Cholera, zeer besmettelijk, maar zeldzaam in Nederland

Cholera in de klassieke vorm is een infectie van het maag-darmkanaal die snel en heftig kan verlopen, en bij uitblijven van behandeling vaak dodelijk is. In Nederland komt de ziekte tegenwoordig niet meer voor. Dat was in de negentiende eeuw wel anders: vier epidemieën hebben Nederland geteisterd, waarbij duizenden doden vielen. In gebieden waar slechte sanitaire voorzieningen zijn komt cholera nog regelmatig voor; vaak in epidemieën na bijvoorbeeld een overstroming en dan vallen er vele doden.

Wat is Cholera?

Cholera wordt veroorzaakt door besmetting met een bacterie en is een acute infectie van het maag-darmkanaal. Besmetting met deze bacterie vindt plaats via besmet water of voedsel, zoals ongekookte vis of groente die in besmet water is gewassen, of via contact met besmette patiënten. Wat belangrijk is om te weten is dat behalve de ontlasting ook het braaksel van de patiënt besmettelijk is. Ook honden en vliegen kunnen de bacterie overbrengen.

Cholera kan zonder symptomen verlopen (dat gebeurt in 85% van de gevallen), als milde diarree waarbij het verloop lijkt op een enteritis (maagdarminfectie) zoals bijvoorbeeld veroorzaakt door de Salmonellabacterie. Cholera kan ook een ernstig verloop hebben. Deze laatste is de klassieke vorm en is zeldzaam, maar kan snel dodelijk zijn als er niet behandeld wordt.

Ziekteverschijnselen bij de ernstige vorm

Kenmerkend voor de ernstige vorm is een plotseling begin van braken en hevige diarree, waardoor de getroffene in korte tijd (een paar uur) heel veel vocht verliest. Als het evenwicht tussen vocht en elektrolyten (zouten) niet snel wordt hersteld kan iemand eraan overlijden. Bij deze ernstig verlopende vorm ziet de ontlasting er waterig en grijs uit en kan stukjes slijm bevatten waardoor deze op rijstwater lijkt; het heeft een visachtige geur. Door het vochtverlies droogt de patiënt snel uit, waarbij een droge mond, diep verzonken ogen en een loodgrijze tint ontstaan. Dit vochtverlies kan zo snel gaan dat iemand na 24 uur al uitgedroogd is; er kan dan een shock optreden, waarbij de bloeddruk snel daalt en de organen niet meer kunnen functioneren.

Groepen die het meeste risico lopen om eraan te overlijden zijn bejaarden omdat hun afweersysteem minder goed werkt, en kleine baby's omdat hun afweersysteem nog niet helemaal ontwikkeld is. Mensen die naar gebieden gaan waar cholera voorkomt en die besmet raken, zijn hier maar zelden ernstig ziek van. De autotochtone bevolking heeft over het algemeen een minder goede weerstand en loopt daardoor vaker een cholera-infectie op die ernstig verloopt. Als er bij dit soort plaatselijke epidemieën niet behandeld wordt komt vaak meer dan de helft van de mensen te overlijden. Als er wel goed behandeld wordt is er een sterftepercentage van vijf procent.

De bacterie

Cholera wordt veroorzaakt door de bacterie Vibrio cholerae, een kommavormig Gram-negatief staafje. De bacterie vermeerdert zich snel in de darmen en maakt daar gifstof (toxine) maar gaat niet verder het lichaam in. De cellen die de dunne darm bekleden (epitheel) gaan door deze gifstof enorm snel water en electrolyten afscheiden. De incubatietijd, de tijd tussen moment van besmetting en het uitbreken van de ziekte, varieert van een paar uur tot een paar dagen.

Van deze bacterie bestaat een aantal typen die onderling verschillen in eigenschappen: men noemt dit serotypen en biotypen. Het verloop van cholera hangt af van welk type de patiënt heeft: biotype El Tor is verantwoordelijk voor de meeste ziektegevallen en het verloop bij een infectie met dit type is mild of zelfs zonder ziekteverschijnselen. De echte 'klassieke' Vibrio cholerae is niet van een type dat epidemieën veroorzaakt. Er is in Azië in 1993 een type ontdekt dat dit wel doet en dit type heeft zich sinds die tijd over de wereld verspreid. In Nederland komt cholera niet voor, mensen die de ziekte krijgen hebben dit meegenomen uit gebieden waar het wel voorkomt. Er zijn hiervan maximaal tien gevallen per jaar.

