Dood door onderkoeling: wat gebeurt er en hoe voelt het?

Bij onderkoeling daalt de lichaamstemperatuur zo sterk dat men hierdoor de dood kan vinden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer men ondergedompeld raakt in koud water. Hierdoor zal de hartslag dalen en de ademhaling langzamer worden. Doordat onvoldoende zuurstofrijk bloed de hersenen bereikt kan men hierdoor snel het bewustzijn verliezen. Indien men niet snel wordt opgewarmd zal onderkoeling leiden tot een hartstilstand en daarmee de dood. Bij onderkoeling worden drie stadia doorlopen.

Onderkoeling of hypothermie

• Wat is onderkoeling?
• Normale lichaamstemperatuur
• Wanneer wordt onderkoeling levensbedreigend?
• Hoe verloopt het onderkoelingsproces?
• Wat voel je bij dood door onderkoeling?

Wat is onderkoeling?

Onderkoeling is een toestand waarbij de centrale lichaamstemperatuur dusdanig is gedaald dat stofwisseling en daarmee de ademhaling en hartslag in gevaar komen. De centrale lichaamstemperatuur is de hoogst gemeten temperatuur in het midden van de romp. In wetenschappelijke termen wordt gesproken van hypothermie. Wanneer niet snel verandering wordt gebracht in deze toestand kan iemand als gevolg van onderkoeling komen te overlijden.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute onderkoeling en chronische onderkoeling. Van acute onderkoeling wordt gesproken wanneer iemand binnen enkele seconden onderkoeld raakt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer iemand in een wak valt en in ijskoud water terecht komt. Men spreekt van chronische onderkoeling wanneer de lichaamstemperatuur geleidelijk daalt, bijvoorbeeld wanneer iemand in te koud water aan het zwemmen is.

Normale lichaamstemperatuur

De normale lichaamstemperatuur ligt bij een mens tussen de 35,5 en 37,5 graden Celsius. Dit kan iets lager zijn tijdens de slaap en iets hoger tijdens fysieke inspanning. Reikt de lichaamstemperatuur boven de 37,5 graden dan wordt eerst gesproken van verhoging en later van koorts. Het 'maken van koorts' is een natuurlijke reactie van het lichaam wanneer het bijvoorbeeld vecht tegen een infectie.

Dat de lichaamstemperatuur tot onder de 35,5 graden daalt is niet normaal. Wel wordt onderkoeling soms als levensreddend middel ingezet tijdens zware operatieve ingrepen. Bij een lage lichaamstemperatuur duurt het namelijk langer voor organen afsterven. Is het tijdens een operatie nodig om de bloedcirculatie neer te leggen - waardoor organen in gevaar kunnen komen - dan wordt er soms voor gekozen om iemands lichaamstemperatuur drastisch omlaag te brengen en zo de organen te beschermen. Meet je bij jezelf regelmatig een lage temperatuur dan zou dit kunnen duiden op een te traag werkende schildklier. Bloedonderzoek kan hierover uitsluitsel geven.

Wanneer wordt onderkoeling levensbedreigend?

Zoals gezegd ligt de ondergrens van een normale lichaamstemperatuur bij 35,5 graden. Bij een temperatuur onder de 35 graden wordt al gesproken van onderkoeling. Medisch gezien wordt de situatie kritiek wanneer de temperatuur daalt tot onder de 32 graden. Het is dan van levensbelang dat iemand wordt opgewarmd. Een lichaamstemperatuur van onder 27 graden is bijna altijd dodelijk. Medisch ingrijpen is dan in de meeste gevallen kansloos, al zijn er gevallen bekend van mensen die toch nog zijn bijgebracht en een ernstige onderkoeling hebben overleefd.

Het komt nogal eens voor dat mensen de dood vinden door een combinatie van alcoholgebruik en onderkoeling. Het lichaam kan alleen reageren op kou wanneer het weet dat het moet reageren. Heb je overmatig veel alcohol gedronken dan kan dit de communicatie van de zenuwen verstoren. Je bent je er dan onvoldoende van bewust dat het erg koud is. Dit is de reden dat jaarlijks veel zwervers komen te overlijden door onderkoeling. Het drinken van alcohol mag dan een warm gevoel van binnen geven, feitelijk verstoort het de natuurlijke reactie van het lichaam op kou.

Hoe verloopt het onderkoelingsproces?

Het menselijk lichaam zorgt er normaal gesproken zelf voor dat de lichaamstemperatuur op orde blijft. Bevind je je in een koude omgeving dan gaat je lichaam rillen om zo meer warmte te maken. Bevind je je juist in een hele warme omgeving dan ga je transpireren om zo wat verkoeling te krijgen. Kom je echter in bijvoorbeeld koud water terecht dan wordt het lichaam hier ineens door overweldigd. Rillen om meer warmte te maken is niet meer afdoende. De lichaamstemperatuur kan dan binnen enkele seconden naar een gevaarlijk laag niveau dalen. Raakt men onderkoeld dan wordt de hartslag lager en de ademhaling langzamer. Dit zorgt ervoor dat er minder zuurstofrijk bloed naar de hersenen en andere organen stroomt. Hierdoor kan men snel het bewustzijn verliezen. Wordt geen verandering gebracht in deze toestand dan komt men te overlijden door een hartstilstand en daarmee zuurstofgebrek in de hersenen.

Wat voel je bij dood door onderkoeling?

Veel mensen vragen zich af wat je voelt wanneer je dusdanig onderkoeld raakt dat je erdoor komt te overlijden. Is er sprake van een acute onderkoeling door bijvoorbeeld onderdompeling in ijskoud water dan is de kans groot dan men hier weinig van meekrijgt. Dit komt doordat bewustzijnsverlies al binnen een minuut tot enkele minuten kan intreden. In de fase daaraan voorafgaand is het bewustzijn al verminderd. Raakt men te water dan worden drie stadia doorlopen. Hoe lang deze stadia duren is verschillend per persoon en afhankelijk van onder meer de begintemperatuur, de mate waarin iemand zich tegen de onderkoeling verzet, of iemand onder invloed is van medicijnen of alcohol en iemands lichamelijke conditie. Deze drie stadia gaan gepaard met de volgende kenmerken:

Opwindingsfase (bij plots en onvrijwillig te water raken)

• Rillen
• Opwinding of agressie
• Vernauwing van het zicht
• Snellere hartslag (door schrik en beweging)
• Snellere ademhaling (mogelijk hyperventilatie)

Sufheidsfase

• Stoppen met rillen
• Afname van de spierspanning
• Belemmering van de ademhaling
• Afname van gevoel van ademnood
• Daling van het bewustzijnsniveau
• Vertraging van de hartslag

Bewusteloosheidsfase

• Verstijving van het lichaam
• Verkleuring van de huid
• Verwijding van de pupillen
• Hartslag daalt tot onder de 10 slagen per minuut
• Stoppen van de ademhaling
• Diepe bewusteloosheid