Hoarding (verzamelwoede): Symptomen van verzamelstoornis

Verzamelwoede, ook wel bekend als hoarding, is een psychische aandoening waarbij de patiënt moeite heeft met het wegdoen van spullen, zelfs als deze geen waarde hebben. Deze stoornis kan leiden tot een ongecontroleerde accumulatie van voorwerpen zoals krantenknipsels, oude bonnetjes, blikjes en zelfs afval. Patiënten met hoarding voelen een intense drang om deze spullen te behouden, wat vaak leidt tot onveilige en ongezonde leefomstandigheden. Deze aandoening kan ook ernstige gevolgen hebben voor de relaties van de patiënt, zowel thuis als op het werk.

• Hoarding versus verzamelen
• Epidemiologie van verzamelstoornis
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren van verzamelwoede
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van verzamelwoede
• Prognose
• Complicaties
• Preventieve maatregelen

Hoarding versus verzamelen

Hoewel hoarding en verzamelen op het eerste gezicht vergelijkbaar lijken, zijn er belangrijke verschillen tussen beide. Verzamelaars zijn vaak trots op wat ze verzamelen en zorgen ervoor dat hun bezittingen georganiseerd en geordend zijn. Ze sparen waardevolle voorwerpen zoals munten, antieke voorwerpen of kunstwerken, vaak met het doel om deze te verkopen of tentoon te stellen. Hoarders daarentegen verzamelen vaak nutteloze en ongewenste voorwerpen en vermijden het sorteren, verkopen of weggeven van deze items. Het gedrag van hoarders leidt vaak tot een chaotische en ongeorganiseerde leefomgeving.

Epidemiologie van verzamelstoornis

Hoarding, oftewel verzamelstoornis, is een psychische aandoening die gekarakteriseerd wordt door de compulsieve neiging om spullen te verzamelen, zelfs wanneer deze geen waarde meer hebben. Deze stoornis komt wereldwijd voor, hoewel de prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en de gebruikte diagnostische criteria.

Prevalentie

De prevalentie van hoarding wordt geschat op ongeveer 2-6% van de algemene bevolking. Het komt vaker voor bij ouderen, hoewel het ook op jongere leeftijd kan beginnen. In de klinische setting, zoals psychiatrische ziekenhuizen, wordt de prevalentie vaak hoger geschat, met sommige studies die wijzen op percentages van 10-20%.

Geslachtsverschillen

Er zijn geen significante geslachtsverschillen in de prevalentie van hoarding, hoewel sommige studies een lichte oververtegenwoordiging van vrouwen rapporteren. Dit verschil kan te maken hebben met de manier waarop hoarding zich uit bij vrouwen, waarbij het vaak gepaard gaat met andere psychische aandoeningen zoals depressie of angststoornissen.

Leeftijdsgroepen

Hoarding komt vaak voor bij ouderen, met een piek in de prevalentie tussen de 60 en 70 jaar. Het begint vaak in de vroege volwassenheid, maar veel patiënten zoeken pas laat hulp. De aandoening wordt vaak pas herkend wanneer de gevolgen (zoals overlast voor anderen of gezondheidsproblemen) ernstig zijn.

Mechanisme

Het mechanisme van hoarding is complex en wordt beïnvloed door een combinatie van genetische, psychologische en omgevingsfactoren. Het is een multifactorieel proces waarbij verschillende hersenstructuren betrokken kunnen zijn, evenals cognitieve en emotionele processen die het verzamelen van spullen aandrijven.

Cognitieve deficiënties

Mensen met hoarding vertonen vaak cognitieve gebreken, zoals moeite met het nemen van beslissingen, het organiseren van spullen en het bepalen van de waarde van objecten. Ze kunnen een verhoogde gehechtheid voelen aan objecten, waardoor ze moeite hebben met het loslaten ervan, zelfs als deze objecten geen praktische waarde meer hebben.

Emotionele factoren

Emotioneel gezien kan hoarding worden aangedreven door angst of onzekerheid. Veel patiënten ervaren distress bij het wegdoen van voorwerpen, wat leidt tot vermijding van het opruimen en het verzamelen van spullen als copingmechanisme om negatieve emoties te beheersen.

