Ketonurie: Ketonen in urine (vaak door diabetes mellitus)

Ketonurie is een aandoening waarbij ketonen in de urine aanwezig zijn. Ketonen zijn in water oplosbare moleculen. De lever produceert ketonen door de afbraak van vetzuren. Keton in de urine wijst vaak op het gebruik van een alternatieve energiebron door het lichaam, hetgeen onder andere voorkomt bij uithongering of diabetes mellitus type 1. De belangrijkste symptomen van ketonurine zijn een fruitig ruikende adem, frequent urineren, misselijkheid en braken, uitdroging en overmatige dorst, verwardheid en desoriëntatie en zwaar ademen. Het verloop van de behandeling is afhankelijk van de oorspronkelijke oorzaak. Vaak zijn veranderingen in de levensstijl nodig voor het voorkomen van ernstige complicaties.

• Oorzaken van ketonurie
• Diabetes mellitus type 1
• Niet-evenwichtige voeding
• Overmatig braken en overmatige diarree
• Spijsverteringsstoornissen
• Uithongering
• Zware inspanning
• Andere oorzaken
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ketonen in urine
• Preventie van verhoogd ketongehalte in urine

Oorzaken van ketonurie

Bij ketonurie bevinden zich hoge niveaus van ketonlichamen in de urine. Ketonlichamen komen voor wanneer cellen worden afgebroken voor energie. Normaal gesproken zijn koolhydraten de belangrijkste energiebron voor het lichaam en dan produceert het lichaam kleine hoeveelheden ketonen als een metabolisch bijproduct. De afbraak van deze ketonlichamen vindt plaats in de lever en meestal verschijnen in de urine dan geen hoge ketonconcentraties. In bepaalde omstandigheden ontstaat er een glucosetekort in het bloed en gaat het lichaam vetten afbreken voor het gebruik van energie. Wanneer vet de belangrijkste energiebron is, produceert het lichaam een hoog gehalte aan ketonen als een metabolisch bijproduct. Deze ketonen hopen zich op in het lichaam en veroorzaken dan verdere schade. Ketonurie is potentieel gevaarlijke aandoening als de ketonspiegels hoog zijn. Mensen die onvoldoende insuline hebben, produceren sneller ketonen. Daarom lopen patiënten met diabetes mellitus type 1 een hoger risico op ketonurie.

Diabetes mellitus type 1

Bij diabetes mellitus type 1 produceert het lichaam te weinig insuline. Het lichaam gaat zich vervolgens voorbereiden op het gebruik van een alternatieve energiebron. Door een tekort aan insuline om energie te krijgen, breekt het lichaam lichaamsweefsel (vet en spieren) af tot ketonen, die dan bruikbaar zijn als brandstof door het insulinetekort. Hoge niveaus van ketonen in combinatie met hoge bloedglucosewaarden (hyperglykemie) leiden tot diabetische ketoacidose.

Niet-evenwichtige voeding

Het eten van een voeding met te veel vet of weinig koolhydraten leidt tot de aanmaak van ketonen.

Overmatig braken en overmatige diarree

Door overmatig braken en overmatige diarree gaat het lichaam in hongersnood, omdat het probeert vet af te breken als brandstofbron. Dit leidt tot de productie van ketonen, die in de urine wordt uitgescheiden.

Spijsverteringsstoornissen

Als de opname van koolhydraten in gevaar komt, gebruikt het lichaam vet en spieren om om te zetten in energie. Hierdoor ontwikkelt zich keton in het bloed en in de urine.

Uithongering

Langdurig geen voedsel gebruiken of vasten vermindert het insulinegehalte in het lichaam. Wanneer het lichaam geen glucose meer heeft, maakt het lichaam gebruik van het vet en de spieren, waardoor ketonlichaampjes ontstaan als een alternatieve brandstofbron (ketose).

Zware inspanning

Een zware fysieke inspanning vraagt erg veel energie voor de spieren. Indien het lichaam geen glucoseopslag heeft, gebruikt het lichaam vet als alternatieve energiebron. Dit veroorzaakt een ketonproductie die de patiënt uiteindelijk uitscheidt via de urine.

