Kleptomanie: Psychische ziekte met drang om items te stelen

Kleptomanie is een psychische aandoening waarbij een patiënt een consistente drang heeft om voorwerpen te gaan stelen die niet nodig zijn voor persoonlijk gebruik of geldwaarde bezitten. Deze zeldzame stoornis in de impulsbeheersing treedt sneller op bij patiënten met een hersenaandoening of een andere psychische ziekte. De ziekte berokkent mogelijk veel schade aan de patiënt maar ook diens omgeving. Een goede professionele en familiale ondersteuning is nodig bij het behandelen van deze aandoening. De behandeling bestaat uit medicatie in combinatie met psychotherapie. Omdat de oorzaak van deze aandoening niet bekend is, is het voorkomen hiervan lastig. Een snelle behandeling is echter nodig om een verergering en complicaties van kleptomanie te voorkomen.

• Epidemiologie van kleptomanie
• Oorzaken van drang om items te stelen
• Risicofactoren van herhaaldelijk oncontroleerbaar stelen
• Hersenaandoeningen
• Psychische aandoeningen
• Familiale geschiedenis
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van onweerstaanbare impuls om een winkeldiefstal te plegen
• Medicatie
• Psychologische behandelingen
• Prognose van ziekte met dwangmatige diefstal
• Complicatie van psychische aandoening

Epidemiologie van kleptomanie

Ongeveer 0,3 tot 0,6 procent van de bevolking lijdt aan kleptomanie. Kleptomanie is bijgevolg een zeldzame aandoening die slechts 5% van alle winkeldieven vertegenwoordigt. Vrouwen blijken twee keer zoveel kans te hebben op kleptomanie als mannen. De leeftijd waarop kleptomanie begint, is variabel. De psychische aandoening begint in de kindertijd, adolescentie of volwassenheid en in zeldzame gevallen in de late volwassenheid.

Oorzaken van drang om items te stelen

De oorzaak van kleptomanie is niet bekend anno oktober 2020. Mogelijk zijn hersenveranderingen de basis van de aandoening. Meer onderzoek is nodig om de mogelijke oorzaken beter te begrijpen, maar kleptomanie is mogelijk gekoppeld aan:

Opioïde systeem van de hersenen
Een onbalans in dit systeem maakt het voor de patiënt lastiger om aan driften te weerstaan.

Problemen met de neurotransmitter serotonine
Serotonine is nodig om stemmingen en emoties te reguleren. Patiënten die gevoelig zijn voor impulsief gedrag vertonen vaak te weinig serotonine komen vaak voor bij mensen die gevoelig zijn voor impulsief gedrag.

Verslavende aandoeningen
Door te stelen, komt meer dopamine vrij. Deze neurotransmitter zorgt voor aangename gevoelens waardoor patiënten deze telkens weer gaan opzoeken.

Risicofactoren van herhaaldelijk oncontroleerbaar stelen

Het stelen doet de patiënt niet om woede of wraak uit te drukken of in reactie op een waan of hallucinatie. Enkele aandoeningen verhogen wel de kans op het dwangmatig steelgedrag.

Hersenaandoeningen

Kleptomanie verschijnt soms in de context van organische hersenziekten zoals frontale lob disfunctie, een hersenletsel, dementie, pre-seniele corticale atrofie, rechter pariëtale lob tumoren, een subarachnoïdale bloeding (bloeding tussen de hersenvliezen) en metabole stoornissen.

Psychische aandoeningen

Patiënten die lijden aan kleptomanie, lijden ook vaker aan:

• alcoholmisbruik
• drugsmisbruik
• een andere stoornis in de impulsbeheersing zoals een obsessief-compulsieve stoornis
• een angststoornis
• een bipolaire stoornis (stemmingsstoornis)
• een depressie
• een eetstoornis
• een persoonlijkheidsstoornis
• een verslavingsprobleem

Sommige wetenschappers relateren de ontwikkeling van kleptomanie aan kindermishandeling en andere negatieve factoren in de eerste paar jaren van het leven.

Familiale geschiedenis

Wanneer een familielid in de eerste graad, zoals een ouder of broer of zus lijdt aan kleptomanie, een obsessief-compulsieve stoornis (obsessie en dwanghandelingen) of een stoornis in het middelenmisbruik, is het risico op het ontwikkelen van de psychische ziekte hoger.