Neurologische aspecten

Er is bewijs dat hoarding verband houdt met dysfunctie in de hersengebieden die betrokken zijn bij besluitvorming en emotionele verwerking, zoals de prefrontale cortex en het limbisch systeem. Deze neurobiologische afwijkingen kunnen bijdragen aan de moeilijkheden die mensen met hoarding ondervinden bij het verminderen van hun verzamelgedrag.

Oorzaken

Verzamelwoede kan ontstaan uit een gevoel van onvervulbare behoefte om dingen te bewaren. Bij mensen met hoarding is er vaak een afwijking in de frontale kwab van de hersenen, een regio die betrokken is bij besluitvorming en rationeel denken. Deze afwijking kan ervoor zorgen dat hoarders andere prioriteiten stellen dan mensen zonder de stoornis.

Risicofactoren van verzamelwoede

Hoarding kan samenhangen met een aantal risicofactoren, waaronder:

• Eenzaamheid: Sommige hoarders proberen hun eenzaamheid te compenseren door spullen te verzamelen.
• Drugs- en alcoholmisbruik: Dit kan een onderliggende oorzaak zijn of een manier om met de stoornis om te gaan.
• Rouw en trauma: Verlies van een geliefde of traumatische ervaringen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van hoarding.
• Familiegeschiedenis: Als ouders lijden aan hoarding, is het risico voor hun kinderen groter.

Hoarding is ook vaak geassocieerd met andere psychische aandoeningen, zoals:

• Aandachtstekort/hyperactiviteit (ADHD)
• Angststoornissen
• Dementie
• Depressie
• Obsessief-compulsieve stoornis (OCS): Patiënten met OCS kunnen angst ervaren over mogelijke gevolgen van het weggooien van voorwerpen en voelen de behoefte om besmette items te bewaren om anderen te beschermen.
• Schizofrenie: Schizofrenie kan samengaan met waanideeën en hallucinaties die het gedrag beïnvloeden.

Risicogroepen

Sommige groepen hebben een verhoogd risico om hoarding te ontwikkelen, vaak door een combinatie van genetische, psychologische en omgevingsfactoren.

Ouderen

Ouderen vormen een risicogroep voor hoarding, vooral als ze sociale isolatie of fysieke gezondheidsproblemen ervaren. In veel gevallen heeft hoarding een langzame opbouw, waardoor het bij oudere volwassenen pas later in het leven zichtbaar wordt.

Mensen met psychiatrische aandoeningen

Personen met psychiatrische aandoeningen, zoals OCD, angststoornissen of depressie, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoarding. De cognitieve en emotionele kenmerken van deze stoornissen kunnen het verzamelgedrag bevorderen.

Mensen die trauma hebben ervaren

Personen die trauma, verlies of misbruik hebben ervaren, kunnen meer vatbaar zijn voor hoarding. Het verzamelen van spullen kan een manier zijn om gevoelens van controle of veiligheid te herstellen na een traumatische ervaring.

Symptomen

Mensen met verzamelwoede ervaren aanzienlijke moeilijkheden bij het verwijderen van voorwerpen die ze niet meer nodig hebben of gebruiken. De gedachte om iets kwijt te raken kan leiden tot overmatige stress. De leefomgeving van de patiënt kan worden aangetast door de overmatige accumulatie van voorwerpen, wat leidt tot onveilige omstandigheden, zoals brandgevaar en andere gezondheidsrisico's. Dit kan ook de relaties met vrienden en familie onder druk zetten en de dagelijkse activiteiten bemoeilijken. Patiënten met hoarding geloven vaak dat ze zich veiliger voelen door spullen te bewaren en kunnen weerstand bieden aan pogingen van anderen om hen te helpen.

Alarmsymptomen

Hoarding kan zich geleidelijk ontwikkelen, maar er zijn verschillende alarmsymptomen die duiden op de aanwezigheid van deze stoornis en die onmiddellijke aandacht vereisen.

Overmatig verzamelen van spullen

Een van de eerste tekenen van hoarding is het overmatig verzamelen van spullen, zelfs als ze geen waarde meer hebben. Dit gedrag kan leiden tot opeenhopingen van objecten in huis die de normale levensstijl belemmeren.

Problemen met het organiseren van bezittingen

Patiënten met hoarding hebben vaak moeite met het organiseren van hun spullen. Dit kan resulteren in een chaotische en onveilige omgeving, waarbij objecten zich opstapelen zonder dat er ruimte is voor andere activiteiten.