Andere oorzaken

Ketonurie is ook geassocieerd met:

• alcoholmisbruik
• eclampsie (convulsies / stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn)
• een langdurige blootstelling aan koude temperaturen
• glycogeenstapelingsziekten
• koorts

Symptomen

De aanwezige symptomen zijn gebaseerd op de oorzaak van ketonurie. Meestal zijn volgende tekenen aanwezig

Een fruitig ruikende adem
Dit is een veel voorkomend teken dat duidt op de aanwezigheid van een keton, met name aceton, dat een fruitige geur heeft die via de longen wordt uitgescheiden.

Frequent urineren
Bij suikerziekte ontstaat vaak pollakisurie (vaak plassen) omdat het lichaam zich probeert te ontdoen van ketonen in het bloed.

Misselijkheid en braken
De ophoping van keton in het bloed veroorzaakt een verstoorde elektrolytenbalans en dan vooral van natrium en kalium. Door hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed) en hypokaliëmie (verlaagd kaliumgehalte in het bloed) moet de patiënt braken en is hij misselijk.

Uitdroging en overmatige dorst
Patiënten met diabetes mellitus zijn sneller uitgedroogd (dehydratie) en hebben een overmatige dorst (polydipsie) als gevolg van het frequent urineren maar ook door de misselijkheid en het braken.

Verwardheid en desoriëntatie
Een overmatige aanwezigheid van ketonen schaadt na verloop van tijd de hersenen wat resulteert in verwardheid en desoriëntatie.

Verwijde pupillen
Mydriasis (verwijde pupillen) zijn ook kenmerkend bij ketonurie.

Zwaar ademen
Een verhoogde ketonconcentratie in het bloed leidt tot een diepe, zware en moeizame ademhaling.

Diagnose en onderzoeken

Een urineonderzoek is veelal voldoende om ketonurie op te sporen. De arts detecteert dit met een eenvoudige urine-peilstok. Het is ook mogelijk om ketonen op te sporen via een bloedonderzoek, maar dit vereist een bloedonderzoek. Het normale bereik is minder dan 0,6 mmol / L. Wanneer de ketonwaarden binnen de 0,6-1,5 mmol / L vallen, is sprake van ketonurie. De arts voert dan vaak verdere onderzoeken uit naar diabetes mellitus.

Behandeling van ketonen in urine

De behandeling van ketonurie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Diabetespatiënten krijgen het advies om de glucosespiegels goed te handhaven en een aangepaste levensstijl te hanteren zodat ketonurie niet tot stand komt. Bij een slecht gecontroleerde diabetes ontstaat ketoacidose, een levensbedreigende aandoening waarbij gevaarlijk hoge ketonwaarden en een erg hoge bloedsuiker tot stand komt, waardoor het bloed te zuur wordt. Hierdoor ontstaat schade aan de interne organen zoals de nieren of lever wat mogelijk leidt tot ernstige complicaties. Wanneer een patiënt met diabetische ketoacidose op de eerste hulp arriveert, voert de arts volgende behandelingen uit:

• elektrolyten: De arts zorgt voor een goede balans van kalium, natrium, chloride en andere belangrijke elektrolyten in het lichaam zodat de spieren en het hart weer normaal functioneren.
• insuline: De patiënt krijgt insuline toegediend wanneer hij lijdt aan diabetische acidose.
• intraveneuze vochttoediening: De patiënt krijgt vervangende vloeistoffen via een ader toegediend omdat hij overmatig veel vloeistof verliest.

Preventie van verhoogd ketongehalte in urine

De patiënt moet zijn diabetes goed onder controle houden. Hij volgt de instructies van de arts op, en daarnaast kijkt hij ook wat hij eet omdat sommige voedingsmiddelen de bloedsuikerspiegel verhogen. Een gezonde en evenwichtige voeding is nodig, waarbij de patiënt voldoende vetten, eiwitten en koolhydraten opneemt. Voorts moeten patiënten hun insuline-injecties op de juiste tijdstippen nemen zodat ketonurie niet optreedt.