Lavas, de lubbestok

"Bij het geurend groen prijs ik ook de sterke lavas, mijn liefde gaat naar alles in de tuin. Hoewel hij in smaak en geur het ogenpaar schaadt en het zicht vermindert naar men zegt, zijn de zaadjes deel van menig medicijn en werkt hij mee aan andermans naam en faam". Zo klinkt het rond 840 in De cultura hortorum van Walahfrid Strabo. Vroeger was Lavas beroemd om zijn geneeskrachtige eigenschappen, zoals de naam aangeeft, want Levisticum is mogelijk afgeleid van het Latijnse 'levare', verlichten.

Geschiedenis

Vroeger kauwden de Romeinen al op het zaad ter bevordering van de spijsvertering. Men zegt ook dat lavas bij uitwendig en ook inwendig gebruik als een deodorant werkt. Het toevoegen van een sterk afkooksel van de wortel aan het badwater maakt het lichaam geurig en zou luchtjes verwijderen. Interessant lijkt mij om deze werking verder te onderzoeken. Er worden ten andere al maggi-esche deodoranten gemaakt: zwarte theepoeder en lavaszaadpoeder in neteldoek gebonden. Een geurend bolletje om onder de oksels te wrijven of te binden?

Omstreeks 800 kwam hij in de kloostertuin van St-Gallen en in de keizerlijke tuinen van Karel de Grote terecht.
De School van Salerno beval Lavas in de 16° eeuw aan als middel om de menstruatie te bevorderen. Dodoens heeft het in zijn CruydBoeck over Ligusticum en Levisticum, waarbij de Ligisticum blijkbaar toen toch een grotere reputatie had. De lavas die wij nu kennen noemde hij 'In Hoochduytsch Lybstockel. In Brabant Lavetse/ tot sommighe plaetsen Levistock. In Franchois Livesche.   Die wortel ende saet van Lavetse ghedroocht ende met wijn ghedroncken drooghen ende verwermen die maghe/ versueten die pijne ende weedom/ ende stillen die opblasinghen ende winder der selver. Die selve wortelen ende saet doen die urine lossen ende verwecken die natuerlycke cranckheyt der vrouwen van binnen inghenomen/ oft alsmense in water siedt ende in een sweetcuyppe daer in badet.
In somma Lavetse es van crachten ende werckinghen den Ligusticum seer ghelijck/ ende mach daer voor sonder dwalinghen ghebruyckt worden. Dwater van Lavetse ghedistilleert maeckt het aensicht claer ende schoon/ ende beneempt alle vlecken/ sproet/ ende roodicheyt alst daensicht dicwils daer mede ghewassen word'.

Lavas behoorde vroeger tot de zogenaamde vijftienderhande kruiden uit de kruidwis, ze werden op het altaar gewijd en dan in huis opgehangen tot afweer van alle onheil. In geval van aangetoverde ziekte, werd zo'n ruiker 5 uur lang in wijwater gekookt. Dan zou men een goed badwater hebben, want wijwater is maarts regenwater of gesmolten maartse sneeuw en die is veel stikstofrijker dan in andere tijden van het jaar en zeer geneeskrachtig.

Botanische kenmerken

Lavas is een overblijvende plant die na een paar jaar tot 2 m hoog kan worden; de stengel is hol; bladeren glanzend groen, groot, aan de voet der takken ingeplant, in omtrek driehoekig, 2-3 maal geveerd met ruitvormige blaadjes (gezaagd); bloemen geelachtig (juli-augustus), in 8-15-stralige schermen met teruggeslagen omwindsels en omwindseltjes; Vrucht eivormig met 10 gevleugelde ribben, lijken wat op karwijzaden, bij rijpen worden ze bruin. De wortel is bruinachtig, dik en vlezig en draagt verschillende stengels met dunne bijwortels. Het blad, wortel en zaad hebben allemaal een sterke selderij-achtige geur.

Lavas als geneeskruid

Als geneeskruid is lavas vrijwel in de vergeethoek geraakt. Toch had ook Lavas een grote reputatie.
In vroeger tijden ontbrak lavas in geen enkele kruidentuin, uit de wortel werd de 'oleum levistici' gewonnen. Deze lavasolie hielp tegen de meest uiteenlopende kwalen, van longziekten tot hysterie toe.
Volgens Mellie Uyldert stond het kruid ook bekend als aphrodisiacum, wat niet te verwonderen is, de plant heeft mogelijk een opwekkend werking op de onderlijfsorganen, huid en zenuwen. Vele namen verwijzen trouwens naar die afrodisiake werking: lubbestok, manskracht, zelfs liefdespeterselie is terug te vinden en verder het Duitse Liebstockel en het Engelse love parsley.

Werkzame stoffen

• Etherische olie 0,1 tot 0,5 % vers en tot 1% in gedroogde wortel, bestaat vnl uit phtaliden die de geur veroorzaken (Gijbels M, et al. Planta Medica 1982;44)
• Cumarineglycosiden, furanocumarinen: umbelliferon, bergapteen.. fotosensibiliserend
• Sitosterolen: beta-sitosterol

Blad en vooral de wortel heeft zeker een diuretische werking, dus te gebruiken bij oedemen, blaas- en nierkwalen, nierstenen. De plant combineert mogelijk de kwaliteiten van venkel, selder en engelwortel.

Een diuretisch recept: Species diuretica DAB 6

Levistici radix conc. Lavas 25
Ononidis radix conc. Kattedoorn 25
Liquiritae radix conc. Zoethout 25
Juniperi fructus conc. Jeneverbes 25

De wortel wordt nu nog wel gebruikt als urinedrijvend middel, maar het is toch als keukenkruid en als etherische olie dat lavas terug een beetje bekend geraakt.