ECT: Elektroconvulsie Therapie

ECT: Elektroconvulsie Therapie Elektroconvulsietherapie (ECT) is een vorm van behandeling waarbij een epileptisch insult (ofwel een epileptische toeval of convulsie) wordt opgewekt door middel van een korte maar heftige pulsstroom aan het hoofd. De behandeling kent veel controverse en is doorgaans op verkeerde manieren in de media afgebeeld. Dat de behandeling ook gunstige resultaten toont, is voor veel mensen onbekend. Wat is een ECT-behandeling precies, hoe is het ontstaan en gebeurt het nog steeds?

Toepassing

Nadat een psychiater met deskundigheid op het gebied van ECT besloten heeft voor het inzetten van een ECT-behandeling bij een patiënt, worden er eerst verschillende lichamelijke onderzoeken verricht. Kort voor de behandeling worden er verschillende apparaten aangesloten om de lichamelijke functies te kunnen blijven meten, zoals de bloeddruk en het hartritme. De hersenactiviteit wordt gemeten door een EEG.

Tijdens de ECT behandeling krijgt een patiënt eerst een anestheticum toegediend via een infuus door een anesthesioloog, wat algehele narcose opwekt. Eenmaal onder narcose krijgt de patiënt een spierverslappend middel toegediend. Wanneer de werking hiervan is vastgesteld kan overgegaan worden naar de ECT-behandeling zelf. Door elektroden te plakken op het hoofd van de patiënt kan de uiteindelijke pulsstroom geleid worden. Door een speciaal ECT apparaat wordt vervolgens één korte pulsstroom gestuurd. Op de EEG is vervolgens een insult waarneembaar, waarbij gekeken wordt naar de duur ervan. Is het insult niet lang genoeg, dan zal een tweede pulsstroom toegediend worden.

Uiteindelijk treden er in de hersenen mechanismen in werking die zelf het insult beëindigen. Tevens zal na een korte periode de spierverslapper uitwerken, alsook de narcose. De patiënt komt na ongeveer een 10 minuten durende behandeling weer bij.

Geschiedenis

Convulsieve therapie werd geïntroduceerd in 1934 door een Hongaarse neuropsycholoog, Ladislas J. Meduna, die aanschouwd wordt als de vader van convulsieve therapie. Meduna gebruikte in plaats van de elektriciteit die later bij ECT toegepast zou worden chemische substanties kamfer en metrazol om een epileptische aanval op te wekken. Vóór Meduna waren verschillende chemische substanties al toegepast om een insult op te wekken, waarvan de werking soms tegenviel. Ook zijn er verschillende bronnen voor het gebruik van elektriciteit om een insult op te wekken, maar met een beperkt wereldwijde bekentenis.

Later, in 1937, heeft de Italiaanse professor neuropsychiatrie, Ugo Cerletti en zijn collega Lucio Bini, gebruik gemaakt van elektriciteit om een insult op te wekken bij de eerste psychiatrische patiënt, nadat zij hiermee geëxperimenteerd hebben op verschillende dieren. Het was toen reeds bekend dat vooral ernstige vormen van schizofrenie en manieën te 'genezen' waren met convulsietherapie.

Cerletti was op het idee gekomen om elektrische schokken toe te dienen aan dieren, nadat hij had gezien hoe varkens in een erg passieve en apathische toestand verkeerde na een schok die werd toegediend voor de slacht. Na een periode van testen voor het vinden van de juiste parameters werd er gestart met het testen op personen. Cerletti en Bini ontdekten dat na 10 tot 20 'sessies' de resultaten significant waren. Een gunstig effect was daarnaast dat patiënten een kort geheugenverlies lieten zien, waardoor zij in principe geen vervelende gevoelens over de behandeling erop nahielden. Het gebruik van elektriciteit in plaats van metrazol of kamfer om een insult op te wekken werd hierna wereldwijd gebruikt, omdat het efficiënter, goedkoper en met minder vervelende bijwerkingen was. Cerletti en Bini zijn voor hun onderzoek genomineerd voor een Nobel-prijs maar hebben deze niet ontvangen.

In de erop volgende jaren zijn er enkele aanpassingen gemaakt in de manier van toedienen van een ECT-behandeling. Zo werd er unilateraal een elektrode aangebracht, wat wil zeggen dat er op één zijde van de schedel een elektrode geplakt werd. Rond 1940 werd er voor het eerst gebruikt gemaakt van curare, een spierverslappend middel. Voorheen werd dit niet toegediend, waardoor de insulten erg heftig waren en soms zelf leidden tot botbreuken door plots aanspannende spieren. Met curare was het insult niet minder heftig, maar had het niet de lichamelijke schokken tot gevolg. Later werd curare vervangen door suxamethonium, een veiliger middel met minder bijwerkingen. In 1951 werd er naast de spierverslappers ook een anestheticum, een slaapwekkend middel, toegevoegd.

