De tuin als huisapotheek: Rode en andere zonnehoeden

Rode zonnehoed, een mooie vaste plant, die nu in alle tuincentra aangeboden wordt, leidde al langer een ander leven en wel als gezondheidsdrank, kruidentablet en lipstick in herboristerie en apotheek. Planten leiden ook zonder de mens een eigen leven. Tot dat ze, ontdekt worden, een naam krijgen, ingedeeld, geproefd, geprobeerd, vermeerderd, geanalyseerd en soms uitgeroeid worden. In een ‘zwak’ moment denk ik wel eens: moeten we al die planten niet hun eigen leven laten leiden? Maar, kunnen wij wel zonder hen en kunnen zij wel zonder ons?

Rode zonnehoed is zo een plant, waar wij het lang zonder hebben gedaan. En die nu als gezondheidsplant bijna onvervangbaar lijkt. Omdat het een Noord-Amerikaanse plant is, kon hij hier in Europa natuurlijk ook niet bekend zijn en dus niet gebruikt worden. Bij de Indiaanse volkeren heeft hij reeds eeuwenlang een grote reputatie. Plantenresten in graven van de Lakota Sioux dateren al van 1600. Vooral tussen 1845 en 1930 werd hij door de bekende Eccletic docters King en Loyd met succes gebruikt, in die periode werden de planten door Dr. Meyer naar Europa gebracht en bij de firma Madaus verder onderzocht. Bekend en gepopulariseerd werd hij vooral door de Zwitsere natuurgeneeskundige Vogel en de firma Biohorma.

Botanisch

De Rode zonnehoed hoort bij degrote familie van de Samengesteldbloemigen, vroeger werd hij Rudbeckia genoemd, om rond 1800 de naam Echinacea te krijgen. De Indianen noemden hem Snakeroot, omdat hij tegen slangenbeten gebruikt werd.

Volgens McGregor bestaan er 9 soorten, waarvan de bekendsten en meest gebruikten Echinacea purpurea, E. angustifolia en E. pallida zijn. Het zijn allemaal bossige vaste planten, die op de Amerikaanse prairies groeien, maar gelukkig in Europa ook goed te telen zijn. Vooral de Echinacea purpurea is een gemakkelijke 1m hoge zomerbloeier, die zowel door zaaien als door scheuren vermeerderd kan worden. Hij past prachtig in een klassieke paars-roze border bijvoorbeeld in het gezelschap van de zwarte Stokroos, Kaasjeskruiden, de rose Lavatera, Zeeuwse knoopjes, de merkwaardige Vuurwerkplant en de inheemse Donkere ooievaarsbek. Een zomerse bloemenborder om je vingers bij af te likken!

Goed onderzocht en veel gebruikt

Eindelijk een plant waarbij de dagelijkse gebruikservaringen bevestigd worden door het vele wetenschappelijk onderzoek. Al in de jaren 20 werd in Duitsland door dr. Madaus de invloed van Rode zonnehoed op ontstoken wonden onderzocht. Sindsdien zijn er meer dan 400 wetenschappelijke artikels gepubliceerd over de scheikundige samenstelling en het klinisch gebruik van verschillende Echinaceasoorten.

De plant wordt vooral gebruikt om de weerstand te verhogen, het immuunsysteem te versterken bij allerlei infectieziekten. Vooral voor de luchtwegen, dus bij verkoudheid, griep, en bronchiale aandoeningen is hij goed te gebruiken. Daarnaast ook bij blaasontsteking samen met Solidago en Kaasjeskruid en bij huidinfecties samen met Goudsbloem en Echte kamille.

Mensen met een verlaagde weerstand, bijvoorbeeld na ziekte of na het leveren van zware inspanningen, kunnen gedurende 1 week tot 10 dagen, 3 maal daags 30 druppels moedertinctuur gebruiken. Langer hoeft niet! Uit onderzoek is gebleken dat Echinacea tijdelijk o.a. een impuls geeft aan de witte bloedcellen, een effect dat na 1 week al kan verdwijnen. Als je het langer nodig hebt, kun je het beter om en om, 1 week wel en 1 week niet gebruiken. En op die wijze doorgaan zolang je dat nodig vindt.

Huidmiddelen in onze apotheektuin

Goudsbloem, Echte kamille, Sint-janskruid en Rode zonnehoed vormen in onze kruidige siertuin samen de grote vier voor eerste hulp.

