Onchocerciasis: Infectieziekte met symptomen aan huid & ogen

Onchocerciasis is een parasitaire infectieziekte veroorzaakt door de worm Onchocerca volvulus. Deze ziekte komt vooral voor in bepaalde gebieden van Amerika en Afrika. Door herhaalde blootstelling aan beten van de zwarte vlieg komen larven in het lichaam terecht, die vervolgens uitgroeien tot een worm. De dood van de larven veroorzaakt symptomen aan de ogen en huid in combinatie met ernstige jeuk. Via een wormdodend medicijn kan de tropische aandoening goed worden behandeld, maar een lange herbehandeling is wel nodig. Onchocerciasis is ook bekend als “rivierblindheid” omdat de zwarte vliegen die de worm overbrengen, broeden in snelstromende beken en rivieren.

• Synoniemen onchocerciasis
• Epidemiologie
• Oorzaken: Herhaalde beten van zwarte vliegen
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van larven van de worm via anthelminthicum
• Prognose
• Complicaties
• Preventie infectieziekte

Synoniemen onchocerciasis

Onchocerciasis is eveneens gekend onder deze synoniemen

• onchocerciase
• rivierblindheid
• volvulosis
• ziekte van Robles

Epidemiologie

Onchocerciasis treft wereldwijd ongeveer 25 miljoen mensen, waarvan 300.000 blind en 800.000 slechtziend zijn. Na trachoom (ernstige oogbindvliesontsteking) is dit de meest voorkomende vorm van blindheid als gevolg van een infectie. De meeste patiënten bevinden zich in West- en Centraal-Afrika en Centraal- en Zuid-Amerika en Jemen. Ongeveer 120 miljoen mensen lopen risico op het krijgen van deze tropische aandoening. De ziekte kent tot slot geen seksuele, raciale of leeftijdsvoorliefde.

Oorzaken: Herhaalde beten van zwarte vliegen

Onchocerciasis is het gevolg van een besmetting met de parasitaire worm Onchocerca volvulus. De overdracht gebeurt door zwarte vliegen van het geslacht Simulium, die tijdens de dag bijten. Deze zwarte vliegen broeden in snelstromende rivieren en beken, meestal in afgelegen dorpen in de buurt van vruchtbaar land, waar mensen afhankelijk zijn van de landbouw. De besmetting van de parasitaire ooginfectie treedt op wanneer de larven in mensen terechtkomen door blootstelling aan herhaalde beten van een besmette zwarte vlieg. De wormen rijpen in twee tot vier maanden en leven meer dan vijftien jaar. Volwassen wormen bereiken een lengte tot vijftig centimeter maar zijn minder dan 0,5 mm in diameter. De wormen leven in onderhuidse knobbeltjes, vooral in benige uitsteeksels. Deze wormen, die zich in het onderhuidse weefsel bevinden, produceren duizenden larven die zich in de huid en het oog verplaatsen. In de huid bevinden zich vervolgens enorme aantallen microfilariën (larven) die mogelijk de ogen binnenvallen. Levende larven veroorzaken relatief weinig schade, maar dode parasieten leiden tot ernstige allergische reacties.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor onchocerciasis zijn:

• Leven in endemische gebieden waar zwarte vliegen voorkomen
• Blootstelling aan besmette zwarte vliegen, vooral in afgelegen dorpen in de buurt van vruchtbaar land
• Onbeschermde blootstelling aan rivier- en beekwater, waar zwarte vliegen broeden
• Gebrek aan preventieve gezondheidszorg en behandelprogramma’s in getroffen gebieden

Mensen die in deze risicogebieden wonen, lopen een verhoogd risico op infectie, vooral als ze niet beschermd zijn tegen vliegbeten en niet deelnemen aan de beschikbare behandelingsprogramma’s.

Symptomen

Huid

De symptomen beginnen meestal ongeveer één tot drie jaar na het oplopen van de besmetting. In eerste instantie heeft de patiënt last van ernstige, gegeneraliseerde jeuk (pruritus), wat gepaard gaat met netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op het huidoppervlak) en snel verdwijnend oedeem. Onder de huid verschijnen knobbeltjes. Bij een donker huidtype vinden huidverkleuringen plaats. Na verloop van tijd vinden meer chronische inflammatoire veranderingen plaats waarbij een ruwe huid (luipaardhuid) ontstaat die niet meer elastisch is. Losse huidplooien in de lies (hangende liezen) en vergrote lymfeklieren zijn andere kenmerken van onchocerciasis.

