Baanbrekend onderzoek LSD: een medicijn voor de psychiatrie

Albert Hofman ontdekte het in 1943 bij toeval; LSD heeft een hallucinerende werking op mensen. De stof beleefde een snelle opkomst als medicijn voor diverse psychiatrische aandoeningen. Maar na een stormachtige opkomst in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw kwam helaas ook de neergang. In 1966 werd de stof opgenomen in de Opiumwet en grotendeels verboden voor psychiatrisch gebruik. Sindsdien nam ook de bereidheid om onderzoek te doen af. Tot in april 2016 zorgvuldig opgezet, nieuw onderzoek het licht zag.

De achtergrond van LSD

De drug LSD, voluit lysergzuurdiethylamide is ontdekt in de jaren 40 van de vorige eeuw. Onderzoeker Albert Hofman ontdekte de werking van de stof per toeval tijdens onderzoek in een laboratorium. Hij merkte dat hij zich tijdens de experimenten onwel ging voelen en realiseerde zich op de fiets naar huis pas dat hij hallucineerde. Een farmaceutisch concern zag brood in de ontwikkeling van een LSD-medicijn en maakte zo de weg vrij voor gebruik in de psychiatrie. In Nederland werd LSD bekend door psychiater Jan Bastiaans, een arts die het na 1961 toepaste als medicijn voor mensen met wat toen het KZ-syndroom heette (nu PTSS). In de jaren erna raakte LSD steeds meer omstreden en in 1966 werd het opgenomen in de Opiumwet en in 1968 werd het verboden in de Verenigde Staten. Bastiaans kreeg echter een speciale bevoegdheid om zijn behandelingen met het medicijn, die hij uitvoerde in de Jelgersmakliniek te vervolgen.

De opkomst en neergang van recreatief gebruik

LSD beleefde in de jaren 60 een grote opmars onder recreatieve gebruikers. Het voert voor dit stuk te ver om een uitputtende beschrijving te geven van de rol van LSD in de jaren 60 en begin jaren 70, maar bekend is dat breeduit werd geëxperimenteerd met het middel in alle lagen van de bevolking. Diverse artiesten die de hippiecultuur aanvoerden staan bekend als toenmalig liefhebbers van LSD. Denk bijvoorbeeld aan Jimi Hendrix, The Beetles, Janis Joplin, the Doors, Bob Dylan en Led Zeppelin. Met het verbod op LSD in de tweede helft van de jaren 60 en het verdwijnen van de mainstream hippiecultuur in de jaren 70 raakte LSD voor recreatief gebruik op de achtergrond. In diverse underground scenes vond LSD later nog een beperkte groep gebruikers zoals in de house en acid-jazz en in de GOA en en psychedelische trance.

Behandelingen met LSD

De rol van de Tweede Wereldoorlog in het verleden van LSD in Nederland is bepalend geweest. Het eerder genoemde KZ-syndroom was de basis voor behandelingen met de stof in ons land. Het KZ-syndroom, dat Konzentrationslager Syndroom (Concentratiekampsyndroom) betekent kwam veel voor onder oorlogsslachtoffers van Nazi-kampen uit de Tweede Wereldoorlog. De behandeling van dr. Bastiaans kreeg pas echt bekendheid in 1972, toen twee oorlogsmisdadigers op het punt stonden vrij te komen uit de gevangenis van Breda. De vrijlating had verstrekkende gevolgen voor oorlogsslachtoffers en er werd een documentaire gemaakt over het onderwerp: 'Begrijpt u nu waarom ik huil?'. De uitzending was aanvankelijk bedoeld als voorlichtingsfilm voor hulpverleners maar zorgde ook voor grote beroering onder landgenoten. De methode werd tot ver in de jaren 80 uitgevoerd door psychiater Bastiaans, maar stierf met zijn pensionering in 1987 een stille dood.

