PSA-waarde in bloed: normale of te hoge PSA-waarden

PSA is een specifiek eiwit dat wordt gemaakt in de prostaat. De PSA-waarde kan worden getest. Het PSA-gehalte in het bloed kan een aanwijzing zijn dat er iets met de prostaat aan de hand is. De test wordt verricht om uit te zoeken of er mogelijk sprake is van prostaatkanker en of een biopsie nodig is. Dat is het weghalen van een stukje prostaatweefsel voor nader onderzoek. PSA-waardebepaling kan van groot belang zijn als indicator. Bedenk echter dat aan deze waarden op zichzelf géén conclusies verbonden mogen worden. Als er meer PSA in het bloed aanwezig is dan normaal is, dan hoeft dat niet te betekenen dat er sprake is van prostaatkanker. Het kan ook komen door een goedaardige prostaatvergroting of een prostaatontsteking. Om die reden is na een verhoogde PSA-waarde altijd aanvullend onderzoek nodig.

• Wat is PSA?
• Wanneer wordt een ​​PSA-test uitgevoerd?
• Prostaatkanker opsporen
• Beginnende prostaatkanker detecteren
• Behandeling opvolgen
• Afwijkende PSA-waarde in bloed niet alleen bij prostaatkanker
• Normaalwaarde PSA
• Normaalwaarden van PSA gerelateerd aan leeftijd
• Indicatie
• Interpretatie van de uitslag
• PSA-waarde: normaal
• PSA-waarde: licht verhoogd
• PSA-waarde: sterk verhoogd
• Redenen voor hogere dan normale PSA-niveaus
• Afwijkende PSA-waarden en hun mogelijke betekenis in een tabel
• Wat gebeurt er als een verandering of afwijking wordt gevonden?

Wat is PSA?

Hans, een fitte zestiger die nog elke week een rondje golf speelt, ging voor zijn jaarlijkse gezondheidscheck. "Ik voel me prima," zei hij lachend tegen zijn arts. Toch werd er besloten om zijn PSA-waarde te meten, een routine bloedtest om de gezondheid van zijn prostaat te controleren. Tot zijn schrik bleek zijn PSA-waarde verhoogd. "Ik had nergens last van, hoe kan dat?" vroeg hij verbaasd. De arts legde uit dat een hoge PSA-waarde niet altijd betekent dat er iets ernstigs aan de hand is, maar dat het wel reden is voor verder onderzoek. Gelukkig bleek het bij Hans om een goedaardige vergroting van de prostaat te gaan, en met wat simpele aanpassingen voelde hij zich weer kiplekker. "Het is goed om te weten dat je een stap voor kunt blijven," zegt hij nu opgelucht.

PSA, wat staat voor Prostaat Specifiek Antigeen, een eiwit dat door de cellen van de prostaat wordt aangemaakt. PSA komt vooral voor in sperma, maar het is ook normaal om kleine hoeveelheden PSA in het bloed van gezonde mannen aan te treffen. PSA zorgt ervoor dat het sperma vloeibaar is zodat de zaadcellen zich gemakkelijk kunnen bewegen. Via lekkanaaltjes in de prostaat lekt er ook PSA naar het bloed. Dat is dan ook de reden dat de PSA-waarde ook door een bloedonderzoek kan worden gemeten. Naarmate mannen ouder worden, neemt het lekken van PSA naar de bloedbaan in de regel toe.

Wanneer wordt een ​​PSA-test uitgevoerd?

Een PSA-test meet de hoeveelheid PSA in het bloed. Een PSA-test kan worden uitgevoerd om drie redenen.

Prostaatkanker opsporen

Ten eerste om te zien of er mogelijk sprake is van prostaatkanker. Een PSA-test kan worden gedaan wanneer de arts vermoedt dat er sprake is van prostaatkanker vanwege de klachten van de patiënt en/of op basis van de resultaten van een lichamelijk onderzoek. Op basis van de uitkomst van de test bepaalt de art of het nodig is een stukje prostaatweefsel nader te onderzoeken (biopsie). Ofschoon PSA géén zekerheid geeft over de aanwezigheid van prostaatkanker, wordt het door artsen toch als een goed bruikbaar middel gezien als 'tumormarker'. Het kán wijzen op de aanwezigheid van een tumor.

Beginnende prostaatkanker detecteren

Een PSA-test kan ook beginnende prostaatkanker detecteren bij mannen die geen symptomen hebben. Bij mannen die tot een risicogroep behoren wordt geadviseerd om een PSA-test te laten doen. Risicofactoren zijn het voorkomen van prostaatkanker in de familie, plasklachten en/of bloed in sperma.

Behandeling opvolgen

De test kan ook worden gedaan om het effect van een behandeling te volgen, of in het geval de hele prostaat is verwijderd, te meten of er elders nog prostaatweefsel als metastase of uitzaaiing aanwezig is. Een daling van, of het terugkeren naar de normale PSA-waarden, betekent vaak dat de prostaatkanker goed heeft gereageerd op de behandeling.

Afwijkende PSA-waarde in bloed niet alleen bij prostaatkanker

Een verhoogde PSA-waarde betekent niet noodzakelijkerwijs dat een man prostaatkanker heeft. Slechts ongeveer 1 op de 4 mannen met een abnormale PSA-waarde heeft daadwerkelijk prostaatkanker. Als er meer PSA in het bloed zit dan normaal is, wijst dat veelal op een goedaardige aandoening, zoals prostatitis (prostaatontsteking) of goedaardige prostaathyperplasie (BPH). Daarom is er altijd aanvullend onderzoek nodig indien er sprake is van een verhoogde PSA-waarde.

Normaalwaarde PSA

De normale waarde voor totaal PSA is afhankelijk van verschillende factoren, waarbij leeftijd en de grootte van de prostaat van belang is. Het PSA stijgt door langzame en goedaardige prostaatvergroting bij iedere man. Dat is de reden dat naarmate je ouder wordt, je PSA steeds wat hoger mag zijn. De normaalwaardes voor het PSA verschillen dan ook per leeftijdsgroep.

Normaalwaarden van PSA gerelateerd aan leeftijd

Gemiddelde normaalwaarden per leeftijdscategorie:

Indicatie

Houd echter voor ogen dat een normale waarde voor PSA niet bestaat. De PSA-waarde is niet meer dan een indicatie en wordt slechts gebruikt om aannemelijk te maken of er in de prostaat kanker aanwezig is. Des te lager het PSA, des te kleiner de kans op het bestaan van prostaatkanker. Oudere mannen hebben standaard een grotere hoeveelheid PSA in hun bloed.

Interpretatie van de uitslag

PSA-waarde: normaal

De 'normale' PSA-waarde ligt gemiddeld tussen 0 en 4 µg/l (microgram per liter bloed), maar is afhankelijk van de leeftijd (zie bovenstaande tabel). Een PSA-test kan echter een afwijkend resultaat geven, zelfs als er geen sprake is van kanker. Dit staat bekend als een fout-positief resultaat. Het kan hierbij gaan om tumoren die klinisch niet significant zijn en geen behandeling behoeven, maar heel soms gaat het om een tumor met een zeer agressieve groeiwijze die weinig PSA aanmaakt. Ook kan er een fout-negatief resultaat optreden. Dan levert de test normale resultaten op, terwijl er kanker aanwezig is.

PSA-waarde: licht verhoogd

Bij waarden tussen 4,0 en 10,0 µg/l is de kans op prostaatkanker ongeveer 25%. Er kan ook sprake zijn van een prostaatontsteking (prostatitis) of een benigne prostaat hypertrofie (BPH), een goedaardige prostaatvergroting.

PSA-waarde: sterk verhoogd

Bij mannen met een PSA-waarde groter dan 10,0 µg/l is er een sterke aanwijzing voor prostaatkanker. Volgens de literatuur is de kans daarop meer dan 67%.

Redenen voor hogere dan normale PSA-niveaus

Veel problemen die de prostaat aangaan, kunnen de PSA-waarde laten stijgen, zodat een verhoogde PSA niet noodzakelijk wijst op prostaatkanker. PSA kan hoger zijn dan normaal vanwege de volgende factoren:

• Een vergrote prostaat (benigne prostaathyperplasie of BPH).
• Een prostaatontsteking (prostatitis).
• Een recente medische test van de prostaat, zoals DRE (de afkorting van Digital Rectal Examination, wordt ook wel PPA (palpatio per anum) of rectaal toucher genoemd), TRUS (Trans Rectal Ultrasound, een inwendig onderzoek van de prostaat met behulp van geluidsgolven ofwel echografie), of biopsie (het weghalen van een stukje weefsel voor microscopisch onderzoek).
• Ander recent prostaatonderzoek: Naast DRE en biopsie kunnen ook andere diagnostische tests, zoals een prostaat-MRI, de PSA verhogen.
  Ligging van de prostaat / Bron: Decade3d/Shutterstock.com
• Recente seksuele activiteit (inclusief eventuele ejaculatie), wat betekent dat de test betrouwbaarder wordt als je in de 48 uur voorafgaand aan de test geen seks hebt.
• Kankercellen in de prostaat.
• Ouder worden: De PSA-waarde stijgt van nature naarmate mannen ouder worden, zelfs zonder dat er iets mis is met de prostaat.
• Prostaatoperatie of katheterisatie: Ingrepen aan de urinewegen, zoals het inbrengen van een katheter of een recente prostaatoperatie, kunnen de PSA tijdelijk verhogen.
• Intense fysieke activiteit: Activiteiten zoals langdurig fietsen of intensieve oefeningen die druk op de prostaat uitoefenen, kunnen leiden tot een hogere PSA-waarde.
• Urineweginfectie (UTI): Infecties in de blaas of urinewegen kunnen ook een verhoogde PSA veroorzaken, omdat deze organen dicht bij de prostaat liggen.
• Trauma aan de prostaatstreek: Letsel, bijvoorbeeld door een val of een harde klap in het bekkengebied, kan de PSA-waarde tijdelijk verhogen.
• Medicatiegebruik: Sommige medicijnen, zoals finasteride (voor haaruitval of BPH), kunnen de PSA verlagen, terwijl andere medicijnen (bijvoorbeeld anabole steroïden) dit juist kunnen verhogen.
• Langdurige of chronische obstipatie: Druk door een volle endeldarm kan irritatie van de prostaat veroorzaken, wat de PSA-waarde kan beïnvloeden.
• Chronisch bekkenpijnsyndroom (CPPS): Een aandoening die gepaard gaat met ontsteking of irritatie in het bekkengebied kan ook bijdragen aan een verhoogde PSA-waarde.

Afwijkende PSA-waarden en hun mogelijke betekenis in een tabel

Prostaat-specifiek antigeen (PSA) is een eiwit dat door de prostaat wordt geproduceerd. Een PSA-test kan helpen bij het opsporen van prostaatproblemen, maar een afwijkende waarde is niet altijd reden tot paniek. Wat betekent het precies als je PSA-waarde hoger (of lager) is dan normaal? Hier is een uitgebreid overzicht van afwijkende PSA-waarden en wat ze mogelijk betekenen voor je gezondheid.

Wat gebeurt er als een verandering of afwijking wordt gevonden?

Een verhoogde PSA-waarde kan zowel wijzen op kanker als op relatief onschuldige prostaataandoeningen. Bepaling van de PSA-waarde zal daarom samengaan met een rectaal onderzoek, waarbij de arts de grootte en de vorm van de prostaat beoordeelt. Als er geen afwijkingen worden geconstateerd, kan men rustig afwachten en na een half jaar nog eens voelen of de prostaat verandert.

De arts kan het ook nodig vinden om verdere tests uit te voeren als het PSA-gehalte verhoogd is en er afwijkingen worden waargenomen bij een rectaal onderzoek, zoals het verrichten van een biopsie. Bij vermoeden van prostaatkanker kan men aanvullende testen verrichten, zoals ultrageluidmetingen (echografie) of een MRI.

Lees verder

• Prostaatpijn en prostaatklachten: (pijn)klachten prostaat
• Prostaatkanker (prostaatcarcinoom): symptomen en behandeling
• Prostaatkanker met uitzaaiingen: behandeling en overleving
• Prostatitis: symptomen en behandeling prostaatontsteking
• Prostaatvergroting: symptomen, onderzoeken en behandeling