Belevingsgerichte zorg

Belevingsgerichte zorg is een verzamelnaam voor gangbare benaderingsmethoden in de zorg voor dementerenden en verstandelijk gehandicapten. Bij belevingsgerichte zorg wordt voornamelijk rekening gehouden met de behoeften van een patiënt, in plaats van diens beperkingen. Ook mantelzorgers en familieleden worden nauw betrokken bij belevingsgerichte zorg.

Wat is belevingsgerichte zorg?

De term beleving is een term voor de gedachten en gevoelens van iemand over zichzelf en zijn omgeving. Belevingsgerichte zorg is mensen helpen hun levensweg op hun eigen manier te vervolgen. Daarbij staat de beleving van zijn of haar beperkingen centraal.

Voor de zorg betekent dit dat iemand niet benaderd wordt als een zieke met beperkingen, maar als een mens met een eigen identiteit en mogelijkheden. Iemand krijgt professionele zorg maar met een individuele benadering. Samengevat houdt de benadering in dat er uit wordt gegaan van een patiënt zijn mogelijkheden, in plaats van zijn beperkingen.

Het doel van belevingsgerichte zorg

Belevingsgerichte zorg speelt in op de individuele behoefte van de cliënt. Door deze methodiek toe te passen verbeteren de sociale contacten, het eventueel probleemgedrag neemt af en aangepaste psychosociale interventies zorgen ervoor dat de kwaliteit van leven verbetert.

Het 13-stappenplan voor belevingsgerichte zorg

1. Ga na wat de hulpvraag van de patiënt is in zijn eigen woorden.
2. Bespreek met de patiënt hoe hij zijn situatie ziet en hiermee omgaat. Wat is zijn gebruikelijke manier van omgaan met problemen en emoties?
3. Ga na welke de gezondheidsproblemen en bestaansproblemen van de patiënt er zijn. Zijn er interactieproblemen te verwachten?
4. Ga na welke factoren beïnvloed kunnen worden en stel vast of deze de persoon of het systeem betreffen. Een probleem kan actueel zijn, dus feitelijk bestaan, bijvoorbeeld een handicap. Een probleem kan ook potentieel zijn: in aanleg aanwezig maar nog niet feitelijk bestaand, bijvoorbeeld de aanleg voor overgewicht.
5. Ga na welke de overheersende problemen zijn die aangepakt moeten worden. Zijn dit gezondheidsproblemen, bestaansproblemen, interactieproblemen of is er sprake van een combinatie?
6. Ga na waaruit de rol van de mantelzorg en vrijwilligerszorg bestaat. Stel ook vast welke vormen van samenwerking of steun gewenst en welke mogelijk zijn.
7. Stel in overleg met de patiënt en eventueel de mantelzorg vast welke doelen in de zorgverlening zullen worden nagestreefd.
8. Maak een vergelijking tussen wat nodig is en wat volgens de criteria van de instelling is toegestaan.
9. Stel vast welke activiteiten nodig zijn. Kennis van de betekenis die de patiënt aan zijn ziekte geeft en van de oorzaken en symptomen biedt hiervoor aanknopingspunten.
10. Maak een plan van aanpak: leg vast wie wat wanneer gaat doen.
11. Bepaal en leg vast wie de zorg coördineert, wie de regie of eindverantwoording heeft en waaruit deze bestaat.
12. Voer de gemaakte afspraken uit en evalueer regelmatig de zorgverlening (tussen-evaluaties).
13. Beoordeel samen met de patiënt in hoeverre de gezamenlijk gestelde doelen zijn bereikt.

Waar wordt belevingsgerichte zorg toegepast?

Belevingsgerichte zorg is een praktisch zorgconcept. De betekenis van de klant wordt als uitgangspunt genomen. Het gaat hier om de feiten (wat is er aan de hand, welke ziekte of verlies of handicap is er) en hoe wordt dit beleefd door de klanten en de mensen waar de klant van afhankelijk is.

In de belevingsgerichte zorg wordt de beleving van de cliënt centraal gesteld. Door aan te sluiten bij de beleving van de cliënt maak je contact met hem. Belevingsgerichte zorg betekent dat je binnen stapt in de wereld van de dementerende en probeert een stukje met hem mee te lopen. Het is een uitgangspunt en methodiek die inspeelt op de individuele behoeften van cliënten en hun helpt zoveel mogelijk hun eigen leven te leiden.

Meegaan in de belevingswereld van iemand met dementie en ingaan op en bevestigen van gevoelens heeft een gunstig effect op de manier waarop deze mensen met hun ziekte omgaan. Door het toepassen van geïntegreerde belevingsgerichte zorg blijven mensen met dementie beter in evenwicht, kunnen zich beter uiten en tonen meer plezier en tevredenheid. Bovendien zijn ze beter in staat een adequate zorgrelatie met het personeel op te bouwen.

Belevingsgerichte zorg gaat uit van de eigen belevingswereld van cliënten. De bedoeling is hun emotionele en sociale functioneren te verbeteren. Centraal staan begeleiding bij het omgaan met de gevolgen van de aandoening en aansluiting bij de belevingswereld van de cliënt met dementie. Er bestaan verschillende benaderingen, zonder scherpe grenzen:

Validation

Validation is een uit de Verenigde Staten stammende methode waarbij de verzorger probeert via woorden en andere vormen van communicatie contact te krijgen met de cliënt. De belevingen worden niet tegengesproken maar juist bevestigd, ongeacht hun waarheidsgehalte. De methode heeft een positieve pers, maar het ontbreekt aan afdoende bewijzen dat de aanpak nut heeft. Bij validation leeft de verzorger zich in de belevingswereld van de dementerenden in. Hierbij moet de verzorger proberen achter de betekenis van het gedrag te komen. Het belangrijkste doel van validation is het herstellen van het gevoel van eigenwaarde en het verminderen van spanning en onrust. Dit heeft tot gevolgd dat de dementerende zich beter en gelukkiger zal gaan voelen.

