Ketonurie: Ketonen in urine (vaak door diabetes mellitus)

Ketonurie is een aandoening waarbij ketonen, in water oplosbare moleculen, in de urine aanwezig zijn. Ketonen worden geproduceerd door de lever tijdens de afbraak van vetzuren. De aanwezigheid van ketonen in de urine wijst vaak op het gebruik van een alternatieve energiebron door het lichaam, wat kan voorkomen bij bijvoorbeeld uithongering of diabetes mellitus type 1. De belangrijkste symptomen van ketonurie zijn een fruitig ruikende adem, frequent urineren, misselijkheid en braken, uitdroging en overmatige dorst, verwardheid en desoriëntatie, en zwaar ademen. De behandeling hangt af van de onderliggende oorzaak, en vaak zijn veranderingen in de levensstijl nodig om ernstige complicaties te voorkomen.

• Oorzaken van ketonurie
• Diabetes mellitus type 1
• Niet-evenwichtige voeding
• Overmatig braken en overmatige diarree
• Spijsverteringsstoornissen
• Uithongering
• Zware inspanning
• Andere oorzaken
• Symptomen van ketonurie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ketonurie
• Preventie van ketonurie

Oorzaken van ketonurie

Ketonurie treedt op wanneer er hoge niveaus van ketonlichamen in de urine worden aangetroffen. Deze ketonlichamen worden geproduceerd wanneer het lichaam vetten afbreekt voor energie. Normaal gesproken zijn koolhydraten de belangrijkste energiebron voor het lichaam, en dan worden slechts kleine hoeveelheden ketonen geproduceerd als bijproduct van het metabolisme. De afbraak van deze ketonlichamen vindt plaats in de lever en leidt normaal gesproken niet tot hoge ketonconcentraties in de urine. Onder bepaalde omstandigheden, zoals bij een glucosetekort in het bloed, schakelt het lichaam over op vetverbranding als energiebron. Dit resulteert in de productie van een hoog gehalte aan ketonen, die zich in het lichaam ophopen en verdere schade kunnen veroorzaken. Ketonurie is een potentieel gevaarlijke aandoening wanneer de ketonspiegels hoog zijn. Mensen met onvoldoende insulineproductie, zoals patiënten met diabetes mellitus type 1, lopen een verhoogd risico op ketonurie.

Diabetes mellitus type 1

Bij diabetes mellitus type 1 produceert het lichaam onvoldoende insuline, wat leidt tot een tekort aan energie. Het lichaam compenseert dit door vetten en spieren af te breken, wat resulteert in de productie van ketonen. Wanneer deze ketonen zich ophopen in combinatie met hoge bloedglucosewaarden (hyperglykemie), kan dit leiden tot diabetische ketoacidose, een levensbedreigende toestand.

Niet-evenwichtige voeding

Een dieet dat te weinig koolhydraten bevat of te veel vetten kan leiden tot de aanmaak van ketonen, doordat het lichaam overschakelt op vetverbranding als energiebron.

Overmatig braken en overmatige diarree

Bij overmatig braken en diarree komt het lichaam in een toestand van uithongering, waarbij het vetten gaat afbreken voor energie, wat leidt tot de productie van ketonen.

Spijsverteringsstoornissen

Wanneer de opname van koolhydraten wordt belemmerd door spijsverteringsstoornissen, schakelt het lichaam over op de afbraak van vetten en spieren, wat leidt tot de productie van ketonen in bloed en urine.

Uithongering

Langdurig vasten of geen voedsel innemen verlaagt het insulinegehalte in het lichaam, waardoor het lichaam overschakelt op vetverbranding voor energie, wat leidt tot ketonproductie.

Zware inspanning

Bij zware fysieke inspanning heeft het lichaam veel energie nodig. Wanneer de glucosevoorraden zijn uitgeput, schakelt het lichaam over op vetverbranding, wat resulteert in ketonproductie.

Andere oorzaken

Ketonurie kan ook worden veroorzaakt door:

• alcoholmisbruik
• eclampsie (convulsies)
• langdurige blootstelling aan koude temperaturen
• glycogeenstapelingsziekten
• koorts

Symptomen van ketonurie

De symptomen van ketonurie variëren afhankelijk van de oorzaak, maar de volgende tekenen zijn vaak aanwezig:

Fruitig ruikende adem
Dit is een veelvoorkomend teken van ketonurie, met name door de aanwezigheid van aceton, dat een fruitige geur heeft en via de longen wordt uitgescheiden.

Frequent urineren
Bij diabetes mellitus ontstaat vaak pollakisurie (frequent urineren), omdat het lichaam probeert zich te ontdoen van overtollige ketonen.

Misselijkheid en braken
De ophoping van ketonen in het bloed verstoort de elektrolytenbalans, vooral van natrium en kalium, wat kan leiden tot misselijkheid en braken.

Uitdroging en overmatige dorst
Patiënten met diabetes mellitus hebben een verhoogd risico op uitdroging (dehydratie) en ervaren vaak overmatige dorst (polydipsie), deels door frequent urineren en deels door braken.

Verwardheid en desoriëntatie
Een overmaat aan ketonen kan de hersenen beschadigen, wat leidt tot verwardheid en desoriëntatie.

Verwijde pupillen
Mydriasis (verwijde pupillen) komt ook vaak voor bij ketonurie.

Zwaar ademen
Een hoge ketonconcentratie in het bloed kan leiden tot zware, diepe ademhaling, een kenmerk van diabetische ketoacidose.

Diagnose en onderzoeken

Een urineonderzoek is meestal voldoende om ketonurie te detecteren. Dit kan eenvoudig worden gedaan met een urine-teststrip. Ketonen kunnen ook worden gedetecteerd via een bloedonderzoek, maar dit vereist meer ingrijpende tests. Het normale bereik is minder dan 0,6 mmol/L. Waarden tussen 0,6 en 1,5 mmol/L duiden op ketonurie, en verdere onderzoeken naar diabetes mellitus kunnen dan nodig zijn.

Behandeling van ketonurie

De behandeling van ketonurie hangt af van de onderliggende oorzaak. Voor diabetespatiënten is het belangrijk om de glucosespiegels goed te reguleren en een gezonde levensstijl te hanteren om ketonurie te voorkomen. Wanneer diabetes niet goed onder controle is, kan dit leiden tot ketoacidose, een levensbedreigende aandoening waarbij gevaarlijk hoge ketonwaarden en bloedsuikerspiegels het bloed te zuur maken, wat kan leiden tot schade aan organen zoals de nieren en de lever. In ernstige gevallen van diabetische ketoacidose wordt de patiënt behandeld op de spoedeisende hulp met:

• Elektrolyten: De arts corrigeert de elektrolytenbalans, zoals kalium, natrium en chloride, om normale spier- en hartfunctie te herstellen.
• Insuline: Insuline wordt toegediend om de hoge bloedsuikerspiegels te verlagen.
• Intravenueuze vochttoediening: Vloeistoffen worden intraveneus toegediend om uitdroging te bestrijden.

Preventie van ketonurie

Om ketonurie te voorkomen, moeten diabetespatiënten hun aandoening goed onder controle houden door de instructies van hun arts op te volgen en aandacht te besteden aan hun voeding. Een gezond en evenwichtig voedingspatroon met voldoende vetten, eiwitten en koolhydraten is essentieel. Bovendien moeten insuline-injecties op de juiste tijden worden toegediend om ketonurie te voorkomen.