Typische gevallen van een ideomotorisch effect

Een ideomotorisch effect (oftewel het 'carpenter effect') is een psychologisch verschijnsel waarbij een persoon onbewust een spierbeweging maakt. Omdat deze beweging geheel onbewust gebeurt werd het in het verleden vaak toegeschreven aan bovennatuurlijke verschijnselen; de desbetreffende persoon heeft namelijk niet in de gaten dat de beweging door diegene zelf wordt veroorzaakt. Deze onbewuste handelingen kunnen voor onverwachte situaties zorgen die in het verleden vooral werden toegeschreven aan magie en toverkunst. Onderzoekers hebben in de 19e eeuw ontdekt waardoor het verschijnsel precies ontstaat.

ideomotorisch effect

• Wat is een ideomotorisch effect?
• 'Bovennatuurlijke verschijnselen'
• Coma
• Het 'carpenter effect'
• Mentalisten

Wat is een ideomotorisch effect?

Het ideomotorisch effect is een term in de psychologie waarbij je spierbewegingen maakt die onbewust ontstaan. Op het moment dat je omgeving of onbewuste gedachten je hersenen geprikkeld hebben, kunnen je spieren namelijk in beweging komen. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan een onverwachte armbeweging. Dit gebeurt zonder dat de desbetreffende persoon deze beweging bewust aanstuurt. Dit kan voor allerlei vreemde en soms onbegrijpbare situaties zorgen, waarbij het lijkt alsof externe (magische) krachten invloed hebben. Het bestaan van dit psychologisch fenomeen is in de 19e eeuw ontdekt.

'Bovennatuurlijke verschijnselen'

Telekinese en het gebruik van een wiggelroede zijn enkele voorbeelden waarbij een persoon bepaalde krachten lijkt te ervaren. De persoon die een wiggelroede vasthoudt stuurt de wiggelroede onbewust aan, waarbij het lijkt alsof de wiggelroede één kant op lijkt te gaan wijzen.

Automatisch schrift

Naast telekinese en de wiggelroede is 'automatisch schrift' een voorbeeld van een ideomotorisch effect. In dit geval wordt er op een onbewuste wijze iets opgeschreven. Dit schrijfgedrag werd vaak toegewezen aan een hogere macht. Subtiele spierbewegingen die door het onderbewustzijn getriggerd worden, kunnen er namelijk voor zorgen dat het lijkt alsof er iets paranormaals gaande is. Dit is echter niet zo en zijn slechts de gevolgen van een psychologisch effect.

Coma

In gevallen waarbij een persoon in coma ligt kan er in sommige situaties een ideomotorisch effect optreden. Als een persoon bijvoorbeeld de hand van de comapatiënt vastpakt, kan diegene namelijk ervaren dat de hand van de comapatiënt in beweging komt. Dit komt echter slechts vanwege de spieren van de bezoeker die onbewust in beweging komen. Dit heeft te maken met het onderbewustzijn, het ziekenbezoek wil namelijk erg graag dat de hand van de patiënt in beweging komt.

Het 'carpenter effect'

De fysioloog William Benjamin Carpenter had in 1852 een theorie bedacht waarbij spierbewegingen onbewust kunnen ontstaan (het zogenaamde 'carpenter effect'). Deze spierbewegingen ontstaan nadat de persoon aan een bepaalde handeling dacht, echter lijkt deze handeling vanzelf te gaan. Dit is een alternatieve benaming voor ideomotorisch effect. De theorie kwam tot stand toen de desbetreffende onderzoeker tijdens psychologisch onderzoek het effect van een Ouijabord onderzocht. Dit is een oud bordspel waarbij meerdere spelers een plankje over geschreven letters, cijfers en woorden voortbewegen waardoor er uiteindelijk een antwoord op een eerder gestelde vraag ontstaat. Het spel komt oorspronkelijk uit Amerika. Vanwege het feit dat hier meerdere spelers tegelijk aan meedoen is het niet bekend van welke speler het antwoord komt.

De Ouijabord & magie

De uitkomst van een Ouijabord werd vaak toegeschreven aan magie of zelfs communicatie met overleden personen. William had hier echter een wetenschappelijke antwoord op en kwam uiteindelijk tot de conclusie dat deze onbewuste spierbewegingen bij de spelers zelf ontstonden. Desondanks bestaan er nog personen die het resultaat van het spel aan een hogere macht toe-eigenen.

Mentalisten

Tegenwoordig wordt het ideomotorisch effect door zogenaamde mentalisten toegepast. Dit zijn personen die als vorm van amusement allerlei illusies opwekken. Het verschil tussen goochelaars en mentalisten is dat mentalisten vooral mentale vaardigheden gebruiken in plaats van snelheid of behendigheid om een bepaalde truc te bewerkstelligen. Hierbij lijkt het alsof de mentalist onder andere gedachten kan lezen en kan voorspellen. Deze wijze van amusement ontstond oorspronkelijk in de 19e eeuw en is uiteindelijk uitgegroeid tot een unieke categorie van entertainment.