Emotionele distress bij opruimen

Patiënten kunnen emotioneel van streek raken bij het idee om voorwerpen weg te gooien, zelfs als deze geen functionele waarde meer hebben. Deze distress kan het opruimen bemoeilijken, waardoor het hoardinggedrag in stand wordt gehouden.

Diagnose en onderzoeken

Patiënten met verzamelwoede zoeken vaak niet zelf hulp. Meestal zijn het familieleden die hulp zoeken om de situatie onder controle te krijgen, of er wordt druk uitgeoefend door een huisbaas of gemeentelijke instanties. De zorgverlener zal proberen te begrijpen hoe de patiënt met zijn verzamelwoede omgaat, de impact op hun leven, en de problemen die ze zelf ervaren. Dit kan onder meer de invloed op hun huis, werk, en persoonlijke relaties omvatten. Vaak herkennen patiënten de ernst van hun aandoening niet en geven ze niet toe dat ze problemen hebben met het bewaren van spullen.

Behandeling van verzamelwoede

De behandeling van verzamelwoede vereist gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg. Er is anno augustus 2024 geen specifiek medicijn voor het behandelen van verzamelwoede. Cognitieve gedragstherapie (CGT) is momenteel de meest gebruikte behandelvorm. Deze therapie helpt patiënten om de gedachten en overtuigingen die hun verzamelgedrag aandrijven te identificeren en te veranderen. Dit omvat het leren om de drang om meer spullen te verzamelen te weerstaan en het sorteren van bezittingen om te beslissen wat te bewaren en wat weg te gooien. Ondersteuning van vrienden en familie speelt een belangrijke rol in dit proces. Zij kunnen helpen bij het verwijderen van rommel en het motiveren van de patiënt. Daarnaast kunnen medicijnen voor angst of depressie nuttig zijn, vooral in combinatie met psychotherapie.

Prognose

De prognose van hoarding hangt sterk af van de ernst van de aandoening en de beschikbaarheid van effectieve behandelingen. In veel gevallen kan hoarding chronisch zijn, vooral als het onbehandeld blijft.

Uitkomsten met behandeling

Met gepaste therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) gericht op hoarding, kunnen veel patiënten hun verzamelgedrag aanzienlijk verminderen en hun leefomstandigheden verbeteren. Psychotherapie kan helpen bij het aanpakken van de onderliggende emotionele en cognitieve problemen die bijdragen aan hoarding.

Uitkomsten zonder behandeling

Zonder behandeling kunnen de gevolgen van hoarding ernstig zijn, waaronder sociale isolatie, gezondheidsproblemen door ongezonde leefomstandigheden en verergering van psychische aandoeningen. In extreme gevallen kan hoarding leiden tot huisuitzetting of onveilige leefomstandigheden.

Complicaties

Verzamelwoede kan aanzienlijke problemen veroorzaken, zowel sociaal als op het gebied van gezondheid en veiligheid. De overmatige accumulatie van spullen kan leiden tot brandgevaar en valpartijen, evenals gezondheidsproblemen door slechte hygiëne en ongedierte. Het kan ook bijdragen aan sociale isolatie en eenzaamheid, omdat vrienden en familie mogelijk niet in staat zijn om de woning binnen te komen. Bovendien kunnen dagelijkse activiteiten zoals koken bemoeilijkt worden door de rommel.

Preventieve maatregelen

Er zijn verschillende benaderingen die kunnen helpen bij het voorkomen van hoarding, vooral bij mensen die risicofactoren vertonen.

Vroegtijdige behandeling

Vroegtijdige behandeling cruciaal bij het voorkomen van hoarding. Patiënten die symptomen vertonen van compulsief verzamelen, moeten tijdig hulp krijgen om de aandoening te behandelen voordat het probleem zich verergert.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een van de meest effectieve behandelingen voor hoarding. CGT helpt patiënten de cognitieve disfuncties te identificeren die hun verzamelgedrag aansteken en biedt strategieën om dit gedrag te verminderen.

Ondersteuning van familie en omgeving

Steun van familieleden en zorgverleners is essentieel bij het behandelen en voorkomen van hoarding. Het creëren van een ondersteunende omgeving kan patiënten helpen bij het omgaan met de stress en emotionele moeilijkheden die het hoardinggedrag aansteken.