Hyperparathyroïdie: Overactieve bijschildklier
Hyperparathyroïdie, ook bekend als hyperparathyreoïdie of parathyreotoxicose, is een aandoening waarbij de bijschildklieren te veel parathyroïdhormoon (PTH) produceren. Dit gebeurt meestal als gevolg van een tekort aan calcium in het bloed of door een goedaardig gezwel van de bijschildklier. De verhoogde productie van PTH leidt tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed, wat kan resulteren in symptomen zoals vermoeidheid, botproblemen en frequent urineren. Behandeling is niet altijd noodzakelijk, maar kan bestaan uit zelfzorgmaatregelen, medicatie of een operatie.- Epidemiologie
- Prevalentie en incidentie
- Leeftijd en geslacht
- Geografische variatie
- Mechanisme
- Rol van het parathyroïd hormoon (PTH)
- Primaire hyperparathyroïdie
- Secundaire hyperparathyroïdie
- Oorzaken van hyperparathyroïdie
- Risicofactoren voor hyperparathyroïdie
- Genetische predispositie
- Leeftijd en geslacht
- Nierfalen
- Risicogroepen
- Ouderen
- Vrouwen na de menopauze
- Patiënten met nierziekten
- Vormen van hyperparathyroïdie
- Symptomen van verhoogd calcium in het bloed
- Alarmsymptomen
- Hypercalciëmie symptomen
- Botafwijkingen
- Renale complicaties
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling
- Prognose
- Primaire hyperparathyroïdie
- Secundaire hyperparathyroïdie
- Langdurige gevolgen
- Complicaties
- Preventie
- Vitaminen en voeding
- Nierfunctie monitoren
- Behandeling van risicofactoren
- Praktische tips voor het leven met / omgaan met hyperparathyroïdie
- Zorg voor voldoende calcium en vitamine D
- Pas je fysieke activiteit aan
- Controleer je nierfunctie
- Volg controleafspraken op
- Let op symptomen van botbreuken
- Beperk het gebruik van bepaalde medicijnen
- Pas je voeding aan voor optimale botgezondheid
- Zoek psychologische ondersteuning
- Speciale aandachtspunten voor hyperparathyroïdie
- Let op nierstenen
- Beheer je gewicht
- Overweeg een operatie bij ernstige gevallen
- Beperk het gebruik van fosforhoudende dranken
- Overweeg vitamine K voor botgezondheid
- Misvattingen rond hyperparathyroïdie
- Hyperparathyroïdie komt alleen voor bij ouderen
- Hyperparathyroïdie veroorzaakt altijd merkbare symptomen
- Hyperparathyroïdie is altijd te wijten aan een tumor
- Hyperparathyroïdie leidt altijd tot hoge calciumspiegels in het bloed
- Hyperparathyroïdie kan niet worden behandeld
- Hyperparathyroïdie leidt altijd tot botproblemen
- Een operatie is altijd vereist bij hyperparathyroïdie
- Hyperparathyroïdie heeft geen invloed op andere organen
Epidemiologie
De epidemiologie van hyperparathyroïdie betreft het bestuderen van de frequentie en spreiding van de aandoening binnen verschillende bevolkingsgroepen. De aandoening komt vaak voor, maar de prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en de specifieke vorm van hyperparathyroïdie.Prevalentie en incidentie
Hyperparathyroïdie komt wereldwijd voor, met een geschatte prevalentie van ongeveer 1 tot 2% in de algemene bevolking. De incidentie is hoger bij vrouwen en neemt toe met de leeftijd. Er zijn verschillende vormen van de aandoening, waaronder primaire en secundaire hyperparathyroïdie, waarbij de primaire vorm vaker voorkomt bij oudere volwassenen.Leeftijd en geslacht
De prevalentie van primaire hyperparathyroïdie neemt toe naarmate mensen ouder worden, vooral bij vrouwen na de menopauze. Bij deze groep is de kans op het ontwikkelen van de aandoening groter door hormonale veranderingen die de calcium- en fosfaatbalans beïnvloeden.Geografische variatie
