Onchocerciasis: Infectieziekte met symptomen aan huid & ogen

Onchocerciasis is een parasitaire infectieziekte veroorzaakt door de worm Onchocerca volvulus. Deze ziekte komt vooral voor in bepaalde gebieden van Amerika en Afrika. Door herhaalde blootstelling aan beten van de zwarte vlieg komen larven in het lichaam terecht, die vervolgens uitgroeien tot een worm. De dood van de larven veroorzaakt symptomen aan de ogen en huid in combinatie met ernstige jeuk. Via een wormdodend medicijn kan de tropische aandoening goed worden behandeld, maar een lange herbehandeling is wel nodig. Onchocerciasis is ook bekend als “rivierblindheid” omdat de zwarte vliegen die de worm overbrengen, broeden in snelstromende beken en rivieren.

Synoniemen onchocerciasis
Epidemiologie
Oorzaken: Herhaalde beten van zwarte vliegen
Risicofactoren
Symptomen
Alarmsymptomen
Diagnose en onderzoeken
Behandeling van larven van de worm via anthelminthicum
Prognose
Complicaties
Preventie infectieziekte
Praktische tips voor het leven / omgaan met onchocerciasis
Beheer van huid- en oogklachten
Sociale en emotionele ondersteuning
Misvattingen rond onchocerciasis
Onchocerciasis komt alleen voor in afgelegen gebieden
De ziekte tast alleen de huid aan
Muggen zijn de boosdoeners bij de verspreiding
Onchocerciasis leidt altijd tot blindheid
De ziekte is niet te behandelen
Huidproblemen bij onchocerciasis zijn ongevaarlijk
Preventie is onmogelijk zonder vaccin

Synoniemen onchocerciasis

Onchocerciasis is eveneens gekend onder deze synoniemen

onchocerciase
rivierblindheid
volvulosis
ziekte van Robles

Epidemiologie

Onchocerciasis treft wereldwijd ongeveer 25 miljoen mensen, waarvan 300.000 blind en 800.000 slechtziend zijn. Na trachoom (ernstige oogbindvliesontsteking) is dit de meest voorkomende vorm van blindheid als gevolg van een infectie. De meeste patiënten bevinden zich in West- en Centraal-Afrika en Centraal- en Zuid-Amerika en Jemen. Ongeveer 120 miljoen mensen lopen risico op het krijgen van deze tropische aandoening. De ziekte kent tot slot geen seksuele, raciale of leeftijdsvoorliefde.

Oorzaken: Herhaalde beten van zwarte vliegen

Onchocerciasis is het gevolg van een besmetting met de parasitaire worm Onchocerca volvulus. De overdracht gebeurt door zwarte vliegen van het geslacht Simulium, die tijdens de dag bijten. Deze zwarte vliegen broeden in snelstromende rivieren en beken, meestal in afgelegen dorpen in de buurt van vruchtbaar land, waar mensen afhankelijk zijn van de landbouw. De besmetting van de parasitaire ooginfectie treedt op wanneer de larven in mensen terechtkomen door blootstelling aan herhaalde beten van een besmette zwarte vlieg. De wormen rijpen in twee tot vier maanden en leven meer dan vijftien jaar. Volwassen wormen bereiken een lengte tot vijftig centimeter maar zijn minder dan 0,5 mm in diameter. De wormen leven in onderhuidse knobbeltjes, vooral in benige uitsteeksels. Deze wormen, die zich in het onderhuidse weefsel bevinden, produceren duizenden larven die zich in de huid en het oog verplaatsen. In de huid bevinden zich vervolgens enorme aantallen microfilariën (larven) die mogelijk de ogen binnenvallen. Levende larven veroorzaken relatief weinig schade, maar dode parasieten leiden tot ernstige allergische reacties.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor onchocerciasis zijn:

Leven in endemische gebieden waar zwarte vliegen voorkomen
Blootstelling aan besmette zwarte vliegen, vooral in afgelegen dorpen in de buurt van vruchtbaar land
Onbeschermde blootstelling aan rivier- en beekwater, waar zwarte vliegen broeden
Gebrek aan preventieve gezondheidszorg en behandelprogramma’s in getroffen gebieden

Mensen die in deze risicogebieden wonen, lopen een verhoogd risico op infectie, vooral als ze niet beschermd zijn tegen vliegbeten en niet deelnemen aan de beschikbare behandelingsprogramma’s.

Symptomen

Huid

De symptomen beginnen meestal ongeveer één tot drie jaar na het oplopen van de besmetting. In eerste instantie heeft de patiënt last van ernstige, gegeneraliseerde jeuk (pruritus), wat gepaard gaat met netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op het huidoppervlak) en snel verdwijnend oedeem. Onder de huid verschijnen knobbeltjes. Bij een donker huidtype vinden huidverkleuringen plaats. Na verloop van tijd vinden meer chronische inflammatoire veranderingen plaats waarbij een ruwe huid (luipaardhuid) ontstaat die niet meer elastisch is. Losse huidplooien in de lies (hangende liezen) en vergrote lymfeklieren zijn andere kenmerken van onchocerciasis.

