Executieve functie - Definitie en ontwikkeling

Executieve functies: een veel gebruikt begrip, voornamelijk binnen de (neuro)psychologie. Maar wat is nou precies de definitie van executieve functies? Welke cognitieve processen vallen onder cognitieve functies? En wat is het tussen hot executieve functies en cool executieve functies? Een andere belangrijke vraag luidt: hoe ontwikkelen de executieve functies zich?

Definitie

Executieve functies zijn de cognitieve processen die ten grondslag liggen aan doelgericht gedrag. Executieve functies is een paraplubegrip waar deze verschillende cognitieve processen onder vallen. De term executieve functies wordt dus gebruikt als verzamelbegrip voor de cognitieve processen die bepaald gedrag als gevolg hebben.

Elke taak/vaardigheid die we doen in het dagelijks leven, vereist een samenspel van executieve functies. Elke situatie doet een ander beroep op een samenspel van deze functies. Als kinderen ouder worden nemen de vaardigheden en verantwoordelijkheden in het dagelijks leven toe: er wordt een steeds groter beroep gedaan op executieve functies. Executieve functies zijn vooral van belang in nieuwe of veeleisende situaties. En situaties die een snelle en flexibele aanpassing van gedrag vragen.

Cognitieve processen

Er zijn zes belangrijke cognitieve processen die het gedrag van de mens aansturen:

• Inhibitie: Het vermogen weerstand bieden aan impulsen.
• Plannen: Het vermogen om efficiënt plannen maken.
• Flexibiliteit: Het vermogen om te gaan met veranderingen.
• Werkgeheugen: Het vermogen actief gebruik te maken van het geheugen.
• Monitoring: Het vermogen inzicht te hebben in het eigen gedrag en de eigen houding.
• Emotie regulatie: Het vermogen om effectief om te gaan met emoties.

Hot en cool executieve functies

Binnen de executieve functies kan onderscheid gemaakt worden tussen twee verschillende executieve functies. Te weten de 'hot' executieve functies en de 'cool' executieve functies. Een belangrijk verschil tussen deze executieve functies is de situatie waarin een beroep gedaan wordt op de verschillende functies.

Hot executieve functies

Hot executieve functies zijn de cognitieve processen waar een beroep op gedaan wordt in een motiverende en/of emotionele situatie. Voorbeelden hiervan zijn het nemen van risico's en verschillende goktaken. In deze situaties spelen persoonlijke belangen een grote rol. Bij de hot executieve functies is binnen de hersenen vooral de orbitofrontale prefrontale cortex actief, dit deel van de hersenen zorgt voor de gevoeligheid voor uitgestelde beloningen.

Cool executieve functies

Cool executieve functies zijn de cognitieve processen waar een beroep op gedaan wordt in situaties waarbij geen duidelijke context is. Voorbeelden van situaties waarbij een beroep gedaan wordt op de cool executieve functies zijn: abstracte cognitieve taken, abstract redeneren en probleem oplossende situaties. Belangrijke cognitieve processen zijn inhibitie, flexibiliteit en het werkgeheugen.

Wanneer het gaat om cool executieve functies wordt in de hersenen vooral een beroep gedaan op de ventromediale prefrontale cortex met betrekking tot flexibiliteit en de dorsolateral prefrontale cortex voor het werkgeheugen.

Ontwikkeling

Executieve functies verbeteren tijdens de kindertijd en adolescentie. In de voorschoolse periode gaat deze ontwikkeling heel erg snel, tot aan de adolescentie, waar de ontwikkeling wat langzamer gaat. In het begin worden er veel hersengebieden gebruikt, maar later wordt het wat specifieker, wat minder gevarieerd. Bekend is dat er een toename in ontwikkeling van de executieve functies is in de kindertijd, vervolgens is er een piek te zien tijdens de jongvolwassenheid. Een afname van executieve functies is te zien tijdens de veroudering.

Er zijn leeftijdsgerelateerde mijlpalen, tot in de adolescentie. Men denkt dat die lange ontwikkeling gerelateerd is aan de langzame ontwikkeling en rijping van de prefrontale cortex. Deze speelt een rol bij doelgericht gedrag. De prefrontale cortex kent een langzame ontwikkeling, deze rijping gaat door tot ver in de 20.

In de hersenschors zijn uiteindelijk steeds minder, maar wel efficiëntere verbindingen. Verschillende gebieden rijpen in verschillende fasen. Goed zien komt heel vroeg, taal komt bijvoorbeeld daarna. De gebieden die te maken hebben met complexe taken die zijn het traagst, die ontwikkelen het laatst.

Meting

Executieve functies kunnen op verschillende manieren gemeten worden. Dit kan gemeten worden door taakprestatietesten als bijvoorbeeld de BADS-C en D-KEFS. Ook kunnen cool executieve functies gemeten worden door middel van de Wisconsin Card Sorting Tak en de Tower of Hanoi. Naast taakprestatie kunnen executieve functies gemeten worden door observaties van dagelijkse bezigheden. Een bekende vragenlijst hierbij is de BRIEF.