Relapsing fever: Aandoeningen met terugkerende koorts

Relapsing fevers zijn aandoeningen waarbij een patiënt een infectie met koorts heeft waarbij hij duidelijk herstelt, maar na één week of langer één of meer recidieven krijgt met opnieuw koorts. De relapsing fevers worden veroorzaakt door spirocheten (bacteriën met een spiraalvormige structuur) van het geslacht Borrelia, die zowel via teken als via luizen worden overgedragen. Zowel relapsing fever door luizen als relapsing fever door teken zijn aandoeningen met herhaalde koortsaanvallen, vaak vergezeld van bijkomende symptomen. De behandeling verloopt met antibiotica en ondersteunende therapieën.

• Relapsing fever door luizen
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Symptomen
• Relapsing fever door teken
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van aandoeningen met terugkerende koorts
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Relapsing fever door luizen

Epidemiologie

Klassiek is relapsing fever een epidemische ziekte in het leger, in sloppenwijken, bij gevangenen en vluchtelingenkampen in Azië, Afrika, en Midden- en Zuid-Amerika. Het is echter ook endemisch in de hooglanden van Ethiopië, Jemen en Bolivia. Luizen worden van persoon tot persoon verspreid als mensen in verarmde omstandigheden in nauw contact leven.

Oorzaken

Relapsing fever door luizen (veroorzaakt door Borrelia recurrentis) wordt verspreid door lichaamsluizen en alleen mensen worden getroffen. Geïnfecteerde luizen worden verpletterd door te krabben, waardoor de spirocheten door de huid binnen kunnen dringen.

Symptomen

De symptomen beginnen drie tot tien dagen nadat de patiënt besmet is, en bestaan uit een hoge koorts met een abrupt begin met rigor (stijfheid), gegeneraliseerde myalgie (spierpijn), artralgie (gewrichtspijn), rillingen, zweten, misselijkheid, braken, meningisme en hoofdpijn. De koorts houdt gewoonlijk drie tot zes dagen aan. Verder is een huiduitslag met onderhuidse puntbloedingen (petechiën) of grotere bloedingen mogelijk. De algemene toestand verslechtert dan, met een versnelde hartslag (tachycardie), milde tachypneu (versnelde ademhaling), delirium (acute verwardheid met wijzigingen in de hersenfunctie), hepatosplenomegalie (vergroting van de lever en vergroting van de milt) (met het risico op een gescheurde milt), geelzucht, bloedingsproblemen en een instorting van de bloedsomloop. De symptomen nemen in intensiteit toe gedurende gemiddeld vijf dagen en nemen af naarmate het pathogene agens uit het bloed verdwijnt. Hoewel er op dat moment geen volledig herstel kan plaatsvinden, ervaart de meerderheid van de patiënten in de eerste week na de ziekte één of meer periodes waarbij de intensiteit van de klachten afneemt. Na circa twee weken presenteert de patiënt zich opnieuw met koorts die veelal milder is dan de eerste koortsaanvallen. De ernst van de ziekte varieert enorm, en sommige patiënten hebben slechts milde symptomen. Bij sommige epidemieën is de mortaliteit echter hoger dan 50%.

Relapsing fever door teken

Epidemiologie

Deze ziekte komt vooral voor in landen waar traditionele lemen hutten als onderdak worden gebruikt. Relapsing fever door teken is een veelvoorkomende oorzaak van een koortsziekte in delen van Afrika, Spanje, Saoedi-Arabië, Azië en bepaalde gebieden in het westen van de Verenigde Staten en Canada. De meeste patiënten worden genoteerd in de zomermaanden wanneer meer mensen op vakantie zijn en slapen in hutten waar een geïnfecteerd knaagdier aanwezig is. Ook in de wintermaanden komt de ziekte vaker voor omdat mensen dan een hut verwarmen waardoor de teken actief worden die rusten in muren en het houtwerk.

Oorzaken

Relapsing fever door teken wordt veroorzaakt door Borrelia duttoni, Borrelia hermsii en Borrelia parkerii, en andere Borrelia-soorten, verspreid door zachte (argaside) teken van het geslacht Ornithodoros zoals Ornithodoros hermsi, O. parkeri en O. turicata. Knaagdieren zijn ook geïnfecteerd en mensen zijn incidentele gastheren. De teken leven in knaagdierenholen en voeden zich naar behoefte als het knaagdier slaapt. De spirocheten bevinden zich in het speeksel van de geïnfecteerde teek en komen via een tekenbeet bij mensen terecht.

Symptomen

Het klinisch beeld van de ziekte is over het algemeen vergelijkbaar met de door luizen overgebrachte ziekte, hoewel neurologische betrokkenheid vaker voorkomt. De belangrijkste symptomen van de infectieziekte zijn hoge koorts, hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn. De symptomen kunnen zich opnieuw voordoen, wat een koortsachtig patroon van koorts veroorzaakt dat ongeveer drie dagen duurt, gevolgd door zeven dagen zonder koorts, gevolgd door nog eens drie dagen koorts. Zonder antibioticabehandeling blijft dit proces zich meermaals herhalen.

Diagnose en onderzoeken

Spirocheten kunnen microscopisch worden geïdentificeerd in het bloed tijdens koortsepisoden. De organismen zijn talrijker in relapsing fever die door luizen wordt veroorzaakt.

Behandeling van aandoeningen met terugkerende koorts

De behandeling verloopt standaard met tetracycline of doxycycline, beiden antibiotica. Een ernstige Jarisch-Herxheimer-reactie treedt op bij veel patiënten, waardoor vaak intensieve verpleegkundige zorg en een intraveneuze (via een ader) vochttoediening vereist is. De Jarisch-Herxheimer-reactie houdt in dat er bij de patiënt een acute toeneming is van de verschijnselen in combinatie met koorts en een gevoel van ziek zijn korte tijd na inspuiting of inname van de medicijnen.

Prognose

Relapsing fever door luizen is potentieel ernstig en de dood treedt op bij 10% tot 40% van de patiënten zonder geschikte behandeling en bij 2-5% van de behandelde patiënten. Bij patiënten met relapsing fever door teken ervaren patiënten onbehandeld meerdere koortsperioden voordat de ziekte verdwijnt. Met de juiste behandeling herstellen de meeste patiënten binnen enkele dagen.

Complicaties

Bij zowel relapsing fever door luizen als relapsing fever door teken kan de koortsepisode mogelijk eindigen in een 'crisis'. Dit bestaat uit rillingen, gevolgd door intens zweten (hyperhidrose), een dalende lichaamstemperatuur en een lage bloeddruk (hypotensie). Deze fase heeft mogelijk de dood tot gevolg.

Preventie

Om de infecties te voorkomen, is het nodig om de vectoren (verspreiders van de infectieziekte) te elimineren. Teken leven jaren en blijven geïnfecteerd, waardoor de infectie wordt doorgegeven aan het nageslacht. Deze reservoirs van infectie moeten worden gecontroleerd door huizen met insecticiden te besproeien en door het aantal knaagdieren te verminderen. Patiënten die besmet zijn met luizen moeten worden ontluisd door zich te wassen met een geschikt insecticide (insect dodend medicijn). Daarnaast is het nodig om alle kleding grondig te desinfecteren.