Er zijn verschillen in de prevalentie van hyperparathyroïdie afhankelijk van de geografische locatie, wat deels te maken heeft met dieetfactoren, zoals de inname van calcium en vitamine D. In sommige gebieden is de prevalentie lager vanwege een beter beheer van vitamine D-tekorten.Mechanisme
Het mechanisme van hyperparathyroïdie hangt samen met de abnormale werking van de bijschildklieren, die de productie van parathyroïd hormoon (PTH) reguleren. PTH speelt een cruciale rol in het handhaven van de calcium- en fosfaatbalans in het lichaam.Rol van het parathyroïd hormoon (PTH)
PTH stimuleert de afgifte van calcium uit de botten en verhoogt de calciumabsorptie in de nieren en darmen. In normale omstandigheden wordt PTH afgescheiden in reactie op lage calciumspiegels in het bloed. Bij hyperparathyroïdie wordt PTH te veel geproduceerd, wat leidt tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie).Primaire hyperparathyroïdie
Bij primaire hyperparathyroïdie is er sprake van een autonome productie van PTH door een of meer van de bijschildklieren, vaak als gevolg van een goedaardige tumor (adenoom). Dit leidt tot chronische verhogingen van de calciumspiegels.Secundaire hyperparathyroïdie
Secundaire hyperparathyroïdie is meestal het gevolg van een langdurige, lage calciumspiegel, vaak door nierfalen of vitamine D-tekort. In dit geval proberen de bijschildklieren de calciumspiegels te verhogen, maar de onderliggende oorzaak moet eerst worden aangepakt.Oorzaken van hyperparathyroïdie
In de hals bevinden zich vier kleine bijschildklieren, die verantwoordelijk zijn voor het reguleren van calcium, fosfor en vitamine D in het lichaam door middel van de productie van parathyroïdhormoon (PTH).Oorzaken binnen de Bijschildklieren
Een veelvoorkomende oorzaak van hyperparathyroïdie is een klein goedaardig gezwel, ook wel adenoom genoemd, in één van de bijschildklieren. Wanneer een of meerdere bijschildklieren vergroot zijn, kan dit eveneens leiden tot een overproductie van PTH. In zeldzame gevallen kan hyperparathyroïdie ontstaan door bijschildklierkanker.
Oorzaken buiten de Schildklieren
Bepaalde medische aandoeningen kunnen leiden tot een laag calciumgehalte in het bloed (hypocalciëmie) of een verhoogd fosfaatniveau (hyperfosfatemie), wat kan resulteren in hyperparathyroïdie. Dit kan het gevolg zijn van:
- Aandoeningen die het lichaam verhinderen om fosfaat effectief uit te scheiden
- Nierfalen ()
- Onvoldoende calcium in de voeding: Een tekort aan calcium stimuleert de productie van PTH, wat leidt tot verhoogde calciumspiegels in het bloed
- Problemen met het absorberen van voedingsstoffen uit voedsel ([ARTIKEL=190395]malabsorptie)
- Verhoogde calciumuitscheiding in de urine (hypercalciurie)
- Tekort aan vitamine D (), wat vaak voorkomt bij kinderen met een ongevarieerd dieet of ouderen met onvoldoende blootstelling aan [ARTIKEL=190028]zonlicht
Risicofactoren voor hyperparathyroïdie
Hyperparathyroïdie komt vaker voor bij mensen boven de zestig jaar, maar kan ook jongvolwassenen treffen. De aandoening is zeer zeldzaam bij kinderen. Vrouwen hebben een hogere kans op hyperparathyroïdie dan mannen. Daarnaast verhoogt radiotherapie aan het hoofd- en nekgebied het risico op deze aandoening.Genetische predispositie
Er zijn genetische factoren die het risico op het ontwikkelen van hyperparathyroïdie verhogen. Bijvoorbeeld, bij patiënten met familiaire gevallen van de aandoening of bij syndromen zoals het multiple endocriene neoplasma (MEN) type 1 of 2, komt hyperparathyroïdie vaker voor.Leeftijd en geslacht