Ogen

In het oog veroorzaken dode larven een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis), scleroserende keratitis (hoornvliesontsteking), uveïtis (type oogontsteking waarbij de middelste laag ontstoken is) en secundaire glaucoom (verhoogde oogdruk waarbij mogelijk de oogzenuw schade oploopt hetgeen leidt tot verlies van het gezichtsvermogen). Een aantal patiënten lijdt eveneens aan choroïdoretinitis (ontsteking van het vaatvlies en netvlies in het oog). De oogproblemen die gepaard gaan met de oogziekte vinden plaats bij een chronische zware infectie. Bij deze oogproblemen heeft de patiënt last van jeuk en irritatie aan het oogbindvlies. De oogproblemen ontwikkelen zich langzaam maar breiden wel uit waardoor de patiënt uiteindelijk blind wordt.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van onchocerciasis zijn:

• Ernstige jeuk en huiduitslag die niet verbeteren met gebruikelijke behandelingen
• Toename van huidverkleuringen en knobbeltjes, vooral in de huidplooien
• Verslechtering van gezichtsvermogen of symptomen zoals pijn en irritatie in de ogen
• Snelle progressie van symptomen zoals conjunctivitis, keratitis, of uveïtis die leiden tot visuele stoornissen of verlies van gezichtsvermogen

Deze symptomen duiden op een ernstigere vorm van de ziekte en vereisen onmiddellijke medische evaluatie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

In endemische gebieden gebeurt de diagnose vaak klinisch. Via een huidbiopsie zijn de larven microscopisch te identificeren. De arts voert eveneens een bloedonderzoek uit en hierbij is een toestand van eosinofilie (toeneming van het aantal eosinofiele cellen in het bloed) merkbaar. Verder is een spleetlamponderzoek van de ogen nuttig, want dit oogonderzoek onthult de aanwezigheid van larven.

Differentiële diagnose

De tropische aandoening verwart de arts soms met enkele andere aandoeningen, omdat het klinisch beeld hiervan de symptomenreeks van onchocerciasis nabootst.

• lepra
• [ARTIKEL=177935]lichen planus (symptomen aan mond, huid, geslachtsorganen, nagels en/of hoofdhuid)
• [ARTIKEL=177253]Loa loa-infectie (infectie met zwelling rond gewrichten en [ARTIKEL=185722]oogworm)
• lymfatische filariasis ([ARTIKEL=189651]griepachtige symptomen en verstopte lymfevaten)
• pinta (bacteriële infectie met goedaardige huidletsels)
• [ARTIKEL=170503]schurft (besmettelijke aandoening veroorzaakt door een mijt)
• [ARTIKEL=172005]syfilis
• treponematose (endemische syfilis)
• vertraagde overgevoeligheidsreacties
• [ARTIKEL=184406]vitamine A-tekort
• [ARTIKEL=183109]voedselallergie

Behandeling van larven van de worm via anthelminthicum

Ivermectine is een zogenaamd [ARTIKEL=172620]anthelminthicum (wormdodend medicijn) dat de arts inzet bij de behandeling van onchocerciasis. Dit medicijn doodt larven en voorkomt dat deze binnen zes tot twaalf maanden terugkeren. Het geneesmiddel heeft weinig effect op volwassen wormen, dus een jaarlijkse (of halfjaarlijkse) herbehandeling is nodig. De herbehandeling is tien tot vijftien jaar nodig, want zolang blijft de worm leven. Bij patiënten die geïnfecteerd zijn met Loa loa (parasitaire worm die zwelling rond de gewrichten en een oogworm veroorzaakt), kan Ivermectine af en toe ernstige allergische reacties veroorzaken, waaronder een toxische encefalopathie (gevaarlijke hersenaandoening).

Prognose

De prognose van onchocerciasis hangt af van de ernst van de infectie en de snelheid waarmee de behandeling begint.

Bij een tijdige behandeling met ivermectine kunnen de symptomen aanzienlijk verbeteren en kan verdere progressie worden vertraagd. Langdurige behandeling kan noodzakelijk zijn om herinfectie te voorkomen en om de levensduur van de wormen in het lichaam te verminderen.

Zonder behandeling kunnen ernstige complicaties zoals blijvende blindheid en chronische huidproblemen optreden, wat de levenskwaliteit van de patiënt ernstig kan beïnvloeden. Het succes van de behandeling hangt ook af van de toegang tot en de naleving van het behandelingsregime in endemische gebieden.

Complicaties

Complicaties van onchocerciasis kunnen omvatten:

• Blindheid of ernstige visuele beperking door beschadiging van het oogweefsel
• Chronische huidinfecties en huidverkleuringen die niet reageren op standaardbehandelingen
• Allergische reacties op dode larven in de huid of ogen, die ernstige ontstekingen en zwellingen kunnen veroorzaken
• Neurologische complicaties zoals encefalopathie bij patiënten die ook geïnfecteerd zijn met Loa loa

Deze complicaties kunnen leiden tot aanzienlijke gezondheidsproblemen en impact op de levenskwaliteit van de patiënt, en benadrukken het belang van vroege detectie en adequate behandeling van de ziekte.

Preventie infectieziekte

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft sinds 1974 in West-Afrika een programma opgericht om de zwarte vliegen te bestrijden. In 1989 kwam een massabehandeling met ivermectine op gang. Hierdoor is het aantal infecties verlaagd en komen minder complicaties voor.

Lees verder

• Oogwormen: Soorten en symptomen van worminfectie aan ogen