Onderzoek naar LSD

Toen dr. Bastiaans eind jaren 80 met pensioen ging zette oude minister van volksgezondheid Van der Reijden een onderzoek op naar zijn behandelmethode. In 1987 werd bekend dat dit onderzoek was mislukt, vanwege een tekort aan onderzoeksgegevens. In 1987 leefden nog zo'n 150 oorlogsslachtoffers die door Bastiaans met LSD waren behandeld.

Het onderzoek uit april 2016: wat doet LSD en wat hebben gebruikers hieraan?

Het is voor het eerst dat onderzoekers hebben kunnen zien wat er precies gebeurt in het brein van iemand die LSD heeft gebruikt. Vroeger werd ook veel onderzoek naar het middel gedaan, maar toen was de techniek niet toereikend om het effect op deze manier te kunnen waarnemen. Wat er gebeurt is dat hersengebieden die normaal niet met elkaar in contact staan, wel in contact met elkaar komen. Het is als het ware alsof schotten tussen de hersengebieden worden weggehaald. Hersengebieden die tijdens eerder onderzoek in verband zijn gebracht met spirituele ervaringen lichten op. Het is alsof de gebruiker kan 'zien met zijn ogen dicht', zo zeggen de onderzoekers. Onderzoeksleider Robin Carhart-Harris van Imperial College London: "Het brein op LSD doet in veel opzichten denken aan de toestand waarin het verkeerde als baby: vrij en onbeperkt".

De onderzoeksopzet

Voor het onderzoek, dat werd verricht in Londen, werden vrijwilligers 75 microgram LSD of een placebo toegediend. Er is eerder een soortgelijk onderzoek verricht naar psilocybine, een stof die voorkomt in paddo's. De resultaten van dat onderzoek waren vergelijkbaar, maar bij LSD was het effect heftiger. Daardoor leverde dit onderzoek duidelijker resultaten op. In 2007 werd onder een kleine onderzoeksgroep met een levensbedreigende ziekte ook onderzoek gedaan naar de werking van LSD. Dit leverde wel opmerkelijke resultaten op.

De trip en de implicaties

Parallel aan de zojuist besproken studie is in april 2016 een tweede studie gepubliceerd in Current Biology. De opmerkelijkste ervaring van de trip wordt daarin beschreven: het gevoel te versmelten met het universum. Deze sensatie heeft schijnbaar te maken met de mate waarin diverse hersengebieden die normaal niet met elkaar praten, dat op LSD wel doen. Juist dit gevoel zou belangrijk kunnen zijn voor therapeutisch gebruik denken experts, omdat het mogelijk ingesleten denkpatronen van fobische, verslaafde of depressieve mensen kan doorbreken.

In het onderzoek uit 2007, dat niet voor wetenschappelijke publicatie geschikt is vanwege de te kleine onderzoeksgroep, werden interessante zaken waargenomen. Een daarvan is dat er geen bijwerkingen werden geconstateerd onder de gebruikers. Ook waren de gebruikers, die allen aan een ongeneeslijke ziekte leden, minder angstig na de trip. Van de groep hadden slechts twee mensen de drug eerder gebruikt. Ook dit wijst in de richting van mogelijkheden voor medicinaal gebruik.

Wordt LSD medisch verantwoord?

Het is uiteraard nog voorbarig om te voorspellen dat LSD in de toekomst weer als medicijn zal worden gebruikt, maar het begin is gemaakt. Het verleden van het medicijn in de psychiatrie vergroot haar kansen om opnieuw te worden ingezet. Er zijn mensen die de voorspelling al wel aandurven, zoals uitvoerend Directeur van de Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies, Rick Robin. Hij verwacht dat we aan hiermee aan de terugweg zijn begonnen van LSD-ondersteunde psychotherapie. Hij zegt verder: "binnen 10-15 jaar kunnen de nuttige eigenschappen van LSD legaal op recept verkrijgbaar zijn". Wel door 'gecertificeerde psychiaters en psychologen', voegt hij daaraan toe.