Vrouwen hebben een verhoogd risico op primaire hyperparathyroïdie, vooral na de menopauze, wanneer de productie van oestrogeen afneemt. De aandoening komt vaker voor bij ouderen, vooral boven de 60 jaar.Nierfalen
Secundaire hyperparathyroïdie wordt vaak gezien bij patiënten met chronisch nierfalen. Wanneer de nieren niet goed functioneren, kan de calciumspiegel in het bloed dalen, wat de bijschildklieren stimuleert om PTH te produceren.Risicogroepen
Er zijn bepaalde groepen patiënten die meer kans hebben om hyperparathyroïdie te ontwikkelen, afhankelijk van hun leeftijd, geslacht, medische geschiedenis en genetische factoren.Ouderen
Ouderen lopen een groter risico op het ontwikkelen van primaire hyperparathyroïdie, vooral wanneer ze bepaalde risicofactoren zoals een lage vitamine D-inname of nierfunctieproblemen hebben.Vrouwen na de menopauze
Vrouwen, vooral na de menopauze, vertonen een verhoogd risico op primaire hyperparathyroïdie. Hormonale veranderingen beïnvloeden de calcium- en botdichtheid, wat de werking van de bijschildklieren kan verstoren.Patiënten met nierziekten
Patiënten met chronische nierziekten of nierfalen hebben een verhoogd risico op secundaire hyperparathyroïdie, omdat de nieren een cruciale rol spelen in de calciumhomeostase.Vormen van hyperparathyroïdie
Primaire HyperparathyroïdieBij primaire hyperparathyroïdie is er sprake van een overmatige productie van PTH door de bijschildklieren, wat soms zonder symptomen kan verlopen. Het is de derde meest voorkomende endocriene aandoening, vooral bij postmenopauzale vrouwen.
Secundaire Hyperparathyroïdie
Secundaire hyperparathyroïdie ontstaat als reactie op een laag calciumgehalte, vaak veroorzaakt door aandoeningen aan de nieren, lever of darmen. De bijschildklieren produceren meer PTH om het calciumgehalte in het bloed te verhogen.
Tertiaire Hyperparathyroïdie
Bij tertiaire hyperparathyroïdie is er sprake van een autonome afscheiding van PTH, meestal als gevolg van chronische nierziekte. Zelfs na behandeling van hypocalciëmie kunnen de bijschildklieren autonoom blijven functioneren, wat leidt tot hypercalciëmie. Deze aandoening kan aanhouden na een niertransplantatie.
Symptomen van verhoogd calcium in het bloed
Hyperparathyroïdie wordt vaak gediagnosticeerd voordat symptomen optreden. De symptomen zijn meestal het gevolg van schade aan organen door een hoog calciumniveau in het bloed (hypercalciëmie) of verlies van calcium uit de botten. Symptomen kunnen mild zijn of ernstig variëren en ontwikkelen zich vaak geleidelijk. Mogelijke symptomen zijn:- Botpijn of gevoeligheid in de botten en gewrichtspijn
- Buikpijn
- Depressie en vergeetachtigheid
- Verhoogde urineproductie (polyurie) en frequent urineren (pollakisurie)
- Verminderde nierfunctie
- Fragiele botten die gemakkelijk breken, vooral in de ledematen en de wervelkolom
- Misselijkheid, braken en verlies van eetlust
- Nierstenen
- Obstipatie
- Vermoeidheid, algemeen ziek gevoel en zwakte
Alarmsymptomen
Hyperparathyroïdie kan verschillende alarmsymptomen veroorzaken, die variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en het type hyperparathyroïdie.Hypercalciëmie symptomen
Een verhoogd calciumgehalte in het bloed kan leiden tot symptomen zoals vermoeidheid, zwakte, botpijn, nierstenen, en gastro-intestinale klachten zoals misselijkheid en constipatie.Botafwijkingen