Reminiscentie-therapie

Bij reminiscentie-therapie worden mensen met dementie aangemoedigd herinneringen op te halen, te doorleven, te structureren en met anderen uit te wisselen. Hulpmiddelen zijn autobiografieën, muziek, fotoalbums, voorwerpen uit het verleden en rollenspellen. Door deze benadering wordt geprobeerd het verleden zoveel als mogelijk weer boven te krijgen. Het gaat hierbij om het ophalen van positief verwerkte gebeurtenissen en ervaringen, waar vervolgens over verteld wordt. Het doel van reminiscentie is de dementerende te helpen bij het opmaken van de balans van het leven. Het zelfvertrouwen zal door het uitvoeren van de reminiscentie – activiteiten vergroot worden. Reminiscentie geeft de verzorgers meer informatie over de belevingswereld van de oudere en de persoon die iemand vroeger is geweest.

Snoezelen

Snoezelen (samentrekking van snuffelen en doezelen) wordt vooral bij ernstige dementie toegepast. De zintuigen worden geprikkeld met licht, geluid, geur, smaak en tast. Doel is om contact te leggen en onrust en probleemgedrag te voorkomen. Bij snoezelen is de omgang met een dementerende niet zozeer gericht op een gesprek, maar meer op het prikkelen van de zintuigen. Het contact wordt gelegd door middel van geluiden, geuren en aanraken. Deze benaderingswijze is bedoeld voor mensen die geheel verzorgd en verpleegd moeten worden. Ze zijn helemaal teruggetrokken in hun eigen belevingswereld. De werkelijkheid om hen heen heeft geen of weinig betekenis meer. Deze personen zijn dan ook het beste te bereiken met directe prikkels door voelen, horen, zien en proeven. De prikkels moeten eenvoudig en aangenaam zij.

Wat betekent belevingsgerichte zorg voor de cliënt en de zorgverlener?

De kern van de belevingsgerichte zorg is het zoeken naar een manier van verzorgen, begeleiden en ondersteunen, die aansluit bij de manier waarop iemand het leven met een ziekte of een handicap ervaart. Hoe iemand zijn situatie beleeft, kan van persoon tot persoon, van ziekte tot ziekte en van dag tot dag verschillen. Dienstverlening die belevingsgericht is, houdt rekening met deze verschillen en doet daarmee recht aan de betrokkene als persoon, die als het ware zijn eigen levensverhaal schrijft.

Wat betekent belevingsgerichte zorg voor de cliënt en de zorgverlener?

• De tevredenheid van klanten zal toenemen, omdat er bewuster zorg wordt verleend. De cliënt krijgt immers oprechte aandacht en de zorgverlener gaat een dialoog met hem/haar aan. Bovendien wordt aangesloten bij zijn persoonlijke levensgeschiedenis en ziektebeleving. Vervolgens de belevingsgerichte benaderingen de tevredenheid van mensen met dementie vergroot, de communicatie verbetert, en agressie, angst, paranoïde gedrag en nachtelijke onrust kunnen verminderen.
• Personeel wordt gemotiveerder en tevredener. Zorgverleners geven namelijk op een bewustere wijze zorg (niet langer vanzelfsprekend).
• De kwaliteit van de zorg zal toenemen omdat de behoefte van de cliënt beter in beeld komt en daardoor meer zorg op maat kan worden geleverd.
• Er wordt niet alleen waarde gehecht aan objectieve wetenschappelijke kennis, maar ook aan ervaringskennis.
• Verpleegkundigen richten zich naast gezondheidsproblemen ook op interactie- en bestaansproblemen van mensen.

Wat zijn de voor- en nadelen van belevingsgerichte zorg?

Er zijn een aantal voor- en nadelen van belevingsgerichte zorg zoals deze gezien worden door mensen binnen de organisatie.

Vanuit het perspectief van de zorgorganisatie zelf:

Voordelen

• geeft richting aan het professioneel handelen;
• geeft vorm aan vraaggerichte zorg;
• de cliënt- en reflectiebesprekingen leveren managementinformatie op.

Nadelen

• het ontbreken van een algemeen implementatieplan, waardoor elke organisatie zelf zal moeten uitzoeken hoe de methodiek aansluit bij de werkwijzen van de organisatie;
• de waas van 'vaagheid', 'praatcultuur' en 'softheid' die om belevingsgerichte zorg heen zou hangen;
• de implementatie van belevingsgerichte zorg kost veel tijd en geld;
• het 'warm maken' van het management levert knelpunten op;
• zorgverleners denken dat ze altijd al belevingsgerichte zorg verlenen.

Vanuit het perspectief van de zorgverleners binnen de organisatie:

Voordelen

• toename in gelijkwaardigheid en gezamenlijkheid tussen professional en cliënt;
• meer aandacht voor de beleving van zowel de cliënt als de zorgverlener;
• meer mogelijkheden voor onderhandelen;
• cliënt en medewerker worden beiden serieus genomen;
• een toename in het werkplezier;
• de zorgverlener zit minder in een keurslijf van regels;
• het is een visie die relatief makkelijk te begrijpen is.

Nadelen

• het 13-stappenplan is een methodiek waarvoor enige tijd nodig is om goed mee te kunnen werken;
• de waas van 'vaagheid', 'praatcultuur' en 'softheid' die om belevingsgerichte zorg heen zou hangen.