Smeerwortel, kompres voor wonden en open been

De smeerwortel heeft zoals heel wat andere geneeskrachtige planten een lange traditie in het genezen van wonden en botbreuken. Voor uitwendig gebruik is het een veelzijdige en makkelijk te gebruiken plant. Vooral de wortel gekneusd maar ook het blad als papje is vers goed werkzaam.

Vroeger gebruik

Reeds 50 jaar na Christus prijst Dioscorides smeerwortel in zijn "Materia medica" aan, Hildegard von Bingen en later Paracelsus raden hem aan als wondgenezend middel en ook door Leonhard Fuchs wordt hij uitvoerig beschreven in zijn "New Kreüterbuch" uit 1543.Na een periode van vergetelheid in de 19e eeuw, kreeg men in de jaren dertig van de 20ste eeuw opnieuw belangstelling voor Symphytum. In de allerlaatste onderzoe­kingen werd echter een deel van zijn tot nu toe geldende indicaties ernstig in twijfel getrokken.

De botanische naam van deze plant is Symphy­tum officinale, een naam, waarvan het Griekse stam-woord sympheïn "naar elkaar toe groeien" bete­kent. In de loop van zijn carrière als geneeskrachtige plant werd de smeerwortel in het Latijn ook wel "Consolida" genoemd (van consolidare = vastma­ken), waardoor hij ook nu nog onder de naam Radix consolidae in de apotheek verkrijgbaar is. De tegenwoordig veel gecultiveerde bastaard-smeerwortel, die hoofdzakelijk bekend is in Engels sprekende landen, wordt in het Engels Comfrey genoemd, wat afgeleid is van het Latijnse confirmare, verstevigen, versterken.

Smeerwortel gold zowel vroeger als tegenwoordig als geneesmiddel dat praktisch toepasbaar is voor alle aandoeningen, die met botten of het bottenstelsel te maken hebben. Tussen de verschillende soor­ten bestaan slechts minimale verschillen qua stoffen en werking.

Smeerwortel botanisch

Smeerwortel is een weelderig, sterk en taai kruid met viltachtig behaarde stengels en bladeren, rood-paarse, soms ook gelig-witte, bekervormige, naar de aarde gebogen bloemen en een grote, krachtige, meervoudig vertakte wortel. Wat licht, vochtigheid van de bodem en voedings­stoffen betreft, is hij zeer veeleisend. Daarom is de plek in de tuin, waaraan hij de voorkeur geeft, dik­wijls in de onmiddellijke nabijheid van de compost-hoop. In het wild groeit de smeerwortel bij voorkeur aan waterkanten, langs oevers, bosranden, in grep­pels, in loofbossen in waterrijke gebieden en op drassige weiden. Nadat de plant als waardevolle, makkelijk cultiveerbare voederplant bekend was geworden, verbreidde de smeerwortel zich vanuit Europa over de hele wereld (Noord-Amerika, India, Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland) en kreeg zij veel aandacht door haar grote opbrengst en haar bijzonder hoge gehalte aan goed verteerbare eiwit­ten (zevenmaal meer dan soja!). Er bestaat verschil van mening, of ze ook niet voor menselijke consumptie geschikt is (gebrek aan proteïne m de Derde Wereld). De bijzonder veel­soortige werkzame stoffen zitten in de stengel en de bladeren en - nog geconcentreerder - in de wortel.

Uitwendig gebruik

De uitstekende werking van de smeer-­wortel op slecht genezende wonden is in belangrijke mate te danken aan zijn voornaamste stof: allantoïne. Deze stof stimuleert aantoonbaar het dichtgaan van wonden, doordat zij de wondgranulatie en de vorming van nieuwe cellen bevordert.Door wassingen of omslagen met een decoct van de wortel worden wondsecretie en etter opgelost, zodat zwerende wonden en chro­nisch etterende wonden, bijvoorbeeld ulcus cruris (open been) snel kunnen genezen. Aangetoond is ook, dat allantoïne in de wortel beter werkt dan dezelfde, syn­thetisch samengestelde verbinding, wat op begelei­dende synergetische stoffen in de plant wijst. Ook een aantal slijmstoffen, evenals looistoffen en kiezelzuur dragen bij tot de genezing van oude wonden.

Smeerwortel als compres bij open zweren

In de praktijk komen chronische etteringen en open zweren vooral voor bij oudere mensen, die zich moeilijk kunnen bewegen en bij stevige rokers. In dergelijke gevallen kun je de wonden tweemaal per dag in een smeerwortel-decoct baden of spoelen of er omslagen mee te maken. Men maakt ­eerst een decoct van één kopje smeerwortel in 2 tot 3 liter water. Het kruid wordt 10 minuten in water gekookt, u laat het vervolgens 10 minuten trekken en zeeft het daarna. Is het decoct tot lichaamstempera­tuur afgekoeld, dan wordt de voet of het been erin gehouden. Op plaatsen op het lichaam, waar dit niet mogelijk is, wordt de wond boven een kuip, emmer of douchebak langzaam overgoten met het wortel­extract. Indien zo'n spoeling te pijnlijk is, doopt men een schone linnen doek in het decoct en legt hem op de wond, dekt hem vervolgens met een handdoek af en maak de omslag met een zwachtel vast.

Na ongeveer een half uur kan hij een keer ver­nieuwd worden. Daarna bestrijkt men de wond en vooral de wondranden met goudsbloemzalf en ver­vangt het verband.

Referenties

• Anwendung und Verträglichkeit von Beinwellcreme (Symphyti herba) bei Kindern mit akuten stumpfen Traumen. Z Phytother 2010; 31(1): 61-66. Smeerwortel uitwendig tegen kneuzingen en blauwe plekken.
• Grube B., Grünwald J., Krug L., Staiger C. Efficacy of a comfrey root (Symphyti offic. radix) extract ointment in the treatment of patients with painful osteoarthritis of the knee: results of a double-blind, randomised, bicenter, placebo-controlled trial. Phytomedicine, 2007, 14(1), 2-10