Door de opkomst van antipsychotica in de jaren 50 en 60, werd de noodzaak van het toedienen van ECT-behandelingen minder. Patiënten konden door deze medicatie op veel humanere wijze geholpen worden dan door de vrij invasieve behandeling met ECT. Daarnaast was ECT meerdere malen erg negatief in de media gekomen. Met name de onmenselijke kant van de beginjaren van ECT (zonder narcose en spierverslappende middelen) hadden effect op de manier hoe men keek naar de ECT-behandelingen in de jaren 70. Zo werd een ECT-behandeling getoond tijdens de film One Flew Over the Cuckoo's Nest. Deze film geeft echter een zeer verkeerd beeld van een ECT-behandeling, door de afwezigheid van narcose en spierverslappende middelen, naast een duidelijke noodzaak voor het toepassen van ECT. Daarnaast wordt de interventie in deze film toegepast als strafmaatregel, niet voor een psychiatrische aandoening.

Het aantal ECT-behandelingen bleef gedurende de jaren 80 en 90 verder afnemen. Dit is te verklaren tot een aanhoudende negatieve berichtgeving in de media, waardoor patiënten niet bereid zijn een ECT-behandeling te ondergaan. Na duidelijke richtlijnen voor het gebruik van ECT opgesteld door de American Psychiatric Association (APA), werd de toepassing van ECT-behandelingen duidelijker omschreven, maar blijft het gebruik door de jaren afnemen. In 2001 werd geschreven dat wereldwijd ongeveer 1 miljoen mensen per jaar een ECT-behandeling ondergaan.

Medische toepassing

ECT behandelingen worden toegepast bij een select aantal psychiatrische aandoeningen:

Ernstige depressie

Patiënten die niet of erg slecht reageren op anti-depressiva (therapie resistentie) komen ten slotte in aanmerking voor een behandeling met ECT. Let wel dat voordat alle vormen en verhoudingen tussen verschillende medicatie getest zijn, er enkele jaren voorbij zijn gegaan. In het geval van een depressie zal overwogen worden om over een langere periode ECT-behandelingen te ondergaan: 2 tot 3 ECT's per week gedurende een aantal weken.

Aanhoudende catatonie

Catatonie is een lichamelijke toestand die veel symptomen omschrijft. Bij catatonie stupor is er sprake van een onbeweeglijke apathische toestand, waarbij bij catatone opwinding sprake is van juist veel ongecontroleerde beweeglijkheid, schreeuwen en stereotype uitspraken. Wanneer verschillende medicatievormen niet aanslaan, kan een ECT-behandeling overwogen worden.

Aanhoudende manie

Eveneens als bij een ernstige depressie kan een ECT-behandeling overwogen worden wanneer de patiënt ondanks medicatie niet helemaal uit de manie komt.

Schizofrenie

Over het algemeen wordt ECT niet gebruikt voor behandeling van schizofrenie, ook niet wanneer een patiënt niet reageert op medicatie. In enkele gevallen kan een ECT overwogen worden wanneer de patiënt op korte termijn dient op te knappen en medicatie niet het beoogde resultaat levert.

Werking en effect

De precieze werking van ECT is, ondanks jarenlang onderzoek nog vrij onbekend. Resultaten zijn daarentegen wel uitvoerig gedocumenteerd en laten een spoedig herstel zien bij ernstige depressies. Het effect van het insult is bij enkele hersenscans te zien in de frontaalkwab, tevens is er een tijdelijk vergrote hippocampus zichtbaar, wat mogelijkerwijs zou duiden op de stabilisatie van de stemming bij patiënten met een ernstige depressie.

Naast dit gunstige effect, zijn er ook nadelige effecten die mogelijk kunnen optreden bij een ECT-behandeling. Naast de effecten van een narcose, kunnen bij ECT behandelingen met name klachten met betrekking tot geheugenverlies ervaren worden.

Geheugenverlies

Het meest geobserveerde negatieve effect van een ECT behandeling is retrograde en anterograde amnesie. Retrograde amnesie is het verlies van herinneringen kort vóór de behandeling, anterograde amnesie is het verlies van herinneringen ná de behandeling. Beide symptomen nemen na de ECT-behandelingen snel af en de patiënt keert wat geheugen betreft snel terug op een normaal niveau. Er zijn wel gevallen bekend waarbij patiënten na een groot aantal ECT-behandelingen verspreid over een aantal jaar blijvende geheugenklachten hebben.