Symptomen

Kleptomanie kenmerkt zich door het herhaaldelijk en dwangmatig stelen van voorwerpen uit de winkel of openbare plaatsen, maar ook steelt hij van vrienden of familieleden. Deze items zijn niet noodzakelijk voor persoonlijk gebruik of zijn niet monetair waardevol (bezitten weinig geldwaarde). Deze afleveringen van onweerstaanbaar steelgedrag gebeuren onverwacht, zonder enige planning. Kleptomanie gaat vaak gepaard met stemmingsstoornissen waarbij veel patiënten schommelingen in de stemming vóór en na de impulsieve diefstal melden. De patiënt voelt spanning vlak voor de winkeldiefstal, en plezier, bevrediging of opluchting tijdens de diefstal zelf. De patiënt vermijdt gewoonlijk om te stelen als hij vermoedt dat een onmiddellijke arrestatie waarschijnlijk is (zoals in het volle zicht van een politieagent). De meeste patiënten ervaren gevoelens van schuld, schaamte, zelfhaat en/of angst na de (winkel)diefstal. Ander antisociaal gedrag komt niet voor. Verder gooien of geven de meeste patiënten het gestolen object weg nadat ze dit gestolen hebben omdat ze vooral geïnteresseerd zijn in het stelen zelf. Af en toe bezorgen ze in het geheim de gestolen artikelen terug zodat de schuldgevoelens gedeeltelijk afzwakken.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
Een lichamelijk onderzoek is nodig om lichamelijke oorzaken van de dwangmatige drang om te stelen op te sporen. Ook een psychisch onderzoek is essentieel. De arts gebruikt hiervoor speciale vragenlijsten.

Differentiële diagnose
Kleptomanie is niet hetzelfde als een gewone diefstal waarbij winkeldieven meestal het geld niet hebben om te gestolen voorwerpen te kopen. Gewone winkeldieven stelen soms ook voor de kick of omdat ze zich vervelen. Deze factoren spelen echter niet mee bij kleptomanen.

Behandeling van onweerstaanbare impuls om een winkeldiefstal te plegen

Een snelle professionele behandeling is nodig om juridische gevolgen en andere complicaties te voorkomen. Vaak leveren combinatiebehandelingen van medicatie en psychologische ondersteuning de beste resultaten op.

Medicatie

Er zijn anno oktober 2020 geen effectief bewezen medicijnen voor het behandelen van kleptomanie. De arts zet soms wel bepaalde selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI's, vorm van antidepressiva) in die de serotoninespiegels in de hersenen verhogen. Ook stemmingsstabilisatoren zijn inzetbaar. Deze medicijnen zijn bedoeld om stemmingen stabiel te houden, zodat de patiënt geen afwijkende gemoedstoestand krijgt. Bepaalde anti-epileptica zoals valproïnezuur of topiramaat zijn inzetbaar voor sommige patiënten. Verder schrijft de arts soms medicatie voor dat ervoor zorgt dat het hersendeel dat zorgt voor het voelen van plezier en voldoening tijdens het stelen, verdoofd wordt.

Psychologische behandelingen

Psychoanalytische therapie, psychodynamische therapie, gezinstherapie, gedragsmodificatietherapie en cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) zijn nuttig voor het behandelen van kleptomanie. Sommige vormen van therapie zijn in groep terwijl anderen individueel gericht zijn. Verder leren een aantal patiënten bijvoorbeeld misselijkheid koppelen aan stelen waardoor ze zich ziek gevoelen bij de aandrang om te stelen. Anderen leren zich richten op de negatieve gevolgen. Andere therapievormen zijn eveneens beschikbaar.

Prognose van ziekte met dwangmatige diefstal

Het verloop van de ziekte is soms chronisch, waarbij veel patiënten tevergeefs proberen te stoppen met stelen en gevoelens van schaamte, schuld, spijt of een depressie ervaren.

Complicatie van psychische aandoening

Kleptomanie leidt tot persoonlijke, familiale, werk-, financiële en professionele problemen en mogelijke juridische gevolgen. Stelen is immers een misdaad. Familie en vrienden laten de patiënt in de steek en in sommige winkels is de patiënt niet meer welkom. Sociale isolatie veroorzaakt nog meer problemen en maakt het voor de patiënt nog moeilijker om de dwanghandelingen te overwinnen en veranderingen aan te brengen om naar behandeling te zoeken. De patiënt voelt zich hierbij steeds slechter en weet niet meer hoe dit op te lossen is.

Andere complicaties en aandoeningen die verband houden met kleptomanie zijn:

• alcoholmisbruik
• andere stoornissen in de impulsbeheersing, zoals dwangmatig gokken of winkelen
• angst
• bipolaire stoornis
• drugsmisbruik
• een depressie
• eetstoornissen
• persoonlijkheidsstoornissen
• suïcidale gedachten, zelfmoordpogingen en zelfmoord