Een combinatie van Sint-janskruid en Echinacea is vooral geschikt bij virusinfecties zoals lippenblaasjes en gordelroos, Goudsbloem en Rode zonnehoed zijn dan weer goed om allerlei wonden te ontsmetten.

Tegen slangenbeten en zadelpijn waarvoor hij door de Indianen gebruikt werd, hebben wij deze plant niet meer nodig, maar andere huidproblemen zijn er des te meer en daar kan de Zonnehoed volop voor gebruikt worden.

Een alfabetische opsomming van die huidproblemen ziet er als volgt uitzien: acné, abces, brandwonden, doorligwonden, eczeem, gordelroos, insektensteken, lippenblaasjes (herpes) nagelriemontsteking, psoriasis, schimmelinfecties, spataderzweren en wonden. Een hele waslijst, maar voor veel van deze kwalen zijn er wetenschappelijke onderzoeken verricht of zijn er serieuze praktijkervaringen bekend, die de efficiëntie van Echinacea bevestigen.

Hoe efficiënt te gebruiken?

Weten waar kruiden echt goed voor zijn is belangrijk, weten hoe ze verwerkt en gebruikt moeten worden is even noodzakelijk. Wanneer en welk deel van de plant moet geoogst worden? Kan het vers of gedroogd? Zullen we ze zo opeten of maken we er thee of tinctuur van? Hoelang moeten of mogen we die plant gebruiken?

Al deze vragen zijn niet zomaar te beantwoorden. Bij de Zonnehoed lijkt het verse gebruik het meest efficiënt te zijn. Dat betekent dat we het blad, de bloem of de wortel zo kunnen opeten, maar praktischer is het om de verse plant te verwerken tot tinctuur. Een eenvoudige tinctuur maken kan door 50gr blad en bloem te laten trekken in 250 cc alcohol van 30 tot 70 % (gewichtsverhouding 1:5), regelmatig schudden en na 14 dagen uitzeven.

Een alcoholisch aftreksel maken is dus gemakkelijk, maar toch ook moeilijk. Want, moeten we het vochtgehalte van de verse planten niet meten? Welke alcohol moeten we gebruiken? Hoe is de verhouding tussen plant en alcohol? Met andere woorden, hoe geconcentreerd is zo een tinctuur en hoeveel druppels kunnen we daarvan gebruiken?

Niet voor niks zijn er boeken van 1000 bladzijden geschreven alleen maar over het verwerken van kruiden. Een van die boeken is het HAB, het Homöopathisches Arzneibuch, waar voor elke plant exact beschreven wordt hoe de tinctuur gemaakt moet worden.

Voor ons doe-het-zelvers zijn al die berekeningen praktisch gezien niet uitvoerbaar. Maak het dus maar op de eenvoudige manier, maar besef wel dat we het zo nauwkeurig mogelijk moeten doen en dat de kwaliteit van zelfgemaakte preparaten zeer wisselend kan zijn. Soms erg goed en soms zeer slecht! Kennis en ervaring is daarom erg belangrijk.

Duizend en een stoffen

Alle planten bevatten een oneindige hoeveelheid stoffen, die in de eerste plaats bedoeld zijn om de plant zelf overeind en in leven te houden. De ‘slimme’ mens heeft geleerd om al die ingrediënten als voedsel en als medicijn te gebruiken. De voedingsstoffen noemen we vitamines, mineralen, eiwitten en zo verder, de geneesstoffen met een specifieke fysiologische werking zijn bijvoorbeeld looistoffen met een samentrekkende werking, slijmstoffen met een verzachtend effect op de geïrriteerde huid en de slijmvliezen, etherische olie met een ontsmettende werking.

In de Rode zonnehoed zijn het vreemd genoeg een aantal polysacchariden en alkylamiden die vooral zorgen voor de stimulering van het immuunsysteem. Alkylamiden kunnen een licht prikkelend en verdovend effect op de tong veroorzaken. Deze ‘tingling sensation’ werd door de Indianen gebruikt om de kwaliteit van de plant te beoordelen. Als herborist vind ik dit wel interessant omdat we zo moeilijke stoffen door het gebruik van onze zintuigen gemakkelijker kunnen begrijpen. Ons lichaam werkt als wetenschappelijk detectie-instrument. Rode zonnehoed, tintelt of tintelt hij niet?