Effect op structuur van het brein

Een veel gehoord misverstand is dat een hoog aantal ECT-behandelingen effect zou hebben op de structuur van het brein. Na jarenlange studies is hier echter nog geen bewijs voor gevonden, en concludeert men dat de structuur van het brein onaangetast blijft.

Gebruik in Nederland

In Nederland worden ECT-behandelingen toegepast volgens de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Deze richtlijn schrijft de methode voor, naast indicaties en contra-indicaties.

Een ECT-behandeling kan in Nederland onder dwang toegepast worden, zonder instemming van de patiënt zelf. Hierop bestaat zeer veel kritiek, vanwege het mogelijkerwijs toebrengen van ernstig geheugenverlies en het aantasten van de lichamelijke integriteit van de patiënt. Over de toepassing van ECT in Nederland zijn weinig recente cijfers bekend, omdat de commissie die berust is met de taak van het toezicht op ECT-behandelingen (LEE: Landelijke Evaluatiecommissie ECT), sinds 2000 geen cijfers meer naar buiten heeft gebracht.

De laatste cijfers dateren van 1998, waarbij gesteld werd dat in dat jaar 290 mensen een ECT-behandeling zijn ondergaan, een toename van 27% op het jaar ervoor. 18% van die behandelingen was onder dwang toegepast. Van de 290 patiënten zijn er 2 patiënten overleden tijdens de ECT behandeling.

Kritiek

Verschillende opiniepeilingen in verschillende landen laten zien dat mensen, ondanks kennis over de behandeling, nog altijd tegen een ECT-behandeling zijn. Het meest gesproken argument tegen ECT behandeling is dat het een vorm van symptoombestrijding betreft, die niet de onderliggende oorzaak aanpakt, terwijl het wel een ingrijpende interventie is met forse bijwerkingen. De Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie omschrijft de ECT-behandeling in haar richtlijn nog altijd als 'normaal medisch handelen', en wijdt de controverse rondom ECT-behandelingen aan een verkeerd beeld, een stigma, opgeroepen door horrorfilms en -boeken.

Voor- en tegenstanders van ECT-behandelingen lijken met name te botsen op het mensbeeld: is de mens een organisme in een sociale en psychologische setting en kan een depressie dus verholpen worden met interventies in die richting; therapie en medicatie? Of is de mens een organisme dat op een biologisch niveau te objectiveren is en dus 'herstart' kan worden door middel van een ECT-behandeling?
© 2015 - 2024 Pasnicky, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Elektroshock: laatste redmiddel bij depressieElektroshock: laatste redmiddel bij depressieElektroshock is vaak een laatste redmiddel bij depressie. Alleen weten heel veel mensen dat niet. Zij herinneren zich al…
Elektroconvulsietherapie (ECT): Behandeling van depressieElektroconvulsietherapie (ECT): Behandeling van depressieElektroconvulsietherapie (elektroconvulsietherapie) is een behandelingsmethode waarbij de arts een elektrische stroom ge…
Geschiedenis van de psychiatrieGeschiedenis van de psychiatrieDe psychiatrie bestaat nog niet zo lang zoals wij het kennen, mensen met een psychiatrische stoornis werden begin vorige…
Depressie meten met een bloedtestDepressie meten met een bloedtestIn de toekomst zullen naar verwachting een aantal psychiatrische aandoeningen via zogeheten biomarkers kunnen worden vas…

Lyrica: bijwerkingen, dosering, alcohol en rijvaardigheidLyrica: bijwerkingen, dosering, alcohol en rijvaardigheidLyrica kent veel mogelijke bijwerkingen. Lyrica bevat de werkzame stof 'pregabaline'. Lyrica wordt voorgeschreven bij be…
Oorhygiëne: deugd of noodzaak?Oorhygiëne: deugd of noodzaak?Wist je dat het eigenlijk helemaal niet nodig is, en zelfs slecht, om je oren grondig en diepgaand schoon te maken? Stel…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Nasko, Wikimedia Commons (CC0.0)
  • Leiknes KA, et al (2012) Contemporary use and practice of electroconvulsive therapy worldwide. Brain Behav. 2(3):283-344
  • http://en.wikipedia.org/wiki/Electroconvulsive_therapy
  • http://www.ncrm.nl/elektroshocks.htm
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Elektroconvulsietherapie
Pasnicky (16 artikelen)
Gepubliceerd: 28-05-2015
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 5
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.