Kruidengeneeskunde: smeerwortel (symphytum officinale)

De smeerwortel is een kruid dat in de kruidengeneeskunde bekend staat om haar helende effecten bij kneuzingen en verstuikingen. Smeerwortel bevat namelijk allantoïne, een stof die de weefsel- en botgroei stimuleert. Je kunt smeerwortelzalf en smeerwortelolie van smeerwortel maken, maar ook kompressen en afkooksels.

Smeerwortel (symphytum offinicinale)

De smeerwortel is een kruid dat in vroegere tijden gebruikt werd om botbreuken te genezen. Smeerwortel bevat namelijk allantoïne, een stof die de groei van bot, kraakbeen en spiercellen bevordert. Wanneer het kruid geplet wordt kan de allantoïne, dat zich voornamelijk in de bloemkopjes bevindt, goed opgenomen worden in de huid, waar het de genezing bevordert. Dit genezende effect van smeerwortel komt ook terug in de Latijnse naam van het kruid. Het Latijnse symphytum is namelijk afgeleid van het het Griekse woord voor 'samengroeien'. De smeerwortel is een erg veelzijdige plant in de kruidengeneeskunde: vrijwel alle onderdelen van de smeerwortel zijn bruikbaar.

De smeerwortel is met name in vochtige bermen en langs beken te vinden. Van mei tot augustus staat de smeerwortel in bloei, er komen dan purperen, beige of roze bloemen aan. De wortels, die diep in de grond zitten, zijn zwart van buiten en wit van binnen. Wanneer je de wortel opensnijd komt er een witte, waterachtige vloeistof uit tevoorschijn waar de smeerwortel haar naam aan dankt.

Genezende effecten van smeerwortel

Smeerwortel is met name bekend vanwege de genezende effecten bij verstuikingen en kneuzingen. Wetenschappelijk onderzoek heeft zelfs aangetoond dat allantoïne, een van de bestanddelen van de smeerwortel, aanzet tot weefselgroei rondom een wond. Smeerwortel heeft ook een genezend effect op de groei van kraakbeen en spiercellen. Daarom wordt smeerwortel dikwijls verwerkt in crèmes en medicinale olie ter behandeling van verstuikingen, artrose van de gewrichten en andere verwondingen. Smeerwortel ontsmet wonden en verbetert de doorbloeding. Smeerwortel heeft echter niet alleen helende effecten wanneer het uitwendig toegepast wordt. Inwendig helpt smeerwortel bij zweren in het spijsverteringskanaal. Je kunt de smeerwortel echter ook gebruiken bij rugklachten door zware inspanning, door een afkooksel van smeerwortelbladeren aan je bad toe te voegen.

Toepassingen van smeerwortel

Zowel de wortels als de bovengrondse delen van de smeerwortel zijn te gebruiken. Je kunt de bovengrondse delen het beste oogsten tijdens de bloei in de vroege zomer. De wortels kun je het beste oogsten wanneer het allantoïnegehalte het hoogst is. Dit is in de lente en de herfst. Gebruik als het kan zoveel mogelijk verse bestanddelen, deze zijn krachtiger dan gedroogde berstanddelen.

Smeerwortelzalf

Smeerwortelzalf kan gebruikt worden bij schaafwonden en andere kleine verwondingen. Daarnaast werkt smeerwortelzalf pijnstillend bij botbreuken en kneuzingen. Voor smeerwortel zalf heb je twee handjes verse of gedroogde wortels van de smeerwortel, vijf eetlepels vaseline en twee eetlepels zonnebloemolie nodig. Snij de wortels in kleine stukjes en meng deze in een vuurvaste kom met de vaseline. Verwarm dit mengsel gedurende minimaal tien uur au bain-marie. Zeef het geheel vervolgens en roer de zonnebloemolie door de zalf.

Smeerwortel kompres

Bij gebroken botten die doorgaans niet gegipst worden, zoals tenen, vingers en haarscheurtjes in grotere botten, kun je een kompres van smeerwortel aanbrengen. Pureer hiervoor enkele bladeren van de smeerwortel en breng deze aan op de aangedane plek. Je kunt ook een kompres maken van de wortels van de smeerwortel. Maal enkele wortels en meng deze met wat water. Vervolgens kun je dit aanbrengen op hardnekkige wonden en bloedende aambeien.

Afkooksel van smeerwortel

Een afkooksel van smeerwortel wortels kun je inwendig gebruiken om ontstekingen en zweren in het spijsverteringskanaal te behandelen. Dit afkooksel kun je maken door 60 gram verse wortels van de smeerwortel in 750 milliliter water aan de kook te brengen. Koon het geheel op een laag vuur net zo lang tot je nog ongeveer 500 milliliter water over hebt. Zeef het geheel en drink driemaal daags een theekopje van het afkooksel.

Smeerwortelolie

Je kunt een medicinale olie van smeerwortel maken voor het behandelen van pijnlijke gewrichten, verstuikingen en bloeduitstortingen. Breng hiervoor 250 gram gedroogde of 750 gram verse smeerwortelbladeren in 500 milliliter zonnebloemolie au bain-marie aan de kook. Laat de olie ongeveer drie uur koken en filter de olie vervolgens. Je kunt de zelfgemaakte smeerwortel olie maximaal een jaar bewaren op een koele en donkere plaats in een luchtdichte fles.