Q-koorts; wat moet je weten?

Q-koorts is een infectieziekte die vooral voorkomt bij mensen die regelmatig contact hebben met schapen en geiten en bij mensen die ongekookte melk drinken. Het is een beroepsziekte van onder meer dierenartsen, waarvan de overgrote meerderheid een infectie zal hebben doorgemaakt. Overdracht, ziekteverschijnselen, therapie en preventie zullen hier worden besproken. Q-koorts is een zoönose. Dit betekent dat mensen door dieren besmet kunnen worden. In Nederland zijn geiten en schapen de belangrijkste besmettingsbron voor de mens. Ook andere dieren zoals koeien, honden, katten, knaagdieren en vogels kunnen voor besmetting zorgen.

Verwekker en overdracht

Q-koorts wordt veroorzaakt door de bacterie Coxiella burnetii. De besmetting begint bij het inademen van besmette deeltjes (aerogene overdracht). Hierna vermenigvuldigt het micro-organisme zich in de longen en verspreidt het micro-organisme zich via het bloed door het hele lichaam. De symptomen die vervolgens kunnen ontstaan zijn afhankelijk van de geïnhaleerde dosis, de plek waar de bacterie in het lichaam terechtkomt en waarschijnlijk ook van de infecterende stam.
De tijd tussen besmetting en het optreden van symptomen (incubatieperiode) varieert van 2 tot 48 dagen, met een gemiddelde periode van 14 tot 24 dagen. Hoe hoger de dosis, des te korter de incubatieperiode.

Ziekteverschijnselen bij de mens

Als de mens besmet wordt met Q-koorts heeft ongeveer 60% van de patiënten geen symptomen. De overige 40% krijgt verschijnselen die kunnen variëren van milde griepachtige verschijnselen tot ernstige ziekte (2-5%). De verschijnselen van een Q-koortsinfectie zijn niet specifiek. De symptomen kunnen van alle orgaansystemen afkomstig zijn, aangezien de bacterie overal in het lichaam terecht kan komen. Meestal gaat de ziekte vanzelf weer over, maar er zijn een aantal complicaties op de lange termijn die significante gezondheidsconsequenties hebben. Na de infectie kunnen maanden tot jaren later symptomen van een chronische Q-koortsinfectie optreden, ook wanneer de primaire infectie zonder symptomen is verlopen. Zwangere vrouwen en mensen met een verminderde weerstand hebben meer kans op ziek te worden na besmetting. Ook hebben mannen een grotere kans om ziek te worden dan vrouwen. Daarnaast lopen mensen in de leeftijdsgroep 30 tot 69 jaar het grootste risico op ziekte. Immuniteit is na een infectie meestal levenslang.

Voorbeelden van verschijnselen die gezien kunnen worden:

Acuut ziektebeeld:

Koorts, hoofdpijn, koude rillingen, spierpijn, misselijkheid, braken, diarree, geen eetlust, lage hartslag, soms longontsteking (hoest en pijn op de borst) of hepatitis. In zeldzame gevallen kunnen ook neurologische afwijkingen optreden, of kan bijvoorbeeld pericariditid, myocarditis of huiduitslag optreden. Meestal geneest acute Q-koorts spontaan na 1 à 2 weken. Wel kan acute Q-koorts complicaties geven in de zwangerschap. De kans op een vroeggeboorte, miskraam of intra-uteriene vruchtdood is veel hoger dan bij een normale zwangerschap. Kinderen hebben vaak geen symptomen indien ze besmet zijn.

Chronische infectie:

Dit kan ontstaan na een acute Q-koortsinfectie. Er kan hierbij een endocarditis of een vasculaire infectie ontstaan. In zeldzame gevallen kunnen bijvoorbeeld chronische hepatitis of chronische longafwijkingen ontstaan. Neurologische afwijkingen kunnen ook ontstaan. De symptomen kunnen maanden tot jaren na de eerste besmetting pas optreden. Zwangere vrouwen hebben meer kans om de chronische vorm te ontwikkelen.

Ziekteverschijnselen bij dieren

De meeste diersoorten hebben geen verschijnselen indien ze de bacterie met zich meedragen. Bij herkauwers kan wel abortus optreden.

Therapie mens

Acuut ziektebeeld:

Acute Q-koorts verloopt mild met een spontaan herstel na 1 tot 2 weken. Eventueel kan antibiotica worden voorgeschreven, om de duur van de ziekte te verkorten en misschien de kans op complicaties te verminderen. Het behandelen van geïnfecteerde zwangere vrouwen kan mogelijk vroeggeboorte of abortus voorkomen, maar in eerste instantie wordt de antibiotica gegeven om een chronische infectie bij de moeder te voorkomen.

Chronische infectie:

Er is geen 'normale'behandeling voor chronische infecties. Meestal wordt, gedurende minimaal 1,5 jaar, antibiotica gegeven. Bloedonnderzoek moet regelmatig uitgevoerd worden, om te kijken hoeveel antilichamen er in het bloed zitten. Bij complicaties is de behandeling natuurlijk een stuk gecompliceerder. Dan kan het bestaat uit bijvoorbeeld chirurgie bij vaatwandproblemen.

Preventie

Sinds 2009 is het verplicht om geiten en schapen in getroffen gebieden in Nederland te vaccineren. Als er eenmaal symptomen bestaan die kunnen wijzen op Q-koorts geldt er een meldplicht van deze symptomen. Ook afwijkende abortusaantallen moeten gemeld worden. Ook hygiënemaatregelen, fokverbod, vervoersverbod van mogelijk besmette dieren en ruimingen van dieren op besmette bedrijven dan belangrijke punten zijn bij de bestrijding. Daarnaast wordt consumptie van rauwe melk of melkproducten afgeraden. Mensen met hart- en vaatlijden, een verminderde afweer en zwangere vrouwen mogen geen werk verrichten op positief geteste bedrijven.