Kleptomanie: Psychische ziekte met drang om items te stelen

Kleptomanie is een psychische aandoening waarbij iemand een dwangmatige drang ervaart om voorwerpen te stelen die niet nodig zijn voor persoonlijk gebruik of geen significante geldwaarde hebben. Deze zeldzame stoornis in de impulsbeheersing komt vaker voor bij mensen met andere hersenaandoeningen of psychische stoornissen. Kleptomanie kan aanzienlijke schade veroorzaken, zowel voor de patiënt zelf als voor diens omgeving. Effectieve behandeling vereist zowel professionele als familiale ondersteuning. De therapie bestaat doorgaans uit een combinatie van medicatie en psychotherapie. Omdat de exacte oorzaak van kleptomanie niet volledig bekend is, is preventie moeilijk. Vroegtijdige behandeling is echter essentieel om verergering en complicaties te voorkomen.

• Epidemiologie van kleptomanie
• Oorzaken van kleptomanie
• Risicofactoren voor kleptomanie
• Hersenaandoeningen
• Psychische aandoeningen
• Familiale geschiedenis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kleptomanie
• Medicatie
• Psychologische behandelingen
• Prognose van kleptomanie
• Complicaties van kleptomanie
• Preventie van kleptomanie

Epidemiologie van kleptomanie

Ongeveer 0,3 tot 0,6 procent van de bevolking lijdt aan kleptomanie, wat deze aandoening tot een zeldzaam probleem maakt. Kleptomanie vertegenwoordigt ongeveer 5% van alle gevallen van winkeldiefstal. Vrouwen hebben twee keer zoveel kans om kleptomanie te ontwikkelen als mannen. De aandoening kan beginnen in de kindertijd, adolescentie of volwassenheid, en in zeldzame gevallen zelfs op latere leeftijd.

Oorzaken van kleptomanie

De precieze oorzaak van kleptomanie is anno augustus 2024 nog niet volledig begrepen. Er zijn echter enkele hypothesen over mogelijke oorzaken:

Opioïdereceptoren in de hersenen
Een onbalans in het opioïde systeem van de hersenen kan bijdragen aan problemen met impulscontrole, wat het moeilijker maakt voor patiënten om aan hun driften te weerstaan.

Problemen met neurotransmitters
Serotonine speelt een cruciale rol in het reguleren van stemmingen en emoties. Tekorten aan serotonine worden vaak gezien bij mensen die gevoelig zijn voor impulsief gedrag.

Verslavingsmechanismen
Het stelen kan leiden tot een verhoogde afgifte van dopamine, een neurotransmitter die gevoelens van plezier en beloning bevordert, wat kan bijdragen aan het herhaaldelijk nastreven van deze gedragingen.

Risicofactoren voor kleptomanie

Hoewel kleptomanie niet voortkomt uit woede, wraak, waanbeelden of hallucinaties, zijn er verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van deze aandoening kunnen verhogen:

Hersenaandoeningen

Kleptomanie kan voorkomen in samenhang met organische hersenaandoeningen zoals frontale lobdisfunctie, hersenletsel, dementie, preseniele corticale atrofie, rechter pariëtale lobtumoren, subarachnoïdale bloedingen en metabole stoornissen.

Psychische aandoeningen

Kleptomanie komt vaak voor in combinatie met andere psychische aandoeningen, zoals:

• alcoholmisbruik
• drugsmisbruik
• andere stoornissen in de impulsbeheersing, zoals een obsessief-compulsieve stoornis
• angststoornissen
• bipolaire stoornis
• depressie
• eetstoornissen
• persoonlijkheidsstoornissen
• verslavingsproblemen

Sommige onderzoekers suggereren dat kindermishandeling en andere negatieve ervaringen in de vroege kindertijd kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van kleptomanie.

Familiale geschiedenis

Een verhoogd risico op kleptomanie wordt waargenomen bij mensen wiens eerste graad familieleden (ouders, broers of zussen) lijden aan kleptomanie, een obsessief-compulsieve stoornis of een stoornis in middelenmisbruik.