Chronische hyperparathyroïdie kan leiden tot osteoporose of botverlies, wat kan resulteren in botbreuken of ernstige botpijn. Dit komt vaak voor bij patiënten met langdurige verhoogde PTH-spiegels.Renale complicaties
Patiënten met hyperparathyroïdie kunnen nierstenen ontwikkelen door de verhoogde calciumafgifte in de urine. In ernstige gevallen kan dit leiden tot nierinsufficiëntie.Diagnose en onderzoeken
De diagnose hyperparathyroïdie wordt gesteld door middel van bloedonderzoek en urineonderzoek. Dit helpt bij het identificeren van overactieve bijschildklieren. Verder kunnen röntgenfoto's van de botten en een botdichtheidsmeting nuttig zijn om botverlies, breuken of osteomalacie op te sporen. Radiografisch onderzoek, zoals echografie of een CT-scan van de nieren of urinewegen, kan helpen bij het identificeren van verstoppingen of kalkafzettingen.Behandeling
De behandeling van hyperparathyroïdie hangt af van de ernst en de oorzaak van de aandoening. Bij een mild verhoogd calciumgehalte zonder symptomen kan medische behandeling vaak worden vermeden, hoewel opvolging noodzakelijk blijft. Mogelijke behandelingen zijn:- Chirurgische verwijdering van de overactieve bijschildklieren (meestal voor patiënten jonger dan vijftig jaar of bij een zeer hoog calciumgehalte)
- Verhoogde vloeistofinname om de vorming van nierstenen te voorkomen
- Toediening van oestrogeen voor vrouwen in de menopauze
- Verhoging van fysieke activiteit
- Vermijden van het gebruik van Thiazidediuretica, een type plaspil
Indien hyperparathyroïdie het gevolg is van een tekort aan vitamine D, worden vitamine D-supplementen voorgeschreven.
Als hyperparathyroïdie voortkomt uit nierfalen, kan de behandeling bestaan uit extra calcium (calciumsupplementen), vitamine D, het vermijden van fosfaat in de voeding, gebruik van het geneesmiddel cinacalcet (Sensipar), nierdialyse, niertransplantatie of bijschildklierchirurgie bij een extreem hoge productie van bijschildklierhormonen.
Prognose
De prognose voor patiënten met hyperparathyroïdie hangt sterk af van het type aandoening, de snelheid van diagnose en het gebruik van behandelingsopties.Primaire hyperparathyroïdie
Wanneer goed gediagnosticeerd en behandeld, is de prognose voor primaire hyperparathyroïdie meestal goed. Chirurgische verwijdering van de aangedane bijschildklier(en) leidt vaak tot een significante verbetering van de symptomen en normalisering van de calciumspiegels.Secundaire hyperparathyroïdie
De prognose voor secundaire hyperparathyroïdie is afhankelijk van de behandeling van de onderliggende aandoening, zoals nierziekte of vitamine D-tekort. Het verbeteren van de nierfunctie of het aanvullen van vitamine D kan de PTH-niveaus helpen stabiliseren.Langdurige gevolgen
Als hyperparathyroïdie onbehandeld blijft, kunnen er langdurige complicaties optreden, zoals nierfalen, botafwijkingen en cardiovasculaire problemen. Daarom is tijdige interventie cruciaal.Complicaties
Langdurige onbehandelde hyperparathyroïdie kan leiden tot ernstige complicaties, zoals:- Chronische nierziekte
- Hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten
- Nierstenen
- Zwakkere, vervormde of gebroken botten
Na bijschildklierchirurgie kunnen er complicaties optreden zoals hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklieren) en beschadiging van zenuwen die de stembanden aansteken. Bij primaire hyperparathyroïdie kan ook hypermagnesiëmie optreden, waarbij het magnesiumgehalte in het bloed verhoogd is.
