Lijsterbes en meelbes

Van de Sorbusfamilie kennen we vooral Sorbus aucuparia, de Wilde lijsterbes met oranje bessen, de Sorbus aria of Meelbes is minder bekend. Begin Mei als het blad zich vormt, valt de struik bijzonder op door zijn witwollige bladscheuten en wat later door zijn stevige witte bloemschermen die echt bekoorlijk zijn.

Naam, etymologie van lijsterbes

De naam meelbes zou volgens velen afkomstig zijn van de de melige, niet zo smakelijke bessen, maar het lijkt niet onwaarschijnlijk dat juist zijn melig uiterlijk de naam kan verklaren. Melig in de goede wollige, wittige betekenis van het woord.
Het Latijnse woord "Sorbus" betekent vrucht en "aucupor" vogelvangst omdat de Romeinen de oranje bessen van deze boom als lokaas gebruikten. Lijster betekent hippende vogel en rowan is afgeleid van het Sanskriet woord runa wat tovenaar betekent. De Lijsterbes wordt ook wel kraalboom, kwetsenbeienboom of vogelbessenboom genoemd. In Engeland noemde men deze boom ook witchwood, heksenhout dus omdat men geloofde dat hij bescherming tegen heksen gaf. Namen: Whitebeam (Eng.), Alisier blanc (Frans), Gemeine Mehlbeere (Duits).

Oranjebessen voor limonade of siroop

Aan de Sorbus aucuparia loop ik al jaren voorbij, toch gebruikte ik de oranje bessen wel in mijn beginnersleven als herborist. Volgens de boeken die ik toen las, bijvoorbeeld Mellie Uylderts De Taal der Kruiden waren de bessen en het sap vooral goed tegen heesheid en als spreker heb ik daar in die tijd ook gebruik van gemaakt. Het eenvoudig maar toch wat mysterieus klinkend gebruik is om 'twaalf gedroogde bessen achtereenvolgens langzaam onder het gaan op te kauwen'. Het lijkt wel op een klein ritueel.
Een ander recept, hoestsiroop waar je ook limonade mee kan maken, krijg je door 2 pond gezeefd lijsterbessensap met 350 tot 450 gram suiker op te koken, tot het wat in dikt.
Andere vermeldingen van Mellie zijn ook de moeite waard om te proberen, bijvoorbeeld het roosteren van de bessen als koffiesurrogaat. De bessen bevatten veel sorbitol, een alternatief voor suiker. Deze zoetstof stimuleert de galwerking maar kan ook gebruikt worden voor het bereiden van jam.

De gewone lijsterbes (Sorbus aucuparia) was de Keltische levensboom bij uitstek. Hij bezat ondermeer de eigenschap dolende geesten van afgestorvenen tot rust te brengen. Hebben we het aan de lijsterbes te danken dat er geen spoken meer zijn? In Wales vervangt hij de taxus als traditionele kerkhofboom. In die zin hoort hij ook op het kerkhof thuis. De funeraire tuin dus.

Meelbes in de gemmotherapie

Een in Belgie en Nederland haast onbekende soort is de Sorbus domestica, een tot 20 meter hoge boom met gevederd blad, grote witte bloemtrossen en peervormige rode bessen in september. Hij groeit vooral in submediterraan klimaat in gemengde eikenbossen in wijngebieden en is gevoelig voor late vorst. De peerlijsterbes noem ik hem, in de Franse Drômestreek komt hij veel voor, ik ken de naam vooral uit de gemmotherapie waar de knoppen op glycerine en alcohol getrokken, gebruikt worden bij problemen met het veneuze vaatstelsel, dus tegen spataderen, veneuze insufficiëntie en oedeem. Het middel zou de tonus van de aderwand verbeteren, daardoor zou het voor vrouwen in de overgang nuttig kunnen zijn.

En ook in de poëzie wordt lijsterbes bezongen. Guido Gezelle

De blâren zijn al afgewaaid
en ‘t hout is, heel ontkleed,
met honderdduizend beierkens,
behangen, wijd en breed,
"En hoe, o lustig lijsterdiet,
en plukt ge mij die perels niet?"