Rode ogen bij conjunctivitis / Bron: Marco Mayer, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0)

Ogen

In het oog veroorzaken dode larven een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis), scleroserende keratitis (hoornvliesontsteking), uveïtis (type oogontsteking waarbij de middelste laag ontstoken is) en secundaire glaucoom (verhoogde oogdruk waarbij mogelijk de oogzenuw schade oploopt hetgeen leidt tot verlies van het gezichtsvermogen). Een aantal patiënten lijdt eveneens aan choroïdoretinitis (ontsteking van het vaatvlies en netvlies in het oog). De oogproblemen die gepaard gaan met de oogziekte vinden plaats bij een chronische zware infectie. Bij deze oogproblemen heeft de patiënt last van jeuk en irritatie aan het oogbindvlies. De oogproblemen ontwikkelen zich langzaam maar breiden wel uit waardoor de patiënt uiteindelijk blind wordt.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van onchocerciasis zijn:

Ernstige jeuk en huiduitslag die niet verbeteren met gebruikelijke behandelingen
Toename van huidverkleuringen en knobbeltjes, vooral in de huidplooien
Verslechtering van gezichtsvermogen of symptomen zoals pijn en irritatie in de ogen
Snelle progressie van symptomen zoals conjunctivitis, keratitis, of uveïtis die leiden tot visuele stoornissen of verlies van gezichtsvermogen

Deze symptomen duiden op een ernstigere vorm van de ziekte en vereisen onmiddellijke medische evaluatie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

In endemische gebieden gebeurt de diagnose vaak klinisch. Via een huidbiopsie zijn de larven microscopisch te identificeren. De arts voert eveneens een bloedonderzoek uit en hierbij is een toestand van eosinofilie (toeneming van het aantal eosinofiele cellen in het bloed) merkbaar. Verder is een spleetlamponderzoek van de ogen nuttig, want dit oogonderzoek onthult de aanwezigheid van larven.

Differentiële diagnose

De tropische aandoening verwart de arts soms met enkele andere aandoeningen, omdat het klinisch beeld hiervan de symptomenreeks van onchocerciasis nabootst.

Behandeling van larven van de worm via anthelminthicum

Ivermectine is een zogenaamd [ARTIKEL=172620]anthelminthicum (wormdodend medicijn) dat de arts inzet bij de behandeling van onchocerciasis. Dit medicijn doodt larven en voorkomt dat deze binnen zes tot twaalf maanden terugkeren. Het geneesmiddel heeft weinig effect op volwassen wormen, dus een jaarlijkse (of halfjaarlijkse) herbehandeling is nodig. De herbehandeling is tien tot vijftien jaar nodig, want zolang blijft de worm leven. Bij patiënten die geïnfecteerd zijn met Loa loa (parasitaire worm die zwelling rond de gewrichten en een oogworm veroorzaakt), kan Ivermectine af en toe ernstige allergische reacties veroorzaken, waaronder een toxische encefalopathie (gevaarlijke hersenaandoening).

Prognose

De prognose van onchocerciasis hangt af van de ernst van de infectie en de snelheid waarmee de behandeling begint.

Bij een tijdige behandeling met ivermectine kunnen de symptomen aanzienlijk verbeteren en kan verdere progressie worden vertraagd. Langdurige behandeling kan noodzakelijk zijn om herinfectie te voorkomen en om de levensduur van de wormen in het lichaam te verminderen.

Zonder behandeling kunnen ernstige complicaties zoals blijvende blindheid en chronische huidproblemen optreden, wat de levenskwaliteit van de patiënt ernstig kan beïnvloeden. Het succes van de behandeling hangt ook af van de toegang tot en de naleving van het behandelingsregime in endemische gebieden.

Complicaties

Complicaties van onchocerciasis kunnen omvatten:

Blindheid of ernstige visuele beperking door beschadiging van het oogweefsel
Chronische huidinfecties en huidverkleuringen die niet reageren op standaardbehandelingen
Allergische reacties op dode larven in de huid of ogen, die ernstige ontstekingen en zwellingen kunnen veroorzaken
Neurologische complicaties zoals encefalopathie bij patiënten die ook geïnfecteerd zijn met Loa loa

Deze complicaties kunnen leiden tot aanzienlijke gezondheidsproblemen en impact op de levenskwaliteit van de patiënt, en benadrukken het belang van vroege detectie en adequate behandeling van de ziekte.

Preventie infectieziekte

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft sinds 1974 in West-Afrika een programma opgericht om de zwarte vliegen te bestrijden. In 1989 kwam een massabehandeling met ivermectine op gang. Hierdoor is het aantal infecties verlaagd en komen minder complicaties voor.

