Kolanoot, een pepmiddel

West Afrika is het vaderland van de Cola-soorten, het geslacht bevat zowat 130 soorten. De zaden zijn weliswaar van voorhistorische tijden al in gebruik als stimulerend middel, maar omdat Afrika ten zuiden van de Sahara eerst laat geëxplo­reerd werd, kwamen de oudste berichten pas in de tweede helft van de 16e eeuw naar Europa. Pas tegen het eind van de 18e eeuw werd de eerste 'cola' ontdekt en de wetenschap­pelijke beschrijving dateert van 1804. Men kan de zaden, die gekauwd worden, van de voornaam­ste 2 soorten aan de zaadlobben herkennen. Cola nitida is de ware en meest geliefde 'cola-noot', hij is in Ghana, Ivoorkust en Liberia inheems, maar van Sierra Leone tot Gabon overal in cultuur. Muzelman­nen beschouwden hem als heilig, een geschenk van de profeet Mohammed.

Botanisch en oogst

Terwijl de Cola nitida 2 zaadlobben heeft, hebben de zaden van Cola acuminata (inheems van Togo in oostelijke en zuidelijke richting) 3 tot 5, soms zelfs 7 zaadlobben. De bloemen gelijken wel wat op die van Sterculia; de klokvormige kelk neemt de functie van de afwezige bloemkroon over en de bloemen zijn niet zelden eenslachtig. Bij Cola staan de helmknoppen van de mannelijke bloemen, die bij Sterculia vrij slordig op de top van een zuiltje bijeengedrongen zijn, keurig in een krans nabij de top. In de vrouwelijke bloemen zijn de helmknop­pen aan de voet van de fors ontwikkelde stamper te vinden. C. acuminata en C. nitida zijn kleine of middelgrote bomen, groeiend in de schaduw van het regenwoud. De noten zitten met acht stuks in één bolster, die geoogst worden met messen aan een stok. Ze worden gepeld en dan gefermenteerd, waarbij ze van kleur en geur veranderen. Daarna worden ze tot een bruin poeder gemalen, dat wat op cacao lijkt.

Gebruik zaden: Semen Cola

Verse zaden smaken bitter. Na enige tijd gekauwd te hebben ontstaat een gevoel van welbehagen die zich over het hele lichaam uitspreid en een aangename smaak in de mondholte achter laat, waardoor alles wat gegeten of gedronken wordt, eveneens goed smaakt. Het blijkt dat cafeïne, 'colateïne' (stimuleert de hartwerking), en ook nog theobromine bijdragen aan het aangenaam gevoel. De ademhaling van kauwers wordt dieper en daarom helpt 'kola' om tijdens lange voettochten de vermoeidheid beter te weerstaan. Het kauwen van colanoten is gedeeltelijk te vergelijken met het drinken van koffie, guarana, maté en dergelijke. Het zijn allemaal cafeinehoudende kruiden, waarvan wereldwijd en onafhankelijk van mekaar, mensen uit verschillende culturen de opwekkende werking ontdekt hebben. In Stimulantia van Muller uit 1951 wordt nog vermeld 'dat de Colabomen zo zogvuldig bewaakt worden, dat op sommige plaatsen in Congo het vellen van de bomen met de dood bestraft worden en dat het aanbieden van vooral de witte noten voor een bewijs van vriendschap wordt gehouden'.

In de oude apothekersboeken wordt de farmacologische werking als volgt omschreven 'colanoot is een opwekmiddel voor het centrale zenuwstelsel en de bloedsomloop. Dwarsgestreepte spieren, vooral van het hart, trekken makkelijker samen. Het wordt dan ook als stimulans voor de ademhaling en van het hart bij uitputtingstoestanden gebruikt'. De verschillende bereidingen, die je bvb in het pharmacotherapeutisch handboek van 1921 terugvindt zijn extractum cola liquidum, vinum cola en sirupus cola compositus.

Vroeger medisch gebruik

• Depressie
• Neuralgie
• Lichamelijk en geestelijke vermoeidheid, asthenie
• Diarree van nerveuze oorsprong
• Migraine
• Anorexia

De alom gekende Coca-cola heeft zijn naam gekregen van de Kola- en de cocaplant, respectievelijk Cola nitida en Erythroxylon coca, oorspronkelijk werden zij allebei in de drank verwerkt. De coca is natuurlijk al lang afgevoerd, maar planten met cafeïne zijn nog wel in de Coca-cola aanwezig. Zou de door herboristen verafschuwde drank dan toch nog een kruidenmiddel zijn?

Afrikaanse en andere namen van Cola nitida

• Commercial Cola-nut, Bitter-Cola; Bese, Bese-Pa (Twi, Ashanti, Wassaw) Bose (Fante), Escle (Nzima), Awase (Aowin, Sefwi), Goro (Hausa); Obi gbanja (Yoruba); oji (Ibo); chigban'bi (Nupe).
• Engels: Cola, Kola, Kola Seeds, Gurru Nuts, Bissy Nuts, Cola Seeds, Guru Nut

Voor nadere studie

• Some medicinal forest plants of Africa and Latin America. Forest Resources Development Branch Forest Resources Division FAO Forestry Department
• Scand J Gastroenterol Suppl. 1986;124:39-45. The effect of cola acuminata and cola nitida on gastric acid secretion. Ibu JO, Iyama AC, Ijije CT, Ishmael D, Ibeshi M, Nwokediuko S.
• Department of Physiology, University of Port Harcourt College of Health Sciences, Nigeria.
• The Book of Edible Nuts. Frederic Rosengarten
• Priest, A.W. and Priest, L.R. Herbal Medication. A Clinical and Dispensary Handbook