Gezichtsblindheid: het niet kunnen herkennen van gezichten

Bijna iedereen heeft wel eens moeite met het onthouden van gezichten. Maar er zijn mensen die hun eigen moeder niet herkennen op straat, en zelfs zichzelf niet in de spiegel. Het spreekt voor zich dat dit voor veel sociale problemen kan zorgen. Deze aandoening is al sinds 1947 bekend onder de naam prosopagnosie. De laatste tijd wordt dankzij psychologisch onderzoek en internet steeds duidelijker dat gezichtsblindheid veel vaker voorkomt dan aanvankelijk gedacht werd.

Het gezicht van je moeder, of zelfs je eigen gezicht niet herkennen?

De meeste mensen kennen het wel. Je komt iemand tegen op straat die jou groet. Je groet terug, maar weet even niet meer wie het is. Je loopt dus maar snel door, eventueel met een smoesje, om niet in verlegenheid gebracht te worden. De een heeft hier vaker last van dan de ander. Er zijn echter maar weinig mensen die de collega’s of familieleden waar ze dagelijks mee te maken hebben niet herkennen als ze die op straat tegenkomen. En jezelf niet herkennen op foto’s of in de spiegel? Dat is voor de meesten van ons echt ondenkbaar. Toch zijn er mensen bij wie dit de dagelijkse realiteit is. Zij lijden aan prosopagnosie, ook wel gezichtsblindheid genoemd. Deze afwijking zorgt over het algemeen voor ernstige sociale problemen. Dit blijkt wel uit het volgende voorbeeld beschreven door een prosopagnosie patiënt:

Op een verjaardagsfeest van een familielid doet hij de deur open voor een ‘onbekende’ vrouw. Hij zegt haar dat het feest in de achterkamer is en dat ze door kan lopen. Als er vervolgens een man aankomt die hij aan zijn kenmerkende kapsel herkent als zijn schoonzoon, vraagt hij: ‘is mijn dochter niet meegekomen?’. ‘Die heb je net binnengelaten’ antwoordt zijn schoonzoon.

Dit soort dingen maken deze patiënten bijna dagelijks mee. Ze kunnen, zoals uit het voorbeeld blijkt, wel strategieën gebruiken om mensen te herkennen, zoals mensen proberen te herkennen aan hun haardracht, houding, kleren en stem. Maar dat is natuurlijk erg moeilijk wanneer ze mensen tegenkomen buiten de context die ze gewend zijn.

Twee vormen van prosopagnosie

De eerste gevallen die bekend waren van gezichtsblindheid waren het gevolg van hersentrauma. Omdat deze patiënten na hun ongeluk of hersenbloeding plotseling hun vrienden en familie niet meer herkenden, rapporteerden ze dit natuurlijk meteen aan de dokters. Later is ook ontdekt dat er een aangeboren variant bestaat. Deze gevallen zijn minder evident, omdat de afwijking aanwezig is vanaf de geboorte. Daarom zijn deze mensen zich er minder duidelijk van bewust. Soms weten ze zelfs niet precies wat er met hen aan de hand is, waarom ze bijvoorbeeld zo moeilijk vrienden maken.

De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat de aangeboren variant veel vaker voorkomt dan aanvankelijk gedacht werd. Patiënten die zich niet bewust zijn van hun afwijking lezen er over op het internet, en begrijpen ineens wat er met hen aan de hand is. Uit een onderzoek dat werd uitgevoerd op een school in Zwitserland werd zelfs bij bijna tien procent van de leerlingen een zekere mate van gezichtsblindheid geconstateerd. Ook bleek bij nader onderzoek bij de familieleden van deze leerlingen dat de aandoening in hoge mate erfelijk was.

Alleen herkennen van gezichten verstoord

Het bizarre van deze afwijking is dat bij veel gevallen echt alleen het herkennen van gezichten is verstoord. De meeste patiënten kunnen bijvoorbeeld wel honden, auto’s, landschappen en nog veel meer herkennen. Dit doet vermoeden dat er in de hersenen een bepaald gedeelte is dat zich alleen bezighoudt met gezichtsherkenning. Bij onderzoek naar de oorzaak van deze aandoening wordt bij de patiënten vaak een hersenscan gedaan. Bij de gevallen die zijn ontstaan als gevolg van hersentrauma is gebleken dat het hersenletsel zich bij vrijwel allemaal op dezelfde locatie in de hersenen bevindt. Bij de aangeboren gevallen is meestal geen letsel te zien, maar wel een verminderde hersenactiviteit in hetzelfde gebied. Dit versterkt het vermoeden dat er bij mensen een gespecialiseerd hersendeel is voor het herkennen van gezichten.