ziekte. Prenataal kan een vruchtwaterpunctie worden uitgevoerd om de diagnose te stellen.

Differentiële diagnoses omvatten onder andere de ziekte van Sandhoff, het Leigh-syndroom, de ziekte van Jansky-Bielschowsky, het Kugelberg-Welander syndroom en amyotrofische laterale sclerose (ALS).

Behandeling

Er is geen genezing voor de Tay-Sachs-ziekte. De behandeling richt zich op het verlichten van de symptomen en het ondersteunen van de patiënt. Anticonvulsiva kunnen helpen bij het onder controle houden van toevallen. Multidisciplinaire zorg met een kinderarts, audioloog, oogarts, logopedist, fysiotherapeut en andere specialisten is essentieel.

Prognose ziekte van Tay-Sachs

De prognose voor patiënten met de Tay-Sachs-ziekte is meestal slecht. De infantiele vorm leidt doorgaans tot de dood binnen drie tot vijf jaar. Tegen die tijd is de patiënt meestal blind, verlamd en dement. Bij de juveniele vorm overlijden patiënten vaak vóór de leeftijd van zestien jaar. Volwassen patiënten kunnen een normale levensverwachting hebben, maar met ernstige beperkingen.

Complicaties

Complicaties van de Tay-Sachs-ziekte omvatten ernstige neurologische achteruitgang, verlamming, blindheid, doofheid en een verstandelijke beperking. In de terminale stadia kunnen patiënten moeite hebben met slikken en ademhalen, wat leidt tot longontstekingen en andere secundaire infecties.

Preventie

Genetische screening en advies zijn belangrijke preventieve maatregelen, vooral voor paren met een verhoogd risico. Dragerschap kan worden opgespoord via een bloedtest, en prenatale diagnostiek kan worden gebruikt om de aandoening vroegtijdig te detecteren. Bij paren die beide drager zijn, kan pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD) overwogen worden om de kans op een kind met Tay-Sachs te verminderen.