Radon: straling en gezondheid
Radon is een edelgas dat voorkomt in woningen. Het bereikt de woning via de kruipruimte. Ook vinden we radon in bouwmaterialen zoals natuursteen, beton en bakstenen. In Nederland veroorzaakt radon een ioniserende stralingsdosis van gemiddeld 13 Bequerel per kubieke meter lucht. In andere landen ligt dit vaak hoger. In de kruipruimte loopt dit op tot ongeveer 300 Bq/m3. Radon zelf is niet giftig, maar wanneer het uiteenvalt ontstaan er radioactieve deeltjes. Deze hechten zich aan stofdeeltjes en worden ingeademd. In het lichaam geven ze een straling af, wat kan leiden tot orgaanbeschadiging en longkanker.Radon, wat is dat?
Radon is een edelgas en is kleurloos. Wanneer het gas afkoelt tot onder het vriespunt zal het geel kleuren. Bij een zeer lage omgevingstemperatuur kleurt radon oranje tot rood. Radon wordt geproduceerd in de aardkost en is daar dan ook van nature aanwezig. Het ontstaat door twee aanwezige actiniden (thorium en uranium). Deze twee elementen hebben een halveringstijd van enkele miljarden jaren en vervallen daardoor niet naar lood zoals bij andere actiniden, maar naar radon (gas).Radon bevindt zich voornamelijk in grondwater. Ook wordt het in drinkwater gevonden. Grondwater kan aan de oppervlakte komen waardoor radon in de lucht terecht komt. Radon vinden we dan ook in kleine hoeveelheden in de lucht. Daarnaast komt radon voor in aardgas. Aardgas moet echter zijn weg naar de huishoudens vinden. Voordat het daar aankomt is het grootste gedeelte radon al vervallen. Radon komt ook voor in beton, baksteen en natuursteen. Hoe zwaarder een huis gebouwd is (met beton e.d.), hoe meer radon zich in de woning bevindt.
Kruipruimte
Radon kruipt vanuit de bodem via de kruipruimten de woningen binnen. Per land verschilt de hoeveelheid radon in de woningen en kruipruimten. In Zwitserland en in de Scandinavische landen bestaat de ondergrond uit graniet. In deze gebieden is de hoeveelheid radon hoger dan in Nederland en België. In Nederland bedraagt de hoeveelheid radon in kruipruimten ongeveer 300 Bequerel per kubieke meter (Bq/m3). De Wereldgezondheidsorganisatie stelde eerder een veilige grens van maximaal 1000 Bq/m3. Sinds 2009 is dit fors bijgesteld naar 100 Bq/m3. In woonkamers bedraagt de stralingsdosis gemiddeld 10 tot 25 Bq/m3.Radon is radioactief
Het edelgas radon is radioactief. Wanneer radon vervalt, ontstaan er radioactieve stofdeeltjes die zowel in het water als in de lucht terecht komen. Radioactief wil zeggen dat de deeltjes ioniserende straling uitzenden. Hierbij wordt een elektron (een negatief geladen deeltje) uit de buitenste schil van een atoom weggeslagen. Hierdoor blijft er alleen een positieve lading over in een atoom. Ioniserende straling kan ook andere atomen ioniseren, zoals DNA-moleculen. Deze raken dan beschadigd.Schadelijke effecten voor de gezondheid
Wanneer DNA-moleculen beschadigd raken heeft dit nadelige gevolgen voor de gezondheid. Beschadiging va het DNA in een lichaamscel leidt meestal tot de dood van deze cel. Wanneer veel cellen tegelijkertijd worden gedood kan er een rode huid ontstaan. Genetische schade kan optreden. Bij hoge blootstelling van de door radon gevormde ioniserende straling kan er orgaanbeschadiging optreden.Kankerverwekkend
Lichaamscellen met beschadigd DNA zullen vaak sterven. Er kan ook wat anders gebeuren met deze lichaamscel: hij gaat zich ongecontroleerd delen. Gezonde lichaamscellen delen zich alleen wanneer dit nodig is. Er is daarbij sprake van een balans tussen sterfte van cellen en deling van cellen. Het ongecontroleerd delen van cellen dor beschadiging va DNA noemen we ook wel kanker. Ongeveer tien procent van alle gevallen van longkanker zijn toe te schrijven aan blootstelling aan radon. Jaarlijks krijgen ruim 800 personen in Nederland longkanker door radon.De cellen blijven zich delen en vormen een woekering of tumor. De tumor bestaat uit kankercellen die geen normale functie en vorm meer hebben. Vanuit de tumor kunnen enkele kankercellen oslaten en meegevoerd worden via het lymfesysteem. Van daaruit komen ze elders in het lichaam terecht waar ze weer opnieuw uitgroeien tot een (nieuwe) tumor. We spreken nu van uitzaaiingen. Kankercellen beschadigen een orgaan niet maar vernietigen het totaal. De functie van het orgaan gaat daarmee verloren.