Praktische tips voor het leven / omgaan met onchocerciasis

Beheer van huid- en oogklachten

Onchocerciasis, ook wel rivierblindheid genoemd, kan leiden tot ernstige huid- en oogproblemen. Het is essentieel om de huid goed te verzorgen en te beschermen tegen infecties, omdat de ziekte de huid kan aantasten en jeuk kan veroorzaken. Het dragen van beschermende kleding en het vermijden van overmatige blootstelling aan zonlicht kan de huidklachten helpen verminderen. Bij oogproblemen is het belangrijk om regelmatig oogonderzoek te ondergaan, omdat de ziekte blindheid kan veroorzaken. Het dragen van zonnebrillen kan ook nuttig zijn om de ogen te beschermen tegen het fel zonlicht en stof. Patiënten kunnen baat hebben bij het gebruik van antibiotica en andere medicatie die door een arts worden voorgeschreven om de infectie te behandelen en de symptomen te beheersen.

Sociale en emotionele ondersteuning

De impact van onchocerciasis op het sociale leven kan aanzienlijk zijn, vooral als er zichtbare huidlaesies of oogproblemen optreden. Het is belangrijk om steun te zoeken bij familie, vrienden of een therapeut om met de sociale en emotionele gevolgen van de ziekte om te gaan. De ziekte kan gevoelens van schaamte of stigmatisering met zich meebrengen, dus het hebben van een steunnetwerk kan essentieel zijn. Het bespreken van de ziekte met anderen, of het nu met een zorgverlener of andere patiënten is, kan helpen om angst te verminderen en copingstrategieën te ontwikkelen. Door openlijk over de ziekte te praten, kan men ook bewustzijn creëren over de ziekte, wat kan leiden tot meer begrip in de gemeenschap.

Misvattingen rond onchocerciasis

Onchocerciasis, ook wel rivierblindheid genoemd, is een parasitaire infectie die wordt veroorzaakt door de worm Onchocerca volvulus. De ziekte wordt overgedragen door de beet van geïnfecteerde zwarte vliegen en kan leiden tot huid- en oogproblemen. Er bestaan echter veel misvattingen over deze aandoening en de gevolgen ervan.

Onchocerciasis komt alleen voor in afgelegen gebieden

Hoewel onchocerciasis voornamelijk voorkomt in tropische regio’s, zoals delen van Afrika en Latijns-Amerika, betekent dit niet dat de ziekte zich niet elders kan verspreiden. Reizen en migratie kunnen een rol spelen bij de verspreiding van de parasiet naar andere gebieden, vooral wanneer de juiste preventieve maatregelen niet worden genomen.

De ziekte tast alleen de huid aan

Naast ernstige huidklachten kan onchocerciasis ook leiden tot oogaandoeningen, wat uiteindelijk tot blindheid kan leiden. De parasieten migreren door het lichaam en veroorzaken ontstekingen in verschillende weefsels, waaronder de ogen. Daarom wordt de ziekte ook rivierblindheid genoemd.

Muggen zijn de boosdoeners bij de verspreiding

In tegenstelling tot veel andere tropische ziekten, zoals malaria, wordt onchocerciasis niet verspreid door muggen, maar door de beet van geïnfecteerde zwarte vliegen van het geslacht Simulium. Deze vliegen leven vaak in de buurt van snelstromende rivieren, wat bijdraagt aan de verspreiding van de ziekte in bepaalde gebieden.

Onchocerciasis leidt altijd tot blindheid

Hoewel onbehandelde gevallen uiteindelijk blindheid kunnen veroorzaken, krijgt niet elke patiënt te maken met ernstige oogcomplicaties. De ernst van de ziekte hangt af van factoren zoals de duur van de infectie, het aantal parasieten en het immuunsysteem van de patiënt. Vroege behandeling kan ernstige complicaties voorkomen.

De ziekte is niet te behandelen

Onchocerciasis kan effectief worden behandeld met geneesmiddelen zoals ivermectine. Dit medicijn doodt de larvale stadia van de parasiet en helpt symptomen onder controle te houden. In gemeenschappen waar de ziekte endemisch is, worden massabehandelingsprogramma’s uitgevoerd om de verspreiding van de infectie te beperken.

Huidproblemen bij onchocerciasis zijn ongevaarlijk

Hoewel huidklachten vaak als minder ernstig worden beschouwd dan oogproblemen, kunnen ze grote gevolgen hebben. De ziekte kan leiden tot chronische huidaandoeningen, zoals hevige jeuk, huidverdikking en pigmentveranderingen. Dit kan niet alleen fysiek ongemak veroorzaken, maar ook sociale en psychologische gevolgen hebben.

Preventie is onmogelijk zonder vaccin

Hoewel er geen vaccin bestaat tegen onchocerciasis, zijn er wel effectieve preventieve maatregelen. Het gebruik van insectenwerende middelen, het dragen van beschermende kleding en het vermijden van gebieden met veel zwarte vliegen kunnen het risico op infectie verminderen. Daarnaast helpt de massale toediening van ivermectine in endemische gebieden om de ziekte onder controle te houden.

Lees verder

Oogwormen: Soorten en symptomen van worminfectie aan ogen