Problematisch gedrag bij een ernstig verstandelijk beperking

Problematisch gedrag komt relatief veel voor bij mensen met een ernstige verstandelijke beperking. Dit gedrag kan zich uiten op verschillende manieren en in verschillende gradaties. Wat zijn de mogelijke oorzaken, hoe uit dit gedrag zich, hoe herken je het, hoe kun het voorkomen en wat is een effectieve manier om hier mee om te gaan.

Wat is problematisch gedrag?

In veel gevallen is het snel duidelijk wanneer gedrag problematisch is. Als iemand de boel kort en klein slaat en vervolgens jou probeert te slaan is het vrij helder. Veel gedrag wordt echter veel subtieler geuit en wordt in eerste instantie niet als zodanig herkend. Zo kan een persoon claimend gedrag vertonen, lusteloos zijn of voortdurend klagen. Ook dit kan een vorm zijn van problematisch gedrag.
Gedrag kan problematisch genoemd worden als het door de persoon zelf of door zijn omgeving als problematisch wordt ervaren.

Mogelijke oorzaken van problematisch gedrag

Een persoon vertoont geen problematisch gedrag omdat hij dat zelf graag wil. Er zit vrijwel altijd een boodschap achter. Het problematische gedrag is een middel om iets duidelijk te maken. De oorzaken kunnen heel divers zijn, ze kunnen worden verdeeld in inwendige- en uitwendige oorzaken.

• Voorbeelden van inwendige oorzaken zijn pijn, vermoeidheid, verveling en misselijkheid.
• Voorbeelden van uitwendige oorzaken zijn te veel mensen in één ruimte, een te onduidelijke of inconsequente begeleiding en te harde geluiden.

Een persoon met een verstandelijke beperking die in een instelling woont kan bijvoorbeeld last hebben van luidruchtige medecliënten, zich lusteloos voelen door te weinig lichaamsbeweging en te weinig frisse lucht.

Vormen en voorbeelden van problematisch gedag:

• automutilatie oftewel zelf verwondend gedrag (zichzelf slaan, bijten, slaan, open krabben)
• fysiek (slaan, schoppen, bijten)
• verbaal (schelden, schreeuwen, hard zingen)
• materieel (vernielen van meubels, slaan met deuren)

Hoe ga je om met problematisch gedrag?

Is er communicatie mogelijk door middel van praten, gebaren of pictogrammen dan kun je op deze manier achterhalen wat de mogelijke oorzaak is. Een persoon met een ernstige verstandelijke beperking heeft een ontwikkelingsleeftijd van 1 tot 2 jaar en is vaak niet in staat om het probleem uit te leggen of zelfs helemaal niet in staat om te communiceren. In dat geval is het belangrijk om de situatie goed te observeren. Hieruit kan duidelijk worden wat de oorzaak is van het gedrag.

Is dit duidelijk dan is het van belang dat je de oorzaak zoveel mogelijk probeert weg te nemen. Ook al is de oorzaak iets kleins, de ander kan dit als vervelend of ergerlijk ervaren. Vergeet niet dat iemand met een verstandelijke beperking moeite heeft om de wereld om zich heen te begrijpen. Het is van belang dat je de persoon serieus neemt, probeer jezelf in de ander te verplaatsten en biedt een luisterend oor. Probeer er niet tegen in te gaan of het probleem te bagatelliseren. Als een persoon zich begrepen voelt kan dit diegene rust geven.

Als de oorzaak niet duidelijk is en het problematische gedrag voortduurt zijn er een aantal interventies mogelijk.

• Probeer de persoon af te leiden
• Probeer de persoon naar een rustigere omgeving te laten gaan, haal de persoon uit de situatie.
• Praat zacht en neem afstand zodat de persoon zich niet bedreigt voelt.
• Is er sprake van fysieke agressie zorg dan voor voldoende veiligheid voor jezelf en de ander. Met meerdere personen ben je veiliger en mogelijk wordt een persoon rustig als hij merkt dat er meerdere mensen aanwezig zijn. Vreemde personen kunnen veel indruk maken op een ander want vreemde ogen kunnen dwingen.
• Bij ernstig problematisch gedrag waarbij er gevaar dreigt voor de gezondheid bijvoorbeeld door ernstige verwondingen, kan er rustgevende medicatie gegeven worden. Dit mag alleen in opdracht van een arts.
• Als een persoon langere tijd problematisch gedrag vertoond wat niet verklaarbaar is vraag dan advies aan een deskundige; een arts of een gedragsdeskundige

Hoe kun je problematisch gedrag voorkomen

Het is belangrijk dat je de tijd neemt voor iemand, vertelt wat je gaat doen en uitlegt wat er van de persoon wordt verwacht.
Kom je ineens naast het bed van de persoon staan en begin hem uit bed te trekken dan kun je een reactie van die persoon verwachten. Veel problematisch gedrag komt voor uit actie - reactie. Ik doe iets onverwachts of onprettigs en de ander reageert daar nog onverwachter of nog onprettiger op. Zorg dat je zelf voorspelbaar bent, zorg voor structuur en regelmaat. Werk bijvoorbeeld met een vaste dagprogramma, pictogrammen of foto's. Gebruik korte simpele zinnen of gebruik gebaren.

Problematisch gedrag begint vaak klein en is in het begin minder heftig. Zo kan problematisch gedrag beginnen met mopperen en klagen. Als er niet wordt ingegrepen op de juiste manier kan het van kwaad tot erger gaan. Zo zal iemand die niet gehoord wordt daarna kunnen gaan schelden, schreeuwen, en daarna fysiek agressief worden. Blijf altijd in overleg met de overige verzorgers van de persoon die het betreft, twee weten meer dan één en samen sta je sterker bij dit moeilijk verstaanbare gedrag.