Kannibalisme, eten van dezelfde soort

Kannibalisme is het eten van een individu van hetzelfde soort. Bij dieren komt het vaker voor, bij mensen wordt het als onethisch beschouwd. Een mens die andere menseneter wordt ook wel een kannibaal of menseneter genoemd. De bekende film over Hannibal Lecter gaat over een kannibaal. Dankzij die film hebben meer mensen inzicht gekregen tot het bestaan van kannibalisme. Toch is kannibalisme niet altijd zo vreemd en onethisch als we denken.

Kannibalisme is normaal bij dieren

Hoewel kannibalisme niet bij alle diersoorten voorkomt, is het wel een vrij normaal verschijnsel onder sommige soorten. Zo kennen we de bidsprinkhaan, waarbij het vrouwtje tijdens of vlak na de paring het mannetje opeet. Het mannetje dient als voedzame bron voor haar eieren. Bij sommige soorten bidsprinkhanen kan het mannetje pas zijn spermapakketje afgeven nadat hij is onthoofd. Bij andere soorten heeft het mannetje juist niets te vrezen. Ook bij sommige spinnensoorten zoals de zwarte weduwe komt kannibalisme ook tijdens de paring voor. Bij zoogdieren zien we kannibalisme onder ijsberen en eekhoorns. Ook bij schorpioenen en uilen is kannibalisme in het wild vastgesteld. Vaak gaat het om dieren die weinig voedsel kunnen vinden. Ook moederdieren kunnen bij grote stress of gevaar hun eigen jongen opeten. In gevangenschap komt kannibalisme vaker voor, doordat dieren niet de mogelijkheid hebben om bij voedselschaarste uit te wijken.

Menselijke kannibaal

Mensen hebben over het algemeen voldoende voedsel. Toch kan het voorkomen dat er in bepaalde gebieden zeer weinig voedsel te vinden is. Kannibalisme komt dan voor, waarbij mensen een overleden soortgenoot opeten. Zelden wordt een soortgenoot gedood om op te eten. Kannibalisme kwam al bij de neanderthalers voor, waarschijnlijk was voedselgebrek hiervan de oorzaak. In het verleden kwam kannibalisme vooral voor in tijden van oorlog. Recentelijk was dit tijdens de tweede wereldoorlog. Ook tijdens de Cambodjaanse Burgeroorlog kwam kannibalisme voor. Tijdens deze oorlogen werden er zelfs mensen gedood of als vee gehouden en opgegeten.

In 1972 stortte een vliegtuig in de Andes neer. Wonderwel wisten een aantal inzittenden de ramp te overleven. Van de 45 personen waren er na 8 dagen nog 27 in leven. Na 72 dagen werden ze gered, er waren toen nog 16 personen in leven. De overlevenden wisten zich ondanks de grote kou te redden door te slapen in de halve romp van het vliegtuig en het vlees van hun overleden vrienden af te snijden en te eten. Reepjes vlees werden op het dak van het vliegtuig gelegd om in de zon te drogen. Later, toen de dooi intrad, werd het steeds moeilijker om het menselijke vlees te consumeren omdat het snel bedierf. Sommigen werden ziek door het ten van bedorven menselijk vlees. Toen de overlevenden gered waren vertelden ze in eerste instantie dat ze hadden weten te overleven op kaas. Er lekte echter al snel foto's uit waarop te zien was dat er in dode lichamen gesneden was. Ze hielden daarop een persconferentie en vertelden de waarheid.

Eind november 2012 werden twee Russische jagers in Siberië aangetroffen. Tijdens een vier maanden durende zwerftocht doodden ze en kameraad en aten delen van hem op. Een vierde jager werd nooit teruggevonden. In Rusland is kannibalisme niet strafbaar. Moord is wel strafbaar.

Psychische stoornis

In 1981 werd de Nederlandse Reneé Harteveld door de toen 32-jarige Issei Sagawa opgegeten. Hij doodde haar met een geweer toen ze zijn liefde afwees. Hij at delen van haar lichaam op. Issei was geestelijk niet normaal. Kannibalisme komt vaker voor bij mensen met een psychische stoornis. Seriemoordenaars zijn soms ook kannibalen. De Amerikaanse Jeffrey Dahmer was hier een bekend voorbeeld van. Hij vermoorde 17 slachtoffers en at hier delen van op. Een psychische stoornis waarbij kannibalisme voorkomt kan ontstaan in de vroege jeugd door verwaarlozing, mishandeling of een ander trauma. Vaak ziet men dat er in de jeugd een grote interesse was in dode dieren of het doden en ontleden van dieren. Vaak hebben dit soort kinderen weinig vrienden en kunnen teruggetrokken leven. Ongevoeligheid voor straf komt ook voor.

Ritueel en geloof

Kannibalisme komt ook voor als onderdeel van een ritueel of komt voort uit een geloof. Beiden wordt niet geaccepteerd als reden voor kannibalisme, waardoor er een taboe op rust. Vooral in landen als Zuid-Amerika en Afrika komt dit vaker voor. Zo worden Afrikaanse albino's vaak gedood en opgegeten vanwege de magische krachten die ze zouden voortbrengen. Voor duizenden dollars worden lichaamsdelen van gedode albino's verkocht. Kannibalisme kan ook een onderdeel zijn van een ritueel. Hierbij wordt een krijgsgevangene na diverse rituele handelingen gedood en in stukken gesneden. Vervolgens eet iedereen een gedeelte op of drinken ze het bloed. De schedel wordt soms als trofee bewaard. Kinderen worden ingewijd en soms voorbereid op hun latere lot als krijgsgevangene. In deze gebieden is het vaak moeilijk om kannibalisme uit te bannen, omdat dit het geloof aantast. Ook wordt kannibalisme hier niet gestraft.

Lees verder

• Seriemoordenaars