Vibrio cholerae kan in het laboratorium worden gekweekt uit de waterdunne ontlasting. De bacterie kan worden gekweekt op speciale voedingsbodems, waarbij andere bacteriën uit de ontlasting geremd worden in de groei. Als bij een verdenking van cholera de bacterie gekweekt wordt is daarmee de diagnose bevestigd. In de tropen gebeurt tijdens epidemieën het stellen van de diagnose op basis van het ziektebeeld.

Vibrio cholerae is een aangifteplichtige ziekte groep B. Dit betekent dat het laboratorium en de behandelend arts een geval van cholera moeten melden aan de GGD.

De behandeling van cholera

Mensen met ernstig verlopende cholera moeten snel vocht toegediend krijgen, samen met de nodige zouten. Meestal wordt dit gedaan met ORS (Oral Rehydration Solution), soms is het nodig om via een infuus vocht toe te dienen. Ook wordt antibiotica gegeven om de ziekteperiode te verkorten.

Hoe kan het voorkomen worden?

Er bestaat wel een vaccin tegen cholera maar dit beschermt maar een deel van de mensen die gevaccineerd worden en dat is dan ook nog maar voor een korte periode, dus heeft het niet veel waarde. Het vaccin wordt in Nederland niet gegeven. Het is niet duidelijk of men na een besmetting met een van de typen van de cholerabacterie immuun is geworden. De beste manier om cholera te voorkomen is een goede hygiëne: handen wassen na de toiletgang en wegwerphanddoeken gebruiken. Goede sanitaire voorzieningen zijn het belangrijkst om dit te bereiken.

Enkele adviezen voor mensen die in een risicogebied reizen:

• gebruik flessenwater, of anders gekookt water
• was de handen vaak met zeep en water, gebruik geen vieze handdoek
• eet geen rauw voedsel, zoals sla
• schil fruit, en schil het zelf
• eet geen halfgare of rauwe vis.
• koop geen eten of dranken op straat

De geschiedenis van cholera in Europa

De cholerabacterie komt oorspronkelijk uit India, waar een grote epidemie voorkwam in 1817. Hierbij werd naderhand de rivier de Ganges als besmettingshaard aangewezen. In 1831 kwam de ziekte naar Europa.

In 1832 was de eerste Europese cholera-epidemie een feit en bereikte toen Nederland. De opkomst van de cholera werd heel precies gerapporteerd in de Nederlandse kranten. Het leek erop dat de de zich snel verspreidende ziekte vanuit het oosten en zuiden onze streken zou bereiken.

Terwijl de ontwikkelingen in Frankrijk en Duitsland nauwlettend in de gaten werden gehouden kwam de cholera ons land binnen via Scheveningse botersmokkelaars, die de bacterie mee brachten uit Engeland. In Nederland zijn in de loop van de negentiende eeuw vier epidemieën geweest met cholera, waarbij duizenden slachtoffers vielen. Zo zijn in 1833 bij de eerste epidemie 5000 mensen aan cholera overleden. In 1866 vielen bij een epidemie in Amsterdam 21000 doden.

De Britse arts en wetenschapper John Snow kwam er in 1854 achter dat besmet water de oorzaak was van de cholera-epidemie die op dat moment woedde. Hij ontdekte dat mensen die vlakbij een waterpomp op Broadstreet woonden en daar hun water haalden, vaker besmet werden dan mensen ergens anders. Het was de Duitse bacterioloog en arts Robert Koch die in 1883 de cholerabacterie ontdekte.

Cholera in de wereld

Cholera steekt nog regelmatig de kop op daar waar de sanitaire voorzieningen te wensen overlaten: in gebieden met armoede, overbevolking en oorlog. Bij aardbevingen, overstromingen en hongersnoden in derdewereldlanden is er altijd het gevaar dat er een cholera-epidemie uitbreekt. Zo vielen bij een cholera-epidemie in Zimbabwe in 2008/2009 nog minstens 4000 doden.

Krijg de klere!

Deze verwensing, die de Nederlandse taal al sinds jaar en dag verrijkt, komt van het woord 'cholera' en wordt ook wel gebruikt als: krijg de kolere.