Symptomen

Kleptomanie wordt gekenmerkt door het herhaaldelijk en dwangmatig stelen van voorwerpen zonder noodzaak of grote waarde. Deze daden worden vaak onverwacht en zonder enige planning uitgevoerd. Symptomen omvatten:

• Onweerstaanbare drang om te stelen zonder praktische noodzaak of monetair belang.
• Stemmingswisselingen, waarbij patiënten vaak veranderingen in hun stemming ervaren vóór en na de diefstal.
• Spanning voor de diefstal, gevolgd door plezier, bevrediging of opluchting tijdens het stelen.
• Gevoelens van schuld en schaamte na de diefstal.
• Geen ander antisociaal gedrag zoals gewelddadigheid of agressie.
• Tendens om gestolen voorwerpen weg te gooien of te retourneren, vaak uit schuldgevoel.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en psychologisch onderzoek
Een grondig lichamelijk en psychologisch onderzoek is noodzakelijk. Dit omvat het afnemen van vragenlijsten en andere diagnostische instrumenten om andere oorzaken uit te sluiten.

Differentiële diagnose
Kleptomanie verschilt van gewone diefstal, die vaak voortkomt uit financiële nood, verveling of opwinding. In tegenstelling tot kleptomanen hebben gewone dieven meestal geen dwangmatige drang om te stelen.

Behandeling van kleptomanie

Een effectieve behandeling van kleptomanie vereist meestal een combinatie van medicatie en psychologische therapie:

Medicatie

Anno augustus 2024 zijn er geen specifiek goedgekeurde medicijnen voor kleptomanie. Vaak worden selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) en stemmingsstabilisatoren voorgeschreven. Bepaalde anti-epileptica zoals valproïnezuur of topiramaat kunnen ook nuttig zijn voor sommige patiënten. Daarnaast kunnen medicijnen worden ingezet die het beloningssysteem in de hersenen beïnvloeden.

Psychologische behandelingen

Behandelmethoden zoals psychoanalytische therapie, psychodynamische therapie, gezinstherapie, gedragsmodificatietherapie en cognitieve gedragstherapie blijken effectief. Therapie kan individueel of in groepsverband plaatsvinden en kan ook technieken omvatten zoals het associëren van misselijkheid met de drang om te stelen.

Prognose van kleptomanie

De voortgang van kleptomanie kan variëren. Sommige patiënten vinden het moeilijk om de drang om te stelen onder controle te krijgen, wat kan leiden tot chronische symptomen en gevoelens van schaamte, schuld, spijt of zelfs depressie.

Complicaties van kleptomanie

Kleptomanie kan leiden tot diverse persoonlijke, familiale, werk- en juridische problemen, waaronder:

• Alcoholmisbruik
• Andere impulscontrole-stoornissen zoals dwangmatig gokken of winkelen
• Angststoornissen
• Bipolaire stoornis
• Drugsmisbruik
• Depressie
• Eetstoornissen
• Persoonlijkheidsstoornissen
• Suïcidale gedachten en zelfmoordpogingen

Preventie van kleptomanie

Preventie van kleptomanie is een uitdaging, omdat de exacte oorzaak van de aandoening niet volledig bekend is. Er zijn echter enkele strategieën die kunnen helpen om het risico op kleptomanie te verminderen of de symptomen vroegtijdig te herkennen:

Vroegtijdige interventie bij risicofactoren
Identificeer en behandel vroegtijdig risicofactoren zoals hersenaandoeningen en andere psychische stoornissen. Regelmatige screening en monitoring bij personen met een familiegeschiedenis van kleptomanie of gerelateerde stoornissen kunnen helpen om vroege symptomen op te sporen en te behandelen.

Educatie en bewustwording
Vergroot de kennis en bewustwording over kleptomanie bij het publiek, zorgprofessionals en familieleden. Educatie kan helpen bij het herkennen van vroege tekenen van kleptomanie en het zoeken naar tijdige hulp.

Ondersteuning en therapie
Bied ondersteuning en psychologische therapie aan individuen die risico lopen op kleptomanie. Therapieën zoals cognitieve gedragstherapie kunnen helpen bij het ontwikkelen van strategieën om impulsieve gedragingen te beheersen en kunnen preventieve voordelen bieden.

Beheer van stress en emotionele gezondheid
Help bij het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen voor stress en emotionele problemen. Personen met kleptomanie hebben vaak moeite met het reguleren van hun emoties, dus het bevorderen van emotioneel welzijn kan bijdragen aan het verminderen van impulsieve gedragingen.

Familiale en sociale steun
Versterk de steunnetwerken van individuen door middel van gezinstherapie en sociale ondersteuning. Een sterke sociale en familiale basis kan bijdragen aan een betere behandeling en preventie van kleptomanie door een ondersteunende omgeving te bieden.