Alternatieve toepassingen van antidepressiva

Het gebruik van antidepressiva is een veelbesproken punt in de media en binnen de gezondheidszorg. Vooral de (in sommige gevallen scheve) verhouding tussen het positieve effect en de soms ernstige negatieve bijwerkingen staat vaak ter discussie, evenals de vragen of therapie niet zinvoller is en in hoeverre het veilig gebruikt kan worden bij (kinderen en) adolescenten. Antidepressiva staan – de naam zegt het al – erom bekend dat ze effectief kunnen zijn tegen depressies, maar daarnaast worden ze ook vaak gebruikt in geval van een angststoornis. Wat veel mensen echter niet weten, is dat antidepressiva ook gebruikt worden voor heel andere kwalen.

• Als hulpmiddel bij het stoppen met roken
• Als pijnstiller
• Als slaapmiddel
• Bij bedplassen
• Bij dermatologische aandoeningen en/of (ernstige) jeuk
• Bij hoofdpijn
• Bij obesitas en/of boulimia nervosa
• Kanttekening

Als hulpmiddel bij het stoppen met roken

Mensen die meer dan tien sigaretten op een dag roken en willen stoppen maar niet reageren op nicotinevervangende middelen, kunnen baat hebben bij een relatief kortdurende behandeling met het antidepressivum nortriptyline (Nortrilen). Weliswaar is het niet officieel geregistreerd als middel tegen stoppen met roken, maar het is wel degelijk effectief gebleken en wordt om die reden toch regelmatig voorgeschreven.

Als pijnstiller

Twee soorten pijn

Pijn is te onderscheiden in twee soorten: nociceptieve en neuropathische pijn. Nociceptieve pijn is pijn die veroorzaakt wordt door een verwonding of ontsteking. Neuropathische pijn is pijn die het gevolg is van een verstoorde functie van de zenuwen. Een verschijningsvorm van neuropathische pijn is hyperalgesie: het ervaren van heftige pijn als reactie op een prikkel die normaal gesproken niet meer veroorzaakt dan licht ongemak. Reguliere pijnstillers werken over het algemeen afdoende bij nociceptieve pijn, maar de resultaten bij neuropathische pijn zijn onvoorspelbaar.

SSRI's en SRNI's

Van zowel selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's, ook wel moderne antidepressiva genoemd) als serotonine-noradrenalineheropnameremmers (SNRI's) is bekend dat zij – simpel gezegd – de serotonerge (en in het geval van de SNRI's ook de noradrenerge) pijnstillende banen in het centraal zenuwstelsel activeren, waardoor pijn minder wordt. In het brein heeft serotonine een pijnstillende werking, maar onduidelijk is of dat geldt voor het gehele centraal zenuwstelsel. SNRI's zijn effectiever dan SSRI's omdat ze op twee neurotransmitters (in plaats van één) inspelen. Dit effect staat geheel los van de positieve werking die ze kunnen hebben op de stemming.

Bekende SSRI's zijn:

• Citalopram (Cipramil)
• Escitalopram (Lexapro)
• Fluoxetine (Prozac)
• Fluvoxamine (Fevarin)
• Paroxetine (Seroxat)
• Sertraline (Zoloft)

Bekende SNRI's zijn Venlafaxine (Efexor) en Duloxetine (Cymbalta).

Kanttekening

Er zijn aanwijzingen dat receptoren in het ruggenmerg die serotonine kunnen binden, juist ook een pijnversterkende actie vertonen. Desondanks krijgen regelmatig mensen met chronische neuropathische pijn een antidepressivum voorgeschreven, omdat dit toch vaak effectief blijkt.

Als slaapmiddel

Antidepressiva kun je qua effect op het energieniveau verdelen in twee categorieën: de activerende of stimulerende en de sederende antidepressiva. Sederen betekent zoiets als tot rust brengen of kalmeren. Voor de klassieke (tricyclische) antidepressiva geldt dat er een aantal sederende varianten bestaan. Ze worden regelmatig voorgeschreven bij mensen die niet aan depressie lijden.

Klassieke antidepressiva met sederende werking

De volgende klassieke antidepressiva staan bekend om hun sederende werking en worden voorgeschreven bij slaapproblematiek:

• Amitriptyline (Sarotex, Tryptizol en Redomex)
• Imipramine (Tofranil)
• Clomipramine (Anafranil)
• Mianserine (Tolvon)
• Trazodone (Trazolan)

Daarnaast wordt het tetracyclische antidepressivum mirtazapine (Remeron) ook regelmatig voorgeschreven bij ernstige slaapproblemen.

Bij bedplassen

Bedplassen is een probleem dat veelal verdwijnt wanneer kinderen ouder worden, maar dit geldt zeker niet voor elk kind. Wanneer kinderen boven de acht jaar hier nog steeds structureel last van hebben, kan de (huis)arts overwegen om een medicijn voor te schrijven dat het bedplassen tegengaat. Van de tricyclische antidepressiva imipramine (Tofranil) en amitriptyline (Sarotex, Tryptizol en Redomex) is bewezen dat ze bedplassen effectief tegengaan. Wat de werkende factor precies is weet men niet, maar er wordt verondersteld dat ze invloed hebben op de slaapdiepte en de spierwand van de blaas.

Bij dermatologische aandoeningen en/of (ernstige) jeuk

Doxepine (Sinequan), amitriptyline (Sarotex, Tryptizol en Redomex), mirtazapine en trimipramine (Surmontil) worden soms voorgeschreven bij jeuk. Deze middelen blokkeren de door immunoglobuline vrijgemaakte histamine bij bijvoorbeeld allergische reacties. Doordat er minder histamine vrijkomt, vermindert jeuk. Daarnaast wordt bijvoorbeeld mirtazapine ook voorgeschreven bij jeuk als bijwerking van een chemokuur.

Bij hoofdpijn

Het antidepressivum amitriptyline (Sarotex, Tryptizol en Redomex) kan voorgeschreven worden ter preventie van chronische migraine wanneer de aanvallen regelmatig optreden.

Bij obesitas en/of boulimia nervosa

Veel mensen associëren antidepressiva met gewichtstoename. Uit onderzoek blijkt echter dat één van de meest bekende antidepressiva, Prozac – over het algemeen wordt het verkregen onder de naam Fluoxetine – juist leidt tot een sterke afname van gewicht. Doordat het middel een bijdrage levert aan het verzadigingsgevoel, eten mensen minder en vallen zij vaak veel af. Het wordt gebruikt bij mensen met boulimia nervosa, omdat het neveneffect van dit middel – sneller een gevoel van verzadiging – bewezen effectief werkt tegen eetbuien. Ook bij mensen met obesitas wordt het veelvuldig voorgeschreven.

Kanttekening

Hoewel de hierboven genoemde effecten van antidepressiva erg positief zijn, moet men bij de overweging om het te gaan gebruiken niet vergeten dat het gebruik van een dergelijk middel ook bijwerkingen met zich mee kan brengen. Dit kan variëren van relatief onschuldige klachten als een droge mond of enigszins wazig zien, tot aan hartritmestoornissen. Begin er dus niet aan zonder eerst uitgebreid overleg te hebben